Ρούλα Κακλαμανάκη, Στα κύματα του Δούναβη

Ρούλα Κακλαμανάκη, Στα κύματα του Δούναβη, νέδα 2012, σελ. 259

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Το τελευταίο βιβλίο της Ρούλας Κακλαμανάκη, στο οποίο η πλοκή τοποθετείται στην Βουδαπέστη

  «Στα κύματα του Δούναβη», το τελευταίο βιβλίο της Ρούλας Κακλαμανάκη, μοιράστηκε δωρεάν από τον εκδότη στο φιλολογικό μνημόσυνο που της έγινε, στο Polis art-café, στις 5-3-2014. Έξι ομιλητές μίλησαν για το έργο και την προσωπικότητα της Ρούλας, την οποία είχα κι εγώ την τιμή και την ευτυχία να γνωρίσω. Μάλιστα τις δυο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις τις είδαμε στο σπίτι της, με τον Μανόλη Πρατικάκη και κάποιους άλλους φίλους. Ήδη γράψαμε για το προ-προτελευταίο έργο της, «Το ευάλωτο σώμα της δικαιοσύνης». Σήμερα θα γράψουμε για το «Στα κύματα του Δούναβη».

  Η Ρούλα είχε αγοράσει ένα διαμέρισμα πριν χρόνια στη Βουδαπέστη, τότε που ήταν πολύ φτηνά, αμέσως μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, και περνούσε αρκετό καιρό εκεί. Στη Βουδαπέστη τοποθετεί την υπόθεση του τελευταίου αυτού μυθιστορήματός της, πράγμα το οποίο μπορεί να υποψιαστεί κανείς από τον τίτλο.

  Και μια σύμπτωση: η τελευταία μας ανάρτηση ήταν για το μυθιστόρημα «Ταξιδιώτης και φεγγαρόφωτο» του oύγγρου συγγραφέα Άνταλ Σερμπ, ο οποίος όμως τοποθετεί το μεγαλύτερο μέρος της δράσης εκτός Ουγγαρίας, στην Ιταλία και στη Γαλλία. Επίσης τόσο η Κακλαμανάκη όσο και ο Σερμπ δίδουν σε δυο ήρωές τους τα ονόματα Εύα και Ζολντάν, προφανώς αρκετά συνηθισμένα στην Ουγγαρία.

  Όπως ο Σερμπ χρησιμοποιεί την μυθοπλασία για να καταθέσει τις εντυπώσεις του από τα μέρη διαμονής του μετά από τη φυγή του από την Ουγγαρία, το ίδιο και η Κακλαμανάκη αφιερώνει αρκετές σελίδες περιγράφοντας χώρους της Βουδαπέστης. Μιλάει επίσης αρκετά για την ιστορία της Ουγγαρίας, και αναφέρεται σε προσωπικότητες του πνεύματος και της τέχνης.

  Σε αντίθεση με το μυθιστόρημα του Σερμπ το μυθιστόρημα της Κακλαμανάκη είναι αρκετά στατικό όσον αφορά τη δράση. Αυτό συνάδει θα λέγαμε με το γεγονός ότι η κεντρική ηρωίδα της, η Ίλονα, είναι ανάπηρη στο κρεβάτι, από μια άγνωστη ασθένεια των νεύρων που έχει μειώσει πάρα πολύ τις κινητικές της ικανότητες. Ο άντρας της ο Γιόζεφ την υπεραγαπά και την προσέχει, όμως το μυθιστόρημα αναφέρεται κυρίως στη σχέση της με τη φίλη της την Κάταλιν, η οποία την επισκέπτεται οπωσδήποτε μια φορά τη βδομάδα, αλλά ανταλλάσσουν στο μεσοδιάστημα εκτενή e-mail στα οποία καταγράφουν σκέψεις και συναισθήματα. Μέσα από την ιστορία της Κάταλιν, με μητέρα ελληνίδα, η Κακλαμανάκη θα αναφερθεί συχνά στον εμφύλιο και ξεριζωμό. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που κατέφυγαν, μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, στην Ουγγαρία, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Δημήτρης Χατζής. Και επειδή σε μια ιστορία δεν μπορούν να αναφερθούν όλες οι πτυχές του, δίνει και την ιστορία ενός νεαρού ηλεκτρολόγου που ήλθε να τους φτιάξει τα ηλεκτρικά, και του οποίου και οι δυο γονείς ήσαν έλληνες.

  Και μια ακόμη σύμπτωση: χθες έκανα στο facebook μιαν ανάρτηση, για ένα παιδί που πηγαίνει σε έναν χρυσοχόο να αγοράσει μια βέρα. Για ποιον είναι η βέρα; Για τη μητέρα του, στην οποία δεν πρόσφερε ποτέ κανένας άντρας μια βέρα, απεναντίας μάλιστα ήθελαν να την πείσουν να κάνει έκτρωση όταν την εγκατέλειψε ο φίλος της. Την Κάταλιν δεν την εγκαταλείπει ο φίλος της, όμως αποστασιοποιείται όταν μαθαίνει ότι είναι έγκυος. Δεν ήταν έτοιμος να αναλάβει τις ευθύνες της πατρότητες, για να αναφέρουμε την καλύτερη εκδοχή. Θα χωρίσουν πολιτισμένα, και αυτή θα αποφασίσει να κρατήσει το παιδί.

  Υπάρχουν άφθονα δοκιμιακά αποσπάσματα στο έργο, αρκετά από τα οποία αναφέρονται στον σοσιαλισμό, που κάποια στιγμή χαρακτηρίστηκε ως υπαρκτός πριν γίνει ανύπαρκτος, τουλάχιστον για τις χώρες του ονομαζόμενου ανατολικού μπλοκ.

  Στην ανάρτηση που έκανα για το έργο του Άνταλ Σερμπ μιλούσα για τη μοίρα των μικρών γλωσσών, που δεν έχουν την τύχη που έχουν οι μεγάλες γλώσσες στην παγκόσμια λογοτεχνία. Έλεγα μάλιστα ότι δεν ήξερα κανένα ούγγρο λογοτέχνη, ο πρώτος που γνώριζα ήταν ο Σερμπ. Στο έργο της Κακλαμανάκη διαβάζω για έναν ακόμη, τον Χέρμαν Μπροχ, με εκτεταμένη αναφορά στο έργο του «Υπνοβάτες». Κάποια έργα του έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, βλέπω στη biblionet. Τώρα, πρέπει να νοιώθω τύψεις που δεν τον ήξερα;

  Δίπλα στην Κάταλιν και στην Ιλόνα είναι όπως είπαμε ο Γιόζεφ ο άντρας της, η Γιούλια η νοσοκόμα που την περιποιείται, η Έρζεμπετ η μητέρα της και ο Ίστβαν ο πατέρας της, ζωγράφος, που με τα καρδιακά προβλήματα που έχει ζωγραφίζει καθισμένος σε αναπηρικό καροτσάκι. Όμως πριν προχωρήσουμε με την πλοκή να παραθέσουμε κάποια αποσπάσματα.

  Διαβάζουμε:

  «Να προσπαθήσω να τον καταλάβω καλύτερα, να πάω με τα νερά του. Γυναίκα είμαι εγώ, κι αυτός άνδρας» (σελ. 181).

  Είτε ήταν στην πρόθεση της Κακλαμανάκη είτε όχι, εγώ βρίσκω ένα διακείμενο: Ἀλλʹ ἐννοεῖν χρή τοῦτο μέν γυναῖχʹ ὅτι ἔφυμεν, ὡς πρός ἄνδρας οὐ μαχουμένα (Αντιγόνη, στ. 61-62). Αλλά πρέπει να καταλάβεις (λέει η Αντιγόνη στην Ισμήνη) ότι γεννηθήκαμε γυναίκες, και δεν μπορούμε να τα βάζουμε με τους άντρες).

  Διαβάζουμε:

  «(Η διαφθορά) δεν είναι θέμα συστήματος. Είναι παράγωγο της εξουσίας» (σελ. 198). Αλίμονό μας δηλαδή, δεν την γλιτώνουμε με τίποτα.

  Είπαμε, αφού το διορθώσαμε στην ανάρτηση για το έργο ενός επώνυμου πριν λίγους μήνες καθώς και στην προηγούμενη ανάρτηση, ας το διορθώσουμε και για τρίτη φορά. Είναι «στα fora», στις αγορές δηλαδή, και όχι «στη φόρα» (σελ. 107). Μου θυμίζει το «ανταπεξέρχομαι» που επέμεναν να κάνουν λάθος οι μαθητές μου (όχι όλοι βέβαια), παρά τις επανειλημμένες διορθώσεις μου σε «αντεπεξέρχομαι».

  Να μην ξεχάσουμε και τη συνήθειά μας, να ανιχνεύουμε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους. Στο έργο αυτό της Κακλαμανάκη βρήκαμε τους παρακάτω:

…και στη μεγάλη αμμουδιά απέναντι να πάμε (σελ. 84)

Φρέσκα λουλούδια, ζωντανά, σε βάζα και σε γλάστρες (σελ. 255-256).

(Γι’ αυτό μπορούμε, νομίζω) να κουβεντιάζουμε απλά, και όχι να εξηγούμε, (και να αναλύουμε τα πράγματα και τις καταστάσεις, ιδίως τα σχετικά με)

…τις τέχνες και τα γράμματα σαν επαγγελματίες (σελ. 259).

  Και προχωρούμε με την πλοκή. Ο πατέρας Ίστβαν αγνοεί τη σοβαρότητα της κατάστασης της κόρης του. Όταν του την ανεβάζουν στη σοφίτα μετά από επιμονή του, βλέποντας σε ποια κατάσταση βρίσκεται, δεν αντέχει. Ένα ακόμη καρδιακό επεισόδιο τον στέλνει στον άλλο κόσμο. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου εκφωνούν μίνι επικήδειους η Ίλονα, η Εύα, η Έρζεμπετ, ο Γιόζεφ και τελευταία η Κάταλιν. Θα παραθέσουμε τα τελευταία λόγια της Κάταλιν. Πιο πριν όμως, για να μην επαναλάβουμε, διαβάστε τους δυο τελευταίους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που παραθέσαμε παραπάνω και συνεχίστε:

  «Μιλώντας μεταξύ μας, όπως αισθανόμαστε. Σαν άνθρωποι με ανθρώπους. Ακούγοντας, διαβάζοντας, κοιτώντας, νιώθοντας, ανακαλύπτουμε πολλά πράγματα, και τελικά κατακτούμε κομμάτια ζωής και αθανασίας, όπως επίσης κομμάτια λύπης και χαράς, όχι για να καταργήσουμε τον πόνο, αλλά για να ζήσουμε τον πόνο όπως του αξίζει και όπως το αξίζουν εκείνοι που φεύγουν και μας ζητάνε να μην τους ξεχάσουμε. Να μην τους θεωρούμε χαμένους για το τίποτα, αλλά ως κάποιους που πέρασαν από δίπλα μας κι έμειναν μέσα μας για πάντα.

  Ελάτε, λοιπόν, να ξαναδούμε τα έργα του. Να κουβεντιάσουμε μ’ αυτά και ν’ αφήσουμε να περάσουν μέσα μας κομμάτια ζωής. Ό,τι μεγάλο και αθάνατο άφησε φεύγοντας, σε όσους αγάπησε και τον αγάπησαν ο άνθρωπος και καλλιτέχνης Ίστβαν Πάτακι-Φίσερ».

  Θα μπορούσε να είναι και δικός της επικήδειος, αλλάζοντας το γένος, και στο τέλος, αντί για «καλλιτέχνης Ίστβαν Πάτακι-Φίσερ» να γράψουμε «ποιήτρια Ρούλα Κακλαμανάκη».

  Ρούλα, δεν θα σε ξεχάσουμε, έμεινες μέσα μας για πάντα.

  Μπάμπης Δερμιτζάκης