21. Για το Νίτσε και την αιώνια επιστροφή

21. Για το Νίτσε και την αιώνια επιστροφή

  Έξι το πρωί, διαβάζω τον Νίτσε του Αλεβύ. Τον ίδιο τον Νίτσε, το συγγραφέα των μαθητικών μου χρόνων, μου είναι δύσκολο να τον ξαναδιαβάσω. Μαζί με τον Νίτσε του Άντλερ που διάβασα αμέσως πριν, μου φαίνεται ότι αποτελούν για μένα το σύμβολο ενός νέου ξεκινήματος.

  Γράφω αυτό το σημείωμα με αφορμή κάποιες σκέψεις για την ιδέα της αιώνιας επιστροφής.

  Διαβάζω ένα νιτσεϊκό απόσπασμα: «Η Αιώνια Επιστροφή είναι η ακρότατη μορφή του μηδενισμού: το αιώνιο μηδέν (το παράλογο)!».

  Και πιο κάτω γράφει ο Αλεβύ, ο Νίτσε βλέπει τον εαυτό του κυκλωμένον από τα ερείπια της σκέψης του, «κουρνιασμένον ψηλά, πολύ ψηλά, μα αδιάκοπα γειτονεύοντας με τον κίνδυνο, -και χωρίς μια απάντηση στο ερώτημα: Προς τα πού;» (σελ. 392, τα εισαγωγικά είναι νιτσεϊκά αποσπάσματα).

  Σκέφτομαι ότι την απάντηση στο δικό μου «Προς τα πού», Wohin, Κουντά, Νταο Ναρ, την έδωσα πριν 13 χρόνια στο βιβλίο μου για τους εξωγήινους, που δεν κατάφερα ακόμη να το εκδώσω, αφού μου το επέστρεψαν δυο τρεις εκδότες (ή μήπως ένας μόνο, αυτός απέναντι από το Χημείο στη Ναυαρίνου; Οι άλλοι απλώς αρνήθηκαν να το δουν). Μάλλον θα πρέπει να βγω σε άγραν εκδότη. Η υποκείμενη ιδέα σ’ αυτό το μυθιστόρημα είναι επίσης μια μηδενιστική ιδέα. [Τελικά εκδόθηκε πριν 40 μέρες].

  Όμως δεν κάθισα στον υπολογιστή για να γράψω απλώς την αναλογία της νιτσεϊκής ιδέας με το δικό μου μυθιστόρημα, όσο για κάποιες σκέψεις που μου ήρθαν σχετικά με τα φιλοσοφικά όρια της αιώνιας επιστροφής.

  Αν το σύμπαν είναι πεπερασμένο, όπως διατείνονται σήμερα οι επιστήμονες, τότε πράγματι η αιώνια επιστροφή είναι αναπόφευκτη. Αν έχεις δυο ζάρια, και τα ρίχνεις άπειρες φορές στο άπειρο του χρόνου, τότε οι εξάρες θα έλθουν άπειρες φορές. Αν όμως το σύμπαν είναι απεριόριστο, τότε η αιώνια επιστροφή είναι αδύνατη. Αν τα ζάρια σου είναι άπειρα και όχι δύο, και τα ρίχνεις άπειρες φορές, τότε δεν υπάρχει περίπτωση να επανέλθει ο συνδυασμός κάθε ριξιάς. Μάλιστα η ίδια η ιδέα της ριξιάς είναι ασύλληπτη.

  Όμως γιατί να μιλάμε για πεπερασμένο σύμπαν; Θα μπορούσαμε να μιλάμε για ένα περιορισμένο κόσμο, το δικό μας, που γειτονεύει με άπειρους άλλους κόσμους, χωρίς να έχει επαφή με κανένα απ’ αυτούς, χωρίς να δέχεται δηλαδή καμιά επιρροή απ’ αυτούς, ούτε να επιδρά επίσης πάνω τους. Τότε ναι, η αιώνια επιστροφή στέκεται σαν ιδέα, εφόσον ο χρόνος είναι άπειρος.

  Θυμάμαι τις φιλοσοφικές συζητήσεις που κάναμε πριν τριάντα χρόνια, εικοσιεφτά εικοσιοκτώ για την ακρίβεια, στη Νέα Αριστερά, για το χρόνο και το χώρο.

  Αλλά ας μην αρχίσω τις αναμνήσεις.

23-8-2003