Αντώνης Δεσύλλας, Εκτός των τειχών

Αντώνης Δεσύλλας, Εκτός των τειχών, ΑΛΔΕ 2014, σελ. 125

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένα ακόμη βιβλίο του Δεσύλλα που αναφέρεται σε ένα ιστορικό γεγονός της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Κέρκυρας

 Έχουμε γράψει για όλα τα έργα του Αντώνη Δεσύλλα. Συγκεντρωμένες τις βιβλιοκριτικές τις έχουμε στην ιστοσελίδα μας. Σειρά έχει σήμερα η τελευταία νουβέλα του, «Εκτός των τειχών».

Όλοι οι συγγραφείς έχουν ένα πάθος με το γενέθλιο τόπο τους, αλλά νομίζω ο Αντώνης Δεσύλλας μας ξεπερνάει όλους (βάζω και τον εαυτό μου μέσα, γιατί κι εγώ έχω γράψει για την ιδιαίτερη πατρίδα μου). Μια σειρά από τα βιβλία του αναφέρονται στην Κέρκυρα όπου γεννήθηκε και ζει, και σ’ αυτή τη σειρά έρχεται να προστεθεί και η νουβέλα «Εκτός των τειχών».

Μας είναι γνωστός ο όρος «ιστορικό μυθιστόρημα» αλλά όχι ο όρος «ιστορική νουβέλα». Ίσως γιατί νουβέλες γράφονται λιγότερες, πάντως ειδολογικά έτσι χαρακτηρίζεται το καινούριο αυτό πεζογραφικό έργο του Αντώνη Δεσύλλα.

Και ενώ σε πολλά ιστορικά μυθιστορήματα –έστω, νουβέλες- η ιστορία λειτουργεί περισσότερο ή λιγότερο ως φόντο, εδώ βρίσκεται κυριολεκτικά σε πρώτο πλάνο. Χωρίς να είναι ακριβώς ιστορία, ανταποκρίνεται όμως επακριβώς σ’ αυτό που είπε ο Φερνάντ Μπροντέλ νομίζω, ότι η ιστορία πρέπει να είναι μια συναρπαστική αφήγηση. Και η νουβέλα αυτή είναι συναρπαστική. Με πρόσχημα την ιστορία του άρχοντα Νικόλαου Καρτάνου ο Δεσύλλας μας παρουσιάζει το πιο δραματικό επεισόδιο στην ιστορία της Κέρκυρας.

Μπορεί η μεγάλη μάχη να δόθηκε μπροστά στα τείχη της Βιέννης το 1682, μάχη κατά την οποία «νίκησαν οι αυστριακοί και σώθηκε η Δύση» (δικός μου ο 15σύλλαβος τον οποίο ανιχνεύω ξαναδιαβάζοντας το κείμενο) από την επέλαση των Οθωμανών, όμως μια μικρή μάχη δόθηκε και «εκτός των τειχών» του κάστρου της Κέρκυρας, στις 27 Αυγούστου του 1537, μάχη που κερδήθηκε, αλλά με πολύ ακριβό τίμημα.

Αυτό που διάβασα ήταν ανατριχιαστικό. Οι ενετοί κατακτητές έδιωξαν από το κάστρο τους άμαχους για να υπάρχει επάρκεια τροφίμων για τους πολιορκημένους, σε περίπτωση που η πολιορκία κρατούσε πολύ. Και οι τούρκοι τι έκαναν; Αντί να τους αφήσουν να περάσουν πίσω από τις γραμμές τους, τους έστειλαν πίσω. Έτσι βρέθηκαν ανάμεσα σε δυο πυρά.

«…οι κανονιοβολισμοί εκατέρωθεν είχαν δημιουργήσει μία κόλαση στην οποία είχαν καταδικαστεί οι άμαχοι να κινούνται για όσο τους απέμενε ζωή κι ελπίδα. Αυτές τις άγριες καταστάσεις ζούσε η Ζωή Καρτάνου (η μετέπειτα μητέρα του σουλτάνου Μουράτ Γ΄, διαβάζουμε σε επόμενη σελίδα σε υποσημείωση) στα εφτά της χρόνια, που γι’ αυτήν πλέον –όπως και για όλα τα παιδιά του συρφετού-το άσχημο όνειρο που άρχισε να βλέπει εδώ και δυο μέρες είχε γίνει ένας ατέλειωτος εφιάλτης. Τώρα ο εφιάλτης αυτός έπαιρνε άλλες διαστάσεις. Οι διωγμένοι για να διασωθούν, μη βρίσκοντας προστασία ούτε ανάμεσα σε φίλους ούτε σε εχθρούς, βρήκαν καταφύγιο σε λάκκους. Κλαυθμοί, φωνές και οιμωγές συνόδευαν την κάθε βόμβα που έσκαγε, σε μικρή απόσταση κοντά τους, προερχόμενη από το ένα ή το άλλο στρατόπεδο, κι αυτοί οι δυστυχείς να μην μπορούν τίποτε να κάνουν για να διασωθούν, τίποτε άλλο από το να ολοφύρονται για τη μοίρα τους» (σελ. 118). 

Ακούμε για «παράπλευρες απώλειες» στον πόλεμο, κυρίως σε βομβαρδισμούς, όμως οι απώλειες αυτές χαρακτηρίζονται παράπλευρες ως μη εσκεμμένες, που δεν ήταν δυνατόν να αποφευχθούν. Εδώ όμως ήταν εντελώς σκόπιμες.

Αλλά ο Δεσύλλας δεν περιορίζεται στο «μοναδικό» επεισόδιο της πολιορκίας, αναφέρεται και σε «ψευδομοναδικά» ή «θαμιστικά» επεισόδια, επεισόδια δηλαδή που ο συγγραφέας τα αφηγείται σαν να συνέβησαν μια φορά, ενώ συνέβαιναν πολλές φορές με τον ίδιο λίγο πολύ τρόπο. Τέτοια είναι η μέρα του γιορτασμού της «Παναγίας των δακρύων».

«Την απογευματινή αυτή λειτουργία ακολούθησε η λιτανεία… Ο Λατινοεπίσκοπος… ευλογούσε τους πιστούς… Ακολουθούσε ο Μέγας Πρωτοπαπάς… Διακριτικά ακολουθούσε το ιερατείο των εβραίων…» (σελ. 24-25).

Ένα «πολυμοναδικό» επεισόδιο αφηγείται ο Δεσύλλας στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο «1511 Ιούνιος Τύνιδα-Αγορά». Στην αγορά της Τύνιδας γίνεται ένα δουλοπάζαρο στο οποίο ο Ντουρήμ Αλ Μπας αγοράζει δούλους. Με βάση το επεισόδιο αυτό, δεικτικό και όχι πυρηνικό, μαθαίνουμε για το πώς περίπου γίνονταν τα σκλαβοπάζαρα εκείνη την εποχή και από πού οι δουλέμποροι προμηθεύονταν τους σκλάβους.

Από τις πιο συναρπαστικές σελίδες του βιβλίου είναι εκείνες όπου ο Μπαρμπαρόσα υπαγορεύει στον γραφέα του τα απομνημονεύματά του. Συναρπαστική πραγματικά η ζωή του. Φοβερός και τρομερός, όμως τον συμπάθησα διαβάζοντας ότι «είχε το χάρισμα να λέει ανέκδοτα» (σελ. 80).

Στο βιβλίο αυτό του Δεσύλλα εντοπίσαμε μόνο έναν ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (όχι ό,τι δεν υπάρχουν και άλλοι, σίγουρα μας διαφεύγουν πάντα κάμποσοι) στο παρακάτω απόσπασμα.

«-Άρχοντά μου· κορίτσι! Νάσαι καλά, να χαίρεσαι την οικογένειά σου!!! Να ’χεις βαθιά γεράματα και να χαρείς παιδιά κι αγγόνια!» (σελ. 56).

Έχουμε μιλήσει για τα δυο τελευταία κρητικά έπη του Μιχάλη Διαλυνά, αλλιώς Διαλλινομιχάλη, τον «Καπετάν Καζάνη» και την «Κριτσοτοπούλα», σε κάποιο συνέδριο. Κάπου αλλού όμως έχουμε γράψει  και την ευχετήρια μαντινάδα που είπε σε μιαν έγκυο.

Να ζήσεις και να χαίρεσαι την οικογένειά σου

Μα πιο πολύ το βγόδωμα πού ’πρηξε την κοιλιά σου.

Βγόδωμα στα κρητικά λέμε κάθε εργαλείο που χρησιμοποιεί μια γυναίκα στο νοικοκυριό της.

  Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο, κανείς κερκυραίος δεν πρέπει να μείνει που να μην το διαβάσει, αλλά και καθένας που θα το διαβάσει θα το βρει πολύ συναρπαστικό.

Μπάμπης Δερμιτζάκης