Νατάσα Φραντζεσκάκη, Αναζητώντας την Ίδα και Σκηνικό Επιβεβαίωσης

Νατάσα Φραντζεσκάκη, Αναζητώντας την Ίδα, Αθήνα 1991 και Σκηνικό Επιβεβαίωσης, Σμίλη 1991.

Απόπειρα, Οκτώβριος-Νοέμβριος 1992

Εις μνήμην της ξαδέλφης μου

Η Νατάσα Τριβιζά-Φραντζεσκάκη, γυναίκα του συμπατριώτη μας εισαγγελέα εφετών Γιάννη Φραντζεσκάκη, από την Επισκοπή, αποφάσισε να μαζέψει την ποιητική δουλειά της, που σεμνά δεν φρόντισε όλα αυτά τα χρόνια να δοθεί στη δημοσιότητα (εκτός από κάποιες εξαιρέσεις), σε δυο καλαίσθητες συλλογές με τίτλο "Αναζητώντας την Ίδα" και "Σκηνικό επιβεβαίωσης".
Η Ίδα, όπως αναφέρει η ποιήτρια προλογίζοντας την πρώτη αυτή ποιητική συλλογή της, "υπάρχει σαν ανάμνηση στο παρελθόν, σαν λύτρωση στο μέλλον... παρελθόν και μέλλον συνυπάρχουν σαν ίδιες έννοιες, που αντιστρέφονται χαρακτηρισμένες από μια αναζήτηση".
Το παρόν, πάντα επώδυνο, γεμάτο διαψεύσεις και απογοητεύσεις, αποφεύγεται συνεχώς μέσα από τις λυτρωτικές εμπειρίες του παρελθόντος και λιγότερο από τη προσδοκία μιας μελλοντικής ουτοπίας. Θυμάσαι
πως πληγώναμε τα δέντρα
με τα σ' αγαπώ πάνω στη φλούδα,
τα ξεφτισμένα πάνινα παπούτσια
από τις πορείες μας στα μονοπάτια.
Λημεριάζω στα πρώτα μου όνειρα, θα γράψει χαρακτηριστικά λίγο πιο κάτω. Το παρελθόν για την ποιήτρια είναι το παρελθόν μιας ξέγνοιαστης εφηβείας "στις νότιες θάλασσες", καλά προστατευμένη στο αμνιακό τους υγρό. Το παρόν, σαν διαστολή της τομής του χρόνου, περικλείει τις επώδυνες εμπειρίες της αστικής ζωής.
Τρελά τρένα
δίχως οδηγό
μας αφήνουν στη στάση
Η κουρδισμένη πολιτεία
μας κοιτάζει με έκπληκτα μάτια.
και πιο κάτω.
Στις μετακινήσεις μας, χάσαμε τους ίσκιους
και τα φαντάσματα. Οι φόβοι μας
διοχετεύθηκαν σε ομαδικούς πανικούς
το δικό μας φωτεινό διάστημα πυρπολήθηκε
από συνθήματα, από αόρατες εξουσίες,
από καταλυτικές κατακτήσεις.
Όμως υπάρχει και ο έρωτας, σαν πηγή δύναμης.
Απρόβλεπτα, κοιτάζοντας ένα ζωγραφισμένο κυπαρίσσι
βρέθηκα στα σύνορα των λέξεων
της Αγάπης και της Λατρείας.
Έτσι, στάθηκα πάνω από τα γεγονότα
κείνης της ημέρας.
και αλλού:
Για στάσου
για δυο λεπτά μόνο.
Στη μια όχθη εμείς, αγαπημένε!
στην άλλη
ο κόσμος.
Ο έρωτας όμως κάποτε εξαντλείται.
Το εμείς, όλο και λιγοστεύει
Το εγώ, όλο και αδειάζει.
Τότε, η αναζήτηση του παρελθόντος γίνεται η προβολή του προσδοκώμενου μέλλοντος.
Αν,
Το μωβ γύριζε σ' ένα παλιό καναπέ,
το κόκκινο στο στήθος
και το "ΚΑΛΗΜΕΡΑ" στον τοίχο,
τότε τα δυο σιδερένια περιστέρια της καγκελόπορτας
θα κούρσευαν το γαλάζιο
Πέρα όμως από την αναζήτηση του παρελθόντος ή την προσμονή της ουτοπίας του μέλλοντος, η Νατάσα Φρανζεσκάκη καταφεύγει σε μια μεταφυσική σύλληψη της πραγματικότητας, σχεδόν θρησκευτική, σε μια συνειδητή συρρίκνωση της εδώ παρουσίας, όπου τα πράγματα είναι σκιές των αθάνατων πλατωνικών ιδεών, στο έλεος μιας θρησκευτικής θείας Πρόνοιας.
Η μέρα μου
ανταύγεια, σε κάποιο μακρινό πλανήτη,
που κάτω απ’ τη σκιά του
οι μοίρες ξεκουράζονται.
Και αλλού:
Μη μιλάς για θάνατο
τις γιορτινές ώρες
αλλά για ένστικτο γυρισμού.
για συλλήψεις χώρων αντιύλης
για έκταση του σώματος στο πνεύμα.
Και πιο χαρακτηριστικά:
Λημεριάζω στο σύμπαν,
στην αρχή μου.
Στη δεύτερη συλλογή με τον τίτλο "Σκηνικό επιβεβαίωσης" η ποιήτρια με τις προσδοκίες και τις αναμνήσεις της παύει να είναι ο πρωταγωνιστής. Το πρώτο πρόσωπο μειώνει αισθητά την παρουσία του. Η ποιήτρια ανιχνεύει όχι πια τον εσωτερικό της χώρο, αλλά τον εξωτερικό, με μια κάποια αποστασιοποιημένη ψυχρότητα, αλλά και με ένα βλέμμα ποιητικά διεισδυτικό, και μας καλεί να δούμε πράγματα ασύλληπτα για την αλλοτριωμένη από την καθημερινότητα όρασή μας.
Σκιάζουν το χώρο
οι προβολές των πραγμάτων.
Ο ουρανός κράτησε
τη σκιά της φτερούγας
λέει χαρακτηριστικά στο ποίημα που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή. Το παρελθόν κάνει και εδώ έντονη την παρουσία του, όμως ξεπερνάει την προσωπική, αυτοβιογραφική διάσταση της προηγούμενης συλλογής και ιχνηλατείται με μια διάθεση σχεδόν φιλοσοφική, όπως στο παρακάτω απόσπασμα.
Ο χρόνος οραματίζεται εαυτόν στην αντίστροφη τροχιά του ανιχνεύοντας τα στρώματα των χρωμάτων ή τους αινιγματικούς βυθούς.
Όπως και στην προηγούμενη συλλογή, η ελπίδα ανιχνεύεται και πάλι στο παρελθόν, όχι όμως το βιογραφικό, αλλά το βιολογικό, τη λίμνη του συλλογικού ασυνείδητου, των αρχέτυπων, των απωθημένων δημιουργικών μας δυνάμεων, κληροδοτημένων από παμπάλαιους προγόνους.
Αυτή η σιωπή με το βελούδινο βήμα
- αυτή την πηγμένη άνωση -
την έφεραν τα βαλσαμωμένα πουλιά
που έχεις μέσα σου, στην αταβιστική τους κίνηση.
Γιατί εκείνα θυμούνται και συνεχίζουν.
Και αλλού:
Θέλω ν’ αναστήσω τα βαλσαμωμένα πουλιά.
Θέλω να πετάξουν κι ας διακρίνω
ένα ουρανό θολό, γεμάτο αντιφάσεις.
Αλλού όμως το παρελθόν αντιμετωπίζεται σαν δεσμευτική εξάρτηση:
Επιστρέφουν οι πρόγονοι
Καθηλώνουν
μια κίνηση ελευθερίας.
Ποιήματα σύντομα, σαν χάι κου, με νοηματική πυκνότητα, αποφθεγματική διατύπωση, αλλά κα με μια ιμπρεσσιονιστική εικονιστική ενάργεια, αφθονούν και στις δυο συλλογές.
Κατερχόμενοι
στις εύφορες κοιλάδες
την ελπίδα απώλεσαν
Σε εφτά μόλις λέξεις κλεισμένη η κύρια θεματική του Μαρκούζε στον "Μονοδιάστατο Άνθρωπο"
Ιχνηλατώντας οδεύει
στη νηφαλιότητα του ακηλίδωτου
ήλιου που ιχνοσκοπεί Νάρκισσους
εξαϋλώνοντας τους.
Ήλιος, Ωκεανός, Ουρανός, Γη, Χάος, αποτελούν στοιχεία της μυθολογίας της ποιήτριας, μιας μυθολογίας κοινής με άλλους ποιητές, όπως π.χ. με τον Κάλβο, και αποτελούν προέκταση της μεταφυσικής της προηγούμενης συλλογής.
Στο "Νανούρισμα" υπάρχει εμφανές το στίγμα μιας συγκρατημένης αισιοδοξίας, χαρακτηριστικό της σύγχρονης ποίησης, που αρχίζει να αποβάλλει τα υπαρξιακά άγχη στα οποία την βύθισαν τα διαψευσμένα πολιτικά οράματα μιας προηγούμενης γενιάς.
Ίσως αύριο το λευκό να 'χει σκεπάσει
τους δρόμους,
την παιδικότητα των χρόνων
την ωριμότητα του αιώνα.
Οι επερχόμενοι ροδίζουν
στρέφοντας το κεφάλι στα γεννώμενα.
Η Αθωότητά σον
πηλός για να χτιστεί ένας Κόσμος.
Πολλά υποσχόμενη ποιήτρια η Νατάσα Φραντζεσκάκη, αναμένομε και τις επόμενες συλλογές της.