Μαρία Κέκου, Αντιγόνη

Μαρία Κέκου, Αντιγόνη, Δωδώνη, 1992.

Διαβάζω, τ. 332

Αν η «Μήδεια» της Μαρίας Κέκκου (εκδόσεις Υπατία 1990) αποτελεί ένα «αρνητικό αρχέτυπο» που «σαν άλλη γοργόνειος κεφαλή απολιθώνει κάθε διάθεση της γυναίκας για ανεξαρτησία και απελευθέρωση», όπως γράφει η συγγραφέας στον πρόλογο του έργου, η «Αντιγόνη» (Δωδώνη 1992) αποτελεί ένα θετικό αρχέτυπο γυναικείας απελευθέρωσης, τόσο στη σοφόκλειο, όσο και στη δική της εκδοχή. Η Αντιγόνη του Σοφοκλή απελευθερώνεται από την καταπίεση μιας εγκόσμιας εξουσίας, που απαιτεί υποταγή στα πολιτικά της θεσπίσματα. Η Αντιγόνη της Μαρίας Κέκκου απελευθερώνεται από την καταπίεση του φαλλοκρατικού αρσενικού, ενσαρκωμένου από τον Αίμωνα.
«Θα φύγω και από σένα και από τη δορυφορική πορεία που μου ετοίμασες. Με πολλή στοργή το σκοτεινό εργαστήρι μου ετοίμασες. Όπου εκεί δοσμένη στη γλυκιά μου θλίψη θα εργάζομαι για σένα στην αφάνεια, μέσα από ένα δεύτερο ρόλο, προσδιορισμένη σε δομές άλλου να ζω. Μέσα από τις δικές σου τις δομές, εσύ να αποφασίζεις και εγώ να εντάσσομαι. Το πρόβλημα μου να είναι αυτό, το πόσο καλά εντάσσομαι. Πόσο καλά μπορώ να χωράω μέσα σ' ένα πετσί που δεν είναι δικό μου, αλλά που μπορεί ωστόσο να ξεχειλώσει και να συρρικνώσει κατά τις προσδοκίες σου» (σελ. 49).
Η φυγή θα πραγματοποιηθεί μέσα από το θάνατο. Η Αντιγόνη απαγχονίζεται μετά τον προπηλακισμό του πλήθους, γιατί τόλμησε να θάψει τον αδερφό της στον οικογενειακό τους τάφο, μια και η συμβολική ταφή που εκτέλεσε ο Κρέοντας για να την ικανοποιήσει, πασπαλίζοντας με σκόνη το σώμα του νεκρού, δεν της ήταν αρκετή. Η αγάπη την οποία αρνείται στον Αίμωνα, θα επενδυθεί στον αδερφό της: «Μόνο οι δεσμοί αίματος έχουν αξία» (σελ. 69), λέει στην Ισμήνη και στον Αίμωνα: «Οι αδελφικές σχέσεις είναι δενδρώδεις, διακλαδώνονται και ισχύουν, ενώ οι ερωτικές είναι σαρκοβόρες» (σελ. 72).
Η αδερφική αγάπη, σύμφωνα με όσα λέει η Αντιγόνη της Μαρίας Κέκκου, θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν μεταρσίωση ενός απαγορευμένου αιμομικτικού έρωτα. Όμως ο έρωτας αυτός είναι εκ προοιμίου ματαιωμένος, και γι' αυτό ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να εκφραστεί είναι με το θάνατο. Η γυναίκα, είτε στο αρνητικό είτε στο θετικό αρχέτυπο, και σαν Μήδεια και σαν Αντιγόνη, είναι εξίσου παγιδευμένη, πράγμα που υπονομεύει, χωρίς η συγγραφέας πιθανόν να το αντιλαμβάνεται, δέσμια του μύθου καθώς είναι, το φεμινιστικό της μήνυμα.
Κατά τα άλλα, υπάρχει και εδώ η διπλοτυπία της Γλαύκης της «Μήδειας», στο πρόσωπο της Ισμήνης, της υποταγμένης γυναικούλας στις φαλλοκρατικές επιταγές. «Προσπάθησε τέλος πάντων να αφομοιώσεις τα μοντέλα μέσα από τα οποία σου επιτρέπεται να υπάρχεις» (σελ. 63) της λέει ο Αίμωνας, με τον οποίο είναι παντρεμένη.
Έχουν και μια κόρη. Έχει το όνομα της Αντιγόνης, και φαίνεται σαν μετενσάρκωση της. Είναι τώρα δεκαεννιά χρονών και είναι τρελή.
Ο τρελός, αρχετυπική εικόνα στη λογοτεχνία, επενδύεται ένα νόημα που έχουν επεξεργασθεί σήμερα θεωρητικά οι Cooper, Laing κ.ά. και όλο το ρεύμα της σύγχρονης αντιψυχιατρικής: η τρέλα είναι μια μορφή κοινωνικής διαμαρτυρίας. Μιας διαμαρτυρίας, που συντρίβεται από τις αδυσώπητες δομές της πραγματικότητας και μόνο αποσπασματικά, με θρυμματισμένο λόγο, μπορεί να αρθρωθεί.
Όπως και στη Μήδεια, η Κέκκου ξεκινάει με μια πεζολογική γλώσσα για να καταλήξει σε ένα ποιητικό crescendo που κορυφώνεται στους εκτενείς (μονο)λόγους που απευθύνει η Αντιγόνη στον Αίμωνα. Όμως επανέρχεται στην αρχική πεζολογία στο τρίτο μέρος, που μορφικά εκφράζει και την πεζότητα μιας σχέσης όπως αυτή του Αίμωνα και της Ισμήνης.
Να σημειώσουμε ακόμη μια αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιεί και ο Καζαντζάκης στο «Ξημερώνει». Η ηρωίδα μιλά κρυπτικά για τον επερχόμενο θάνατο της, με αποτέλεσμα τα λόγια της να παρερμηνεύονται. Η Ισμήνη νομίζει ότι αναφέρεται στο γάμο της.
Θαυμάσια, τέλος, είναι η μετάφραση και η σκηνική απόδοση του «Άσματος ασμάτων», που ακολουθεί στον ίδιο τόμο την Αντιγόνη, θυμίζοντας μας για άλλη μια φορά, ότι κάτω από ένα ικανό χέρι, οποιοδήποτε κείμενο έχει απεριόριστες δυνατότητες σκηνικής απόδοσης.