Κωστή Δερμιτζάκη, Μαγικός αριθμός

Κωστή Δερμιτζάκη, Μαγικός αριθμός

Ανατολή, 18 Ιουνίου 1997

Ο "Μαγικός αριθμός" είναι το τρίτο έργο του Κωστή Δερμιτζάκη, μια συλλογή διηγημάτων, ακολουθώντας τις δυο ποιητικές του συλλογές "Όραση" και "Θυρίδες".
Πρωταγωνιστές στα διηγήματά του είναι αντίγραφα του Joseph Κ. του Κάφκα: ταλαιπωρημένες ανθρώπινες υπάρξεις που υποφέρουν στα γρανάζια της εξουσίας, μιας απρόσωπης εξουσίας της οποίας τα νήματα κινούν αόρατοι "ιθύνοντες", ενώ οι ίδιοι έρχονται σε επαφή μόνο με ψυχρούς εκτελεστές. Χαρακτηριστικό στην τραγικότητά του απ' αυτή την άποψη είναι το διήγημα "Μπάλα ποδοσφαίρου". Το κωμικοτραγικό της ψυχολογικής επανακατάρρευσης του ήρωα, θύμα των βασανιστηρίων της χούντας, ο οποίος νομίζει πάλι ότι είναι μπάλα ποδοσφαίρου, καιρό αφού έχει θεραπευθεί, επιτείνει το σκέλος του τραγικού.
Αλλά και όσοι δεν πέφτουν θύματα της απρόσωπης εξουσίας πέφτουν θύματα της καθημερινής ματαίωσης, τσεχωφικοί ήρωες αυτοί, όπως το αντρόγυνο στο "Εξοχικό", ο νεαρός που δεν μπόρεσε να γίνει αρχαιολόγος στο "Πεθαμένο όνειρο", ο στρατιώτης που σκοτώθηκε πριν παντρευτεί την αγαπημένη του στο "Τραγούδι μέσα στον πόλεμο", κ.α.
Σε πολλά από τα διηγήματα επίσης κυριαρχεί το γκροτέσκ φανταστικών μελλοντικών χωροχρόνων. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ο παντελής εξορθολογισμός της οργάνωσης της εξουσίας και οι συνέπειες ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος.
Και εδώ βλέπουμε μια διαφορά από ανάλογες πραγματεύσεις του θέματος, όπως το θεατρικό Totenflos του Χάραλντ Μύλλερ (που είδαμε φέτος σε σκηνοθεσία της έξοχης συμπατριώτισσας μας, της Κατωχωρίτισσας Έλσης Βασιλικιώτη, στο θέατρό της), η "Βιοχημεία" του Μάτεσι, το "Επικίνδυνο φορτίο" του Μουρσελά ή το σχετικό επεισόδιο από τα "Όνειρα" του Κουροσάβα (οι δραματογράφοι έχουν το προβάδισμα στα φανταστικά άλματα στο μέλλον). Στα έργα αυτά επικρατεί ένας απόλυτος πεσιμισμός. Αντίθετα στα διηγήματα του Κωστή Δερμιτζάκη επικρατεί ένας αισιόδοξος ανθρωπισμός. Η ταλαιπωρημένη ανθρωπότητα του μέλλοντος βρίσκει το δρόμο της χάρη σε τολμηρούς πρωτοπόρους.
Η αισιοδοξία αυτή φαίνεται και στα υπόλοιπα διηγήματα. Ο θαμμένος ανθρωπισμός ξυπνάει μέσα στον στρατηγό του "Μαγικού αριθμού" και δεν δίνει την εντολή της επίθεσης και ο αυστηρός λοχαγός υποστηρίζει τον φαντάρο στο στρατοδικείο, που η άρνησή του να του δώσει άδεια τον εξώθησε στη λιποταξία στο διήγημα "Η άδεια". Τα παραπάνω πρόσωπα θυμίζουν τον αστυνομικό στο "Λάθος", ο οποίος τελικά χαρίζεται στον κρατούμενό του, με τίμημα τη ζωή του. Στον διακηρυκτικό του ανθρωπισμό ο Κ. Δερμιτζάκης θυμίζει αρκετά τον Αντώνη Σαμαράκη.
Νομίζω ότι η αισιοδοξία αυτή εκτρέφεται από την ζωή στην επαρχία, την οποία ο πολιτισμός των μεγαλουπόλεων δεν έχει προφτάσει ακόμη να διαφθείρει και να διαστρέψει. Αλήθεια, πώς μπορείς να είσαι απαισιόδοξος όταν βλέπεις τον ήλιο ανάμεσα από πανύψηλες πολυκατοικίες που τα στενά ανοίγματα των δρόμων μόλις που επιτρέπουν στο μισό του φως να φτάσει ως τη γη; Πώς μπορείς να είσαι απαισιόδοξος όταν τις νύχτες βλέπεις αστέρια και όχι γαλακτερές ανταύγειες των φώτων της πόλης; Ή όταν μπορείς να βλέπεις τους φίλους σου με το τσακ που βγαίνεις στην πλατεία, αντί να οργανώνεις σχέδια επίσκεψης με το άγχος μιας χρονοβόρας διαδρομής;
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στη σύνθεση των διηγημάτων του την εσωτερική εστίαση. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής εισδύει στα μύχια των σκέψεων και των συναισθημάτων των ηρώων του και σχολιάζοντάς τις, εκφέρει και τον δικό του ιδεολογικό λόγο. Αυτό έχει κάποιες φορές ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της μυθοπλασίας, με το λόγο να τείνει να υποκαταστήσει τα γεγονότα. Από τις πιο λαμπρές εξαιρέσεις θεωρούμε την "Άδεια" και την "Μπάλα ποδοσφαίρου", γιατί στηρίζονται σε μια πρωτότυπη μυθοπλασία και διαψεύδοντας τις αφηγηματικές προσδοκίες μας, δημιουργούν ένα έντονο εφέ τέλους.
Το ό,τι κάποιες εκφράσεις θα μπορούσαν να επαναδιατυπωθούν καλύτερα και να προστεθούν και κάποια κόμματα, είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα της αυτοέκδοσης. Οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι προσφέρουν το πλεονέκτημα του έμπειρου επιμελητή. Όμως αυτοί είναι απρόσιτοι στους ίδιους τους Αθηναίους συγγραφείς, πολύ περισσότερο στους συγγραφείς από την επαρχία.