Marie Anne Guerin, Η αφήγηση στον κινηματογράφο

Marie Anne Guerin, Η αφήγηση στον κινηματογράφο (μετ. Δώρα Θυμιοπούλου), Πατάκης 2007, σελ. 98

Το διδακτορικό μου έχει τίτλο «Αφηγηματικές τεχνικές», και αναφέρεται στην πεζογραφία και στο θέατρο, όμως με ενδιαφέρει η αφηγηματολογία γενικότερα. Έτσι όταν βρήκα το μικρό βιβλιαράκι της Μαρί Αν Γκερέν με τίτλο «Η αφήγηση στον κινηματογράφο» στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, το αγόρασα αμέσως.
Δεν μπορώ να πω ότι με ικανοποίησε απόλυτα. Μιλούσε για ταινίες που εγώ δεν έχω δει, και έτσι μου φάνηκε αρκετά κουραστικό. Εξάλλου συνειδητοποίησα ότι μιλώντας για αφήγηση στον κινηματογράφο, μιλάμε για κινηματογραφική τεχνική, για την κάμερα, για γωνίες λήψεις, κ.λπ., πράγματα δηλαδή στα οποία αναφέρεται κάθε κείμενο πάνω στον κινηματογράφο. Σίγουρα αυτό το βιβλίο θα το ξαναδιαβάσω, αλλά αφού δω πρώτα τις ταινίες για τις οποίες μιλάει. Για παράδειγμα, μιλώντας στο δεύτερο κεφάλαιο για τη «Γέννηση της κινηματογραφικής αφήγησης» αναφέρεται σε τρεις ταινίες τριών σκηνοθετών του βωβού κινηματογράφου. Διάβασα μια εμβριθή ανάλυση για τις «Δυο ορφανές» του Griffith, για τον τρόπο αφήγησης της ιστορίας τους, αλλά τίποτα (ή σχεδόν τίποτα) σε κάτι γενικότερο για την κινηματογραφική αφήγηση. Έτσι θα περιοριστώ να παραθέσω κάποιες, ελάχιστες, υπογραμμίσεις μου.
Κατ’ αρχάς στη σελίδα 19 διάβασα ακόμη μια φορά για το πόσο πλεονεκτεί η ψηφιακή βιντεοκάμερα σε σχέση με τις «παραδοσιακές τεχνικές καταγραφής της πραγματικότητας».
Επίσης: «Το flash-back δεν σημαίνει αναγκαστικά επιστροφή προς τα πίσω. Αυτό το ρητορικό σχήμα μπορεί επίσης να δηλώσει το όνειρο, την παρέκβαση, την παρένθεση, ακόμα και τις κατ’ ιδίαν ομιλίες. Παρεμβάλλει ένα γεγονός από το παρελθόν ή μια οποιαδήποτε άλλη εσωτερική διεργασία, μέσα στη δράση που βρίσκεται σε εξέλιξη» (σελ. 45-46).
Και κάτι που το είχα ξαναδιαβάσει: «Οι φωνές των ηθοποιών, τα σώματά τους έρχονται από αλλού, τόσο από τη ζωή όσο και από άλλες ταινίες… Ένας ηθοποιός του θεάτρου κουβαλά μαζί του όλους τους προηγούμενους ρόλους του και τις ανθρώπινες σχέσεις του με την κοινωνία του θεάτρου» (σελ. 51-52).
Ενδιαφέρον βρήκα το υποκεφάλαιο «Με την πλάτη γυρισμένη στην κάμερα. «Η κινηματογράφηση των ηρώων με την πλάτη γυρισμένη στην κάμερα είναι ένας από τους τρόπους αναγγελίας του δισυπόστατου, του ανησυχητικού και του απρόσιτου στοιχείου τους, η σκηνοθεσία ενός μυστικού ή μιας αποκάλυψης. Ιδωμένος από πίσω ο ηθοποιός είναι ένα συμπαγές κομμάτι σιωπής, μια μοναχική φιγούρα ή οποία προστατεύει τον προσωπικό της χώρο» (σελ. 56). Δυστυχώς στο αμέσως επόμενο υποκεφάλαιο, με τίτλο «Με το πρόσωπο στραμμένο στην κάμερα» δεν βρίσκω τίποτα τόσο γενικό. Απεναντίας η Γκερέν μιλάει γενικά για την Νουβέλ Βαγκ που χρησιμοποιεί αυτή την τεχνική.
Το δεύτερο μέρος με τίτλο «Ντοκουμέντα, κείμενα, αναλύσεις πλάνων», το οποίο καλύπτει 30 σελίδες, αναφέρεται σύντομα σε κάποια θέματα, όχι πάνω από μισή σελίδα το καθένα, ακολουθούμενο από σχετικά αποσπάσματα από άλλα κείμενα. Έτσι διαβάζουμε για παράδειγμα για το ρόλο του σεναρίου με αποσπάσματα από Παζολίνι, Ρομέρ και Μπόνιτζερ, για τη διασκευή, για τις τέσσερις μεταφορές στον κινηματογράφο της Μαντάμ Μποβαρύ (εδώ έχουμε μόνο φωτογραφίες), για το Γουέστερν κ.λπ.
Όπως είπα και πιο πριν, επειδή με ενδιαφέρει το θέμα θα ξαναδιαβάσω το βιβλίο, αφού πρώτα δω τις ταινίες –όσες βρω τουλάχιστον-στις οποίες αναφέρεται.