Ελένη Γκίκα, Εν ύπνω

Ελένη Γκίκα, Εν ύπνω, εκδόσεις ΑΩ, 2016

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Συγκινητικά εξομολογητικά ποιήματα

 Η Ελένη εναλλάσσει την πεζογραφία με την ποίηση. Ξεκίνησε με ποίηση, πέρασε στην πεζογραφία, αλλά επιστρέφει συχνά στην ποίηση. Ποιητικό είναι το τελευταίο της βιβλίο, το δέκατο που παρουσιάζουμε.

  Τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των ποιημάτων αυτών. Το πρώτο είναι το ολιγοσύλλαβο των στίχων που προσδίδει ένα ασθματικό χαρακτήρα στην ανάγνωση. Διαβάζουμε το ποίημα «Η αντοχή των υλικών».

Άμμος

Στην άμμο

Πέτρα

Στην πέτρα

Όπου κι αν χτίζεις

Χρόνος άνεμος

Νύχτα κι αστέρι

Που έσβησες

Χώμα

Μπορεί και ν’ ανατέλλεις

Σ’ άλλον ουρανό

Ποτέ δεν το θυμήθηκες

 Το δεύτερο είναι ο αυτοβιογραφικός, εξομολογητικός τους χαρακτήρας, που τα κάνει ιδιαίτερα συγκινητικά. Μάλιστα στο τέλος κάθε ποιήματος η Ελένη παραθέτει το χρόνο, και συχνά και τον τόπο γραφής. Παραθέτουμε το «Ο μπαμπάς σου έλαμπε».

Έλαμπε φεύγοντας.

«Ο μπαμπάς σου πεθαίνει»,

  τους άκουγε.

«Ο μπαμπάς μου γίνεται εκείνος που ήταν

  επιτέλους»

δεν τους το είπε

   σκέφτηκε

  «δεν ωφελεί».

  Το ποίημα «Στο παντού της Νεφέλης», όταν έκλεισε τα πέντε της, είναι αρκετά εκτενές για να το παραθέσω.

  Το τρίτο είναι η διακειμενικότητα, χαρακτηριστικό που κυριαρχεί και στα μυθιστορήματά της. Το πιο χαρακτηριστικό ποίημα είναι «Η γυναίκα με τις μάσκες».  

Λουκρητία κάποτε

Βιρτζίνια, πνίγεται

Σιμόν που

βγάζει κάλους περπατώντας

Έμιλυ, χάνεται

Τζέην, σε προσδοκίες

πρώιμες

Σύλβια,

πεθαίνει

Τζόις

χαράζει ακόμα τατουάζ

Μαρία, σαν ήλιος

δύει

Κάρεν, σε γοτθικούς

έρωτες-δείπνα

Κατερίνα, ωραία έρημος

το σώμα της

Σαπφώ,

ακόμη αινίγματα λύνουμε

Μάρω,

αναζητώντας τον Ντάνκαν

Ιωάννα, άπτερες νύφες

Ρέα,

σε άπατα νερά

Φωτεινή

καλά, μόνο στα όνειρά της.

Μαργαρίτα,

σαν υπνοβάτης έζησε

Κασσάνδρα μαζί κι ο λύκος

Αλίκη στον κόσμο,

έτσι ή αλλιώς,

Αλλά πάντοτε

η γυναίκα με τις μάσκες.

  Παρόλο που θεωρώ τον εαυτό μου αρκετά επαρκή αναγνώστη δεν αναγνώρισα όλες τις μάσκες. Αναγνώρισα για παράδειγμα την Μάρω, που για τον Ντάνκαν της έχω γράψει.

  «Η γυναίκα με τις μάσκες» είναι ο πιο εύστοχος χαρακτηρισμός της ποιητικής της Ελένης, η οποία διαλέγεται συνεχώς με συγγραφείς, ποιητές και μυθιστορηματικά πρόσωπα στα έργα της. Η μάσκα είναι μια λέξη που απαντάται πολύ συχνά σ’ αυτή τη συλλογή.

  Μια άλλη λέξη που απαντάται συχνά είναι η σοκολάτα. Δεν θα παραθέσω όμως απόσπασμα, μην μπω στον πειρασμό και παρατήσω στη μέση το βιβλιοκριτικό αυτό σημείωμα και τρέξω στο σουπερμάρκετ και αγοράσω από αυτές με τη συσκευασία των τριών που η μία είναι δωρεάν. Αχ, Ελένη μου, οι σοκολάτες σου, στο πατάρι της Άγκυρας, με τον πιο αρωματικό καφέ που έχω πιει ποτέ, στοιχειώνουν τη μνήμη μου.

  Η ποίηση της Ελένης είναι σαν τον «χείμαρρο συνείδησης» στην πεζογραφία. Ο συχνά αποσπασματικός, ασύνδετος χαρακτήρας των ολιγοσύλλαβων στίχων, είναι το αντίστοιχο της αντίστασης που αντιμετωπίζει το απωθημένο υλικό στη συνείδηση του ψυχαναλυόμενου. Αλλά αυτή είναι η μαγεία της ποίησης, να μαντεύεις, να υποψιάζεσαι, πίσω από τις αντιστάσεις.  

  Διαβάζω:

 

«Έχω ζήσει τρεις δρόμους»

τον πρίγκιπα Μίσκιν

που ποτέ δεν τον ξέχασε

έφηβη όταν τον πρωτοδιάβασε...».

 

  Ούτε κι εγώ. Μαθητής δευτέρας γυμνασίου πρωτογνώρισα τον Ντοστογιέφσκι με τον «Ηλίθιο», και από τότε έμεινα αιώνιος φαν.

  Καθώς έχω θετικό μυαλό (για πρακτικό πήγαινα, αλλά στράβωσε στο δρόμο και πήγα σε κλασικό) και μου αρέσουν οι καθαρές φόρμες, μου αρέσουν τα ποιήματα με το εφέ της επανάληψης που παρουσιάζουν μια στέρεα δομή. Παραθέτω από τις «Μεταμφιέσεις».

…θα ντυθεί βροχή

κάπου θα πρέπει να πάει το κλάμα

Θα ντυθεί ψυχή

να πάρει ένα-ένα τα πρόσωπά τους

Θα ντυθεί νύφη

για να ξεφοβηθεί

Θα ντυθεί θάνατος

ν’ αναληφθεί

Θα ντυθεί κούκλα

να ξαναγίνει παιδί…

  Πολύ με συγκίνησαν και τα ποιήματα που αναφέρονται σε παιδικά παιχνίδια, το «Τράμπα άκατα μάκατα βιολέτα» και το «Ό,τι φοβάμαι μη χάσω, το χάνω. Στο πρώτο διαβάζω: «Άκατα μάκατα σούκουτου μπε». Εμείς στο χωριό μου στην Κρήτη το λέγαμε: «Άκατα νάκατα σούκουτου ναι/ άμπερι φάριμι ντόριμι ρέ», να το συμπληρώσω. Σε όποιον έπεφτε το «ρε» ήταν ο άτυχος, τα φύλαγε.

  Διαβάζουμε:

 

…ένα είναι σίγουρο πως και

τούτο το ένα, τελικά,

δεν υπάρχει.

  Τελικά; Πότε το κατάλαβες Ελένη; Η Μάρω άραγε το κατάλαβε; Ο Καζαντζάκης δεν βάζει το «τελικά».

  Συνηθίζω να παραθέτω στο τέλος κάθε βιβλιοκριτικής μου τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που συναντώ. Αναρωτιόμουνα αν θα έβρισκα κανένα στους ολιγοσύλλαβους στίχους της Ελένης. Τελικά όμως βρήκα ένα: «το κόκκινο το αυτοκρατορικό/ στ’ αναιμικά σου χείλη» (σελ. 42). Και τώρα που αντιγράφω βλέπω πως έκανα λάθος, δεν είναι δεκαπεντασύλλαβος, είναι ο δεκαεπτασύλλαβος της «Οδύσσειας» του Καζαντζάκη.  

  Πολύ με συγκίνησαν τα ποιήματα αυτά της Ελένης, εύχομαι να είναι καλοτάξιδα.

Μπάμπης Δερμιτζάκης