Sergei Loznitsa, Το πρόσωπο της ομίχλης (In the fog, 2012)

Sergei Loznitsa, Το πρόσωπο της ομίχλης (В тумане, In the fog, 2012)

  Τρεις σιδηροδρομικοί τεχνικοί, στην κατεχόμενη από τους γερμανούς Λευκορωσία, σχεδιάζουν να μετακινήσουν λίγο τις ράγες ώστε να εκτροχιαστεί το τραίνο που θα περνούσε στη συνέχεια. Ο Σουσένια προσπαθεί να τους αποτρέψει, λέγοντάς τους ότι οι γερμανοί θα προβούν σε σκληρά αντίποινα στο χωριό. Αυτοί δεν πείθονται. Όμως περνάει ένα άλλο τραίνο πριν την ώρα του, γεμάτο πολίτες, ενώ αυτοί βρίσκονται ακόμη στο σταθμό. Όταν εκτροχιάζεται, αυτοί το βάζουν στα πόδια. Ο μόνος που δεν το βάζει στα πόδια είναι ο Σουσένια. Δεν λέγεται σαφώς στο έργο, αλλά οι γερμανοί υποψιάζονται την αθωότητά του. Θα εκτελέσουν τους άλλους τρεις και από αυτόν θα ζητήσουν να υπογράψει ένα χαρτί συνεργασίας και να τους δίνει πληροφορίες. Διαφορετικά, θα τον εκτελέσουν και αυτόν. Εκείνος αρνείται. Τον κτυπάνε. Εξακολουθεί να αρνείται. Ο γερμανός διοικητής του λέγει ότι σχεδιάζει το θάνατό του με άλλο τρόπο. Και τον αφήνουν ελεύθερο.

  Όλοι οι χωριανοί υποψιάζονται ότι πρόδωσε τους συντρόφους του. Ακόμη και η ίδια η γυναίκα του τον υποψιάζεται. Και φυσικά οι παρτιζάνοι. Στέλνουν δυο άτομα να τον εκτελέσουν. Ο ένας, αυτός που θα πρέπει να τον πυροβολήσει, είναι παιδικός του φίλος. Τον παίρνουν μαζί τους για να μην τον σκοτώσουν μπροστά στο μικρό του γιο. Τον πηγαίνουν στο δάσος. Όμως, ενώ ο παιδικός του φίλος ετοιμάζεται να τον πυροβολήσει, καταφτάνουν οι γερμανοί. Ο έτερος παρτιζάνος που υποτίθεται ότι φύλαγε τσίλιες έχει αποκοιμηθεί. Θα τον ξυπνήσουν οι πυροβολισμοί. Ο Σουσένια καταφέρνει και το σκάει, ενώ ο φίλος του τραυματίζεται βαριά. Επιστρέφει. Επιστρέφει και ο έτερος παρτιζάνος. Ο Σουσένια τον κουβαλάει στις πλάτες του για να τον μεταφέρουν στο χωριό. Όμως είναι βαρύς, η απόσταση μεγάλη, πρέπει να βρουν ένα κάρο να τον μεταφέρουν. Ο άλλος παρτιζάνος θα πάει να βρει το κάρο. Πηγαίνει στο χωριό, σε ένα σπίτι. Παίρνει προμήθειες. Στην πραγματικότητα δεν ψάχνει για κάρο, ξέροντας ότι ο τραυματισμένος σύντροφός του δεν θα τα καταφέρει. Επιστρέφοντας πέφτει πάνω σε περίπολο. Τον ρωτάνε σε ποιο σπίτι πήγε στο χωριό. Αρνείται βέβαια αρχικά αλλά τελικά θα τους οδηγήσει εκεί. Οι γερμανοί συναντούν αντίσταση, θα ρίξουν μια χειροβομβίδα και θα ορμήσουν μέσα. Στην αναμπουμπούλα ο παρτιζάνος το σκάει.

  Όντως ο άλλος πεθαίνει από τα τραύματά του. Αλλά και ο ίδιος δεν θα γλιτώσει, πέφτοντας πάνω σε μια άλλη περίπολο. Ο Σουσένια τον κουβαλάει και τον τοποθετεί δίπλα στο φίλο του. Αυτός τι θα κάνει;

  Έχει πει τρεις τέσσερις φορές ότι καλύτερα να τον κρέμαγαν οι γερμανοί παρά να υφίσταται την ατίμωση θεωρούμενος ως προδότης. Δεν θα επιστρέψει στο χωριό. Θα αυτοκτονήσει στο πλάι τους.

  Πρόθεση του Λοζνίτσα, φαντάζομαι, είναι να δείξει αφενός το μεγαλείο ενός ανθρώπου που παρά το ότι τον κατηγορούν άδικα εκείνος προσπαθεί να βοηθήσει, αλλά, περισσότερο ίσως, τις μελανές πλευρές που είχε η αντίσταση, όπως και κάθε αντίσταση. Και σ’ αυτούς ανάμεσα βρίσκονται άτομα έτοιμα αν προδώσουν προκειμένου να σώσουν το τομάρι τους.

  Η ταινία ξεκινάει in media res, όταν παίρνουν τον Σουσένια για εκτέλεση. Μετά, σε flash back, βλέπουμε τα γεγονότα στον σιδηροδρομικό σταθμό αλλά και το τι οδήγησε τον παιδικό του φίλο στην αντίσταση. Του κατάσχεσαν το φορτηγό και αυτός το ανατίναξε. Οι γερμανοί προέβησαν σε σκληρά αντίποινα στο χωριό.

  Η ταινία ήταν υποψήφια για Χρυσό Φοίνικα, και τιμήθηκε με το Χρυσό βερίκοκο στο διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου του Ερεβάν (πρωτεύουσα της Αρμενίας).

  Έχω γράψει παλιά για τον ποιητικό κινηματογράφο. Η εικαστικότητα του πλάνου οικοδομείται κυρίως με τη διάρκεια. Και τα πλάνα του Λοζνίτσα, όπως και του συγχωρεμένου του Αγγελόπουλου, του Nuri Bilge Ceylan, του Σοκούρωφ, για να αναφέρω μόνο εκείνους που έχω πρόχειρους στη μνήμη μου, έχουν μακρά διάρκεια. Το να παρακολουθεί η κάμερα τον ήρωα μέχρι να φτάσει στο σημείο προορισμού επί αρκετή ώρα θα μπορούσε να θεωρηθεί πλατειασμός, όμως έχει να κάνει με την ποιητικότητα της ταινίας. Η γρήγορη εναλλαγή μικρών σε διάρκεια πλάνων είναι το αντίστοιχο εκείνου που ονομάζεται στην πεζογραφία «διεκπεραιωτική γλώσσα». Τα έργα που είναι για τις μάζες μόνο τέτοια πλάνα έχουν.

  Πολύ καλή ταινία.  

  Συμπληρώνω: αποτελεί μεταφορά του ομώνυμου διηγήματος του Vasili Bykov, του οποίου το μυθιστόρημα «Σότνικοφ» μετέφερε στη μεγάλη οθόνη η Λαρίσα Σεπίτκο με τον τίτλο «Η άνοδος», που ήταν και η τελευταία της ταινία, καθώς λίγο μετά σκοτώθηκε σε τροχαίο.