Τ. P. Eckermann, Συνομιλίαι Έκκερμαν με τον Γκαίτε

Τ. P. Eckermann, Συνομιλίαι Έκκερμαν με τον Γκαίτε (Μετ. Ν. Καζαντζάκη), Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Φεξή, 1918, σελ. 164

 

  Τις «Συνομιλίες του Έκερμαν με τον Γκαίτε» τις αγόρασα μαθητής αλλά δεν θυμάμαι να τις διάβασα, ή μάλλον θυμάμαι ότι δεν τις διάβασα. Καθώς το ένιωθα σαν εκκρεμότητα, είπα να τις διαβάσω επί τέλους. Βέβαια δεν είχα το βιβλίο που είχα αγοράσει, κάπου χάθηκε μαζί με άλλα μου βιβλία, το είχα όμως σε ψηφιακή μορφή. Μπορείτε να το κατεβάσετε κι εσείς από την The digital library of modern Greek studies.

  Ο Έκκερμαν για αυτές τις συνομιλίες έμεινε στην ιστορία, καθώς φωτίζουν την προσωπικότητα του μεγάλου γερμανού ποιητή. Ας το πούμε από τώρα, του Γκαίτε έχω διαβάσει μόνο δυο έργα, τα πιο γνωστά του, τον «Βέρθερο» και τον «Φάουστ» (Ψάχνοντας τώρα στην ιστοσελίδα-ευρετήριό μου βλέπω ότι διάβασα και το «Επιλογή από τα Maximen und Reflexionen»).

  Τον πρώτο τόμο μόνο. Διάβασα τώρα ότι τον δεύτερο τον τέλειωσε λίγο πριν πεθάνει.

  Μιλάει για διάφορα ο Γκαίτε, για λογοτεχνία, για ζωγραφική, για συγγραφείς και ποιητές… Μιλάει πολύ για τον Μπάιρον και τον Σαίξπηρ, που παραβίασε τον κανόνα των τριών ενοτήτων (χώρου-χρόνου-δράσης), και καλά έκανε. Ακόμη μιλάει για τον δικό μας τον…

  Όχι, δεν θα το μαρτυρήσω, θα παραθέσω το σχετικό απόσπασμα και τότε θα δείτε ποιος είναι. Όμως τα αποσπάσματα θα τα παραθέσω με τη σειρά που τα υπογράμμισα στο βιβλίο.

  «Δεν αρκεί να κάνωμεν βήματα που να μας οδηγήσουν μια μέρα στον σκοπόν, κάθε βήμα μας πρέπει να είναι συγχρόνως και σκοπός, ενώ μας φέρει συνάμα και προς τα εμπρός» (σελ. 9).

  Δεν ξέρω αν έχουν σταχυολογήσει αυτό το απόφθεγμα. Ίσως όχι, μια και ο Έκερμαν παραθέτει από μνήμης.

  «…εάν ο ποιητής έχει στραμμένη κάθε μέρα τη σκέψη του προς το παρόν, εάν γράφει αμέσως και όταν νωποτάτη είναι η εντύπωσής του, το θέμα που του επαρουσιάσθη, τότε ό,τι κι αν κάμει θα είναι πάντοτε καλό, και εάν κατά τύχην δεν επέτυχε, τίποτε όμως δεν εχάθη» (σελ.. 8).

  Το ποίημα σαν προϊόν έμπνευσης. Έτσι γράφουν οι περισσότεροι ποιητές σήμερα.

  «…κατά τα εβδομήντα πέντε μου χρόνια, μήτε τέσσερις βδομάδες δεν στάθηκαν ευτυχισμένες» (σελ. 27).

  Σκληρή ομολογία.

  Το ήξερα, αλλά προτίμησα να παραθέσω σχετικό απόσπασμα από το διαδίκτυο:

  «Ο Aριστοτέλης πρώτος παρατήρησε ότι εξέχουσες μορφές της φιλοσοφίας, της πολιτικής και των τεχνών συνέβαινε να είναι μελαγχολικοί. Υποστηρίζει ότι οι «περιττοί», όσοι δηλαδή διέπρεψαν στη φιλοσοφία, στην πολιτική, στην ποίηση και τις τέχνες ήταν μελαγχολικοί».

  «Είκοσι τώρα χρόνια μαλώνουν συζητώντας ποιος είναι μεγαλύτερος: Ο Σίλερ ή εγώ. Ενώ έπρεπε να ’ναι ευχαριστημένοι που βρίσκονται δυο άνθρωποι για τους οποίους μπορούν να συζητούν» (σελ. 61-62).

  Ο καυγάς είχε ήδη τελειώσει την εποχή του Νίτσε: Γκαίτε και Σίλερ. Πώς το ξέρω; Δεν θυμάμαι σε ποιο έργο του Νίτσε το διάβασα, αλλά το θυμάμαι: «Πολύ φοβάμαι ότι σε λίγο θα λένε Σίλερ και Γκαίτε».

  «Εγνώρισα μάλιστα κάποιον νέον που εμπαθώς αγαπούσε μια νέα, την κατέκτησε γρήγορα και ανεκραύγαζε: -Μήπως άραγε δεν θα φερθεί και σε οιονδήποτε άλλον όπως εφέρθηκε και σε μένα;» (σελ. 68).

  Γελοιογραφία είναι, αλλά θα την περιγράψω. Η κότα τρέχει ενώ ο κόκορας την κυνηγάει από πίσω, και σκέφτεται: «Αν σταματήσω, θα με πουν εύκολη. Αν τρέξω και φύγω, θα χάσω το πήδημα. Το βρήκα!!! Θα σκοντάψω».

  Μου φαίνεται ότι δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα από τότε.

  «Μελετήσατε τον Σαιξπήρον, μελετήσατε τον Μολιέρον, αλλά προ πάντων μελετάτε τους Έλληνες και πάντοτε τους Έλληνες» (σελ. 87).

  Και προπαντός εμείς οι Έλληνες!!!

  «Εάν έπινα τότε μερικά ποτήρια κρασί, έξαφνα έβλεπα διαυγέστατα τι έπρεπε να κάμω» (σελ. 100).

  Ο Σαρτρ για ντοπάρισμα έπαιρνε αμφεταμίνες, είχα διαβάσει παλιά.

  Εγώ;

  Ένα φραπέ, όπως τώρα καλή ώρα.

  «Ο Μόζαρτ απέθανε τριάντα εξ ετών, ο Ραφαήλ επίσης. Ο Βύρων δεν έζησε περισσότερον. Όλοι όμως έχουν εκπληρώσει την αποστολήν των και ήταν καιρός να φύγουν, για ν’ αφήσουν και στους άλλους κάτι να κάμουν στον κόσμον τούτον, που θα βαστήξει ακόμη πολύν καιρόν» (σελ. 102).

  Δεν θα συμφωνήσω. Ο Παλαμάς έζησε πολύ καιρό αφού έδωσε τα κορυφαία έργα του. Πιστεύω ότι ήταν ατυχία που έφυγαν νωρίς, σίγουρα θα έδιναν κι άλλα σπουδαία έργα.

  (Δεν) είναι περίεργο που δεν κάνει καμιά αναφορά στον Μπετόβεν. Διαβάστε περισσότερα σ’ αυτή την ιστοσελίδα.

  Φυσικά εγώ προκρίνω τον Μπετόβεν. Έχω ακούσει επανειλημμένα όλες τις συμφωνίες του, τα κονσέρτα του καθώς και διάφορα άλλα έργα του. Του Γκαίτε διάβασα μόνο τα έργα που ανέφερα παραπάνω. Μπετόβεν θα ξανακούσω, Γκαίτε δεν πιστεύω να ξαναδιαβάσω.

  Είναι εκτενές το απόσπασμα για να το παραθέσω (σελ. 105). Ο Γκαίτε πιστεύει ότι ο θεός δημιούργησε και άλλα ζευγάρια εκτός από τον Αδάμ και την Εύα. Από αυτούς κατάγονται μόνο οι εβραίοι, οι άλλοι λαοί, μαύροι, κίτρινοι, άσπροι, από άλλα ζευγάρια που έφτιαξε ο θεός. Και αυτό το έκανε όταν αποσύρθηκαν τα νερά και φάνηκε η ξηρά.

  «Εγώ πάντοτε διετήρησα την ελευθερίαν μου απέναντι της φιλοσοφίας· εστηριζόμουν πάντοτε στο απλό λογικό του συνετού ανθρώπου» (σελ. 113).

  Προσυπογράφω απόλυτα. Έχοντας πτυχίο φιλοσοφίας (δεν θα χαρακτηρίσω τον εαυτό μου φιλόσοφο), είμαι οπαδός του απλοϊκού ρεαλισμού (Naïve realism), που ονομάζεται και ως ρεαλισμός της κοινής λογικής (realism of common sense).

  Στο βιβλίο μου «Ο έρωτας στα χρόνια του κορονοϊού» (αναρτήσεις στο διαδίκτυο, τις οποίες έχω αναρτήσει και συγκεντρωτικά στο academia.edu, αλλά και στο blog μου) γράφω: «Ο ΠΟΥ έχει την αντίληψη ότι οι μάσκες είναι περιττές για τους μη ασθενούντες. Άλλοι ειδικοί επιστήμονες, κυρίως ασιάτες, πιστεύουν το αντίθετο. Εγώ είμαι με τους ασιάτες». (2 Απριλίου 2020).

  Εγώ δεν είμαι επιστήμονας, αλλά η κοινή λογική μου έλεγε το αντίθετο από αυτό που έλεγε ο ΠΟΥ. Αργότερα επιστράτευσε και ο ΠΟΥ την κοινή λογική. 

  «Ο Καποδίστριας δεν θα κυβερνά ακόμη πολύν καιρό την Ελλάδα γιατί του λείπει μια απαραίτητη για τη θέση του αυτή ιδιότης: δεν είναι στρατιώτης… Με το σπαθί στο χέρι, επί κεφαλής ολόκληρου στρατού, μπορείς μόνον να κυβερνάς και να δίδεις διαταγές, μπορείς να είσαι βέβαιος πως θα σε υπακούσουν, αλλέως είναι πολύ αμφίβολον. Ο Ναπολέων, εάν δεν ήταν στρατιώτης, δεν θα μπορούσε ποτέ να υψωθεί στο υπέρτατο αξίωμα· ο Καποδίστριας δεν θα κατέχει πολύν καιρόν το ύπατον αξίωμά του· πολύ γρήγορα θα παίξει δευτερεύοντα ρόλον. Σας αναγγέλω εκ των προτέρων το γεγονός αυτό και θα δήτε πως θα πραγματοποιηθεί» (σελ. 118).

  Ο απεριόριστος θαυμασμός του για τον Ναπολέοντα, στον οποίο αναφέρεται συχνά στις συνομιλίες του, τον οδηγεί σε μια τέτοια πρόβλεψη, που όπως ξέρουμε διαψεύστηκε.

  Αυτό πάλι, να μη χωνεύει τους ανθρώπους που φοράνε γυαλιά… Είχε ιδιορρυθμίες ο Γκαίτε. Δεν θα παραθέσω σχετικά αποσπάσματα με τα οποία διαφωνώ πλήρως.

  Και όχι βέβαια γιατί φοράω γυαλιά από τα δεκατέσσερά μου χρόνια.

  Και εδώ τελειώσαμε με τον Έκερμαν. Με τον Γκαίτε δεν ξέρω, θα δείξει.

  Ή μάλλον όχι.

  Θα παραθέσω και δυο αναρτήσεις μου στο facebook.

  «Διαβάζω στην αυλή του σπιτιού μου τις «Συνομιλίες Έκκερμαν με τον Γκαίτε» και πέφτω πάνω στο παρακάτω απόσπασμα.

  «-Μπα! Είπε ο Γκαίτε γελώντας, τι σχέσιν έχει ο έρως με την εξυπνάδα; Στη γυναίκα αγαπούμεν την ομορφιά, τη νεότητα· αγαπούμε τα καμώματά της, τις εξομολογήσεις, τον χαρακτήρα, τα ελαττώματα, τα καπρίτσα της και ο Θεός ξέρει πόσα άλλα ανέκφραστα πράγματα αγαπούμεν στη γυναίκα, αλλά δεν αγαπούμε το μυαλό της! Εκτιμούμεν το μυαλό της εάν είναι εξαιρετικό, και μια κόρη με τέτοιαν ευφυία πολύ ανυψώνεται μπροστά μας. Ο νους μπορεί να μας σκλαβώσει, εάν αγαπούμεν ήδη, είναι όμως ανίκανος να μας ανάψει φλόγα και να γεννήσει το πάθος».

  Συνοψίζω: ερωτευόμαστε μια γυναίκα για την ομορφιά της, όχι για την ευφυία της.

  Δεν συναντώνται μόνο τα μεγάλα πνεύματα· Και ένα μεγάλο πνεύμα, όπως του Γκαίτε, μπορεί να συναντηθεί με ένα μικρό πνεύμα, όπως το δικό μου. Έγραψα ένα ανάλογο σχόλιο πριν λίγα χρόνια στην ανάρτηση μιας φίλης και με διέγραψε.

  Περίεργη η μετάφραση; Έγινε πάνω από 100 χρόνια πριν (Το 1918 εκδόθηκε το βιβλίο).    

  Ποιος την έκανε;

  Ο Καζαντζάκης».

  Και το άλλο:

  Γκαίτε

  Αντιγράφω από τις «Συνομιλίες του Γκαίτε με τον Έκερμαν».

  "Τα θέματα αυτά και μόνα μου φαίνονται, είπα, τόσο ζωντανά όσο και τα ίδια τα ποιήματα, και δεν αισθάνομαι την παραμικρότερη επιθυμία να δω πως τα επραγματεύθη ο ποιητής"

  Ο Γκαίτε συμφωνεί. Ανάμεσα στα άλλα λέει: "Κανείς δεν βλέπει ότι η αληθινή δύναμις και η εντύπωση που μας προξενεί ένα ποίημα έγκειται στην πλοκή, στο θέμα".

Κάτι ανάλογο υποστηρίζω και εγώ όταν λέω ότι το σενάριο είναι υποτιμημένο.

Περίπου το ίδιο πιστεύει και ο Μπόρχες όταν λέει πως δεν υπάρχει λόγος να γράψεις ένα μυθιστόρημα όταν τα ίδια πράγματα μπορείς να τα πεις με ένα διήγημα.

  Πιο κάτω διαβάζω: Χρέος έχει ο ποιητής.... (το ξαναδιάβασα και πιο κάτω).

  Διαφωνώ με τον Γκαίτε. Τα ίδια έλεγε και ο Ζντάνοφ.

  Σε κανένα δεν χρωστάει ο ποιητής.

  Συμπληρώνω:

  Ίσως κάποιοι μόνο να χρωστάνε της Μιχαλούς.

Και πάλι συμπληρώνω: Ετοιμάζοντας αυτή την ανάρτηση ακούω Μπετόβεν στο Τρίτο Πρόγραμμα