Philippa Lowthorpe, Μις Απειθαρχία (Misbehavour, 2020)

Philippa Lowthorpe, Μις Απειθαρχία (Misbehavour, 2020)

 

Από σήμερα στους κινηματογράφους.

  «Based on a true story», το συναντάμε πια σε πάρα πολλές ταινίες.

  Η «Αληθινή ιστορία» είναι τα καλλιστεία για τη μις κόσμος του 1970, στα οποία μις κόσμος αναδείχθηκε μια μαύρη. Να υπήρξε άραγε σκοπιμότητα, όπως συμβαίνει κάποιες φορές με τα βραβεία Νόμπελ; Σίγουρα υπήρξε σκοπιμότητα με το να βάλουν την τελευταία στιγμή ανάμεσα στις υποψήφιες και μια δεύτερη από τη Νότια Αφρική, μια μαύρη, το βλέπουμε στην ταινία (Πιστεύω να θυμάστε το apartheid και τον Μαντέλα). Όμως άλλη μαύρη είναι που ανακηρύχθηκε μις κόσμος.  

  Σκόπιμο ξεσκόπιμο καλά έκαναν, όμως οι φεμινίστριες έχουν τη δικιά τους αντίληψη για αυτά τα καλλιστεία και για τα κάθε είδους καλλιστεία όπου η γυναίκα προβάλλεται σαν έκθεμα, σαν εμπόρευμα, για την ομορφιά της. Και βέβαια θα καταφέρουν να διεισδύσουν στην αίθουσα με τους θεατές και να δημιουργήσουν ένα χάπενινγκ που θα διαταράξει τη ροή των καλλιστείων. Φυσικά θα καταλήξουν στη φυλακή. Στο τέλος βλέπουμε και τα πραγματικά πρόσωπα δίπλα σ’ εκείνα που ενσαρκώνουν τους ρόλους τους.

  Μα τι εξαιρετική ηθοποιός αυτή η Κίρα Νάιτλι! Θυμάμαι πόσο τη θαύμασα, νεότατη, στο ρόλο της Λάρας σε ένα μίνι σήριαλ, μεταφορά του «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του Μπόρις Πάστερνακ. Όμως δεν έβαλα αυτή σαν frame στην ανάρτησή μου αλλά τη μαύρη νοτιοαφρικάνα. Και όχι μόνο για να δηλώσω τον αντιρατσισμό μου.   

Ισίδωρος Ζουργός, Η αηδονόπιτα

Ισίδωρος Ζουργός, Η αηδονόπιτα, Πατάκης 2008, σελ. 590

  Έχουμε παρουσιάσει άλλα τέσσερα μυθιστορήματα του Ισίδωρου Ζουργού, το «Στη σκιά της πεταλούδας», το «Λίγες και μια νύχτες», τα «Ανεμώλια» και τις «Ρετσίνες του βασιλιά».

  Σε όλα τα μυθιστορήματα που διαβάσαμε, ή υπάρχουν δυο χρονικά επίπεδα της ιστορίας ή ένα μεγάλο μέρος της δίνεται με εκτενείς αναδρομές. Στην «Αηδονόπιτα», την οποία η φίλη μου η Ντίνα που μου τη δάνεισε μου είπε ότι θεωρείται το καλύτερό του, υπάρχει μόνο ένα επίπεδο. Η ιστορία ξετυλίγεται ευθύγραμμα, με τις αναπόφευκτες βέβαια αναδρομές.

  Η ιστορία τοποθετείται στα χρόνια της επανάστασης και διαδραματίζεται στη Θεσσαλονίκη, στο Μεσολόγγι και στον Όλυμπο. Κεντρικός ήρωας είναι ο Γκάμπριελ, αμερικανός φιλέλληνας, όπως ο Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου στον οποίο του γράφει μια επιστολή. Για αυτόν είχα διαβάσει μαθητής. To 1827 o Χάου ήλθε στην Ελλάδα όπου πρόσφερε τις υπηρεσίες του, και όχι μόνο ως χειρουργός.

  Και άλλα ιστορικά πρόσωπα κάνουν την εμφάνισή τους όπως ο Λόρδος Βύρων, ο Νικόλαος Κασομούλης, ο Τζαβέλας και ο Καραϊσκάκης. Τους τελευταίους θα τους συναντήσουμε στο Μεσολόγγι, όπου ο Γκάμπριελ με την αγαπημένη του Λαζαρίνα θα ζήσουν την αγωνία της πολιορκίας και τις δραματικές σκηνές της εξόδου.

  Η τριτοπρόσωπη αφήγηση εναλλάσσεται με την πρωτοπρόσωπη. Ο ήρωάς μας γράφει «ανεπίδοτες» επιστολές στην αγαπημένη του Ελίζαμπεθ. «Αν τα διαβάσεις κάποτε όλα αυτά, δηλαδή ποτέ…» (σελ. 186). Δεν έχει σκοπό να τις στείλει, αλλά έτσι κι αλλιώς σε λίγο θα είναι αργά, αυτή θα πεθάνει. Της αφηγείται τις περιπέτειές του στην Ελλάδα, τα σημεία που αφήνει κενά η τριτοπρόσωπη αφήγηση.

  Είναι ετεροθαλής αδελφή του και το μαθαίνει αργά, όταν πια την είχε ερωτευθεί. Όπως και ο Χάου ήλθε στην Ελλάδα για να ξεχάσει τον άτυχο έρωτά του. Και βέβαια αυτή η σχέση παραπέμπει στον Μπάυρον, που κι αυτός είχε ερωτευθεί την αδελφή του, επίσης ετεροθαλή, με την οποία μάλιστα, όπως λένε οι κακές γλώσσες, είχε και σεξουαλικές σχέσεις.

   Την Λαζαρίνα, την κόρη του πλούσιου φιλικού που τον φιλοξενεί, οι τούρκοι την έχουν βιάσει. Ξαναβαπτίζεται για εξαγνισμό. «Την είχε ακουστά αυτή τη συνήθεια, τ’ ατιμασμένα απ’ τους άπιστους κορίτσια να ξαναβαπτίζονται» (σελ. 81).  

  Την παντρεύουν με τον καπετάνιο που πληγωμένος είχε βρει καταφύγιο στο σπίτι τους. Ο πατέρας της του δίνει χρήματα και του τάζει κι άλλα. Τα χρειάζεται για τον αγώνα, γι’ αυτό δέχτηκε να την παντρευτεί.

  Στο μυθιστόρημα υπάρχουν διάφορες διακειμενικές αναφορές, όπως π.χ. στο «Childe Harold’s pilgrimage» του Byron. Μια απ’ αυτές είναι και στον «Βέρθερο». Το δεύτερο μέρος επιγράφεται «Βέρθερος, ή ο δρόμος προς το νότο». Σ’ αυτό διαβάζουμε: «Ο ξένος τους, που μια παραξενιά της μοίρας τον έφερε δίπλα της, αυτός ο κακόμοιρος Βέρθερος που λιώνει για μια ματιά της, που ζει κάτω από τη σκιά του ισχυρού άντρα της…» (σελ. 253, από τις επιστολές προς την Ελίζαμπεθ. Αναφέρεται στον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο).

  Έχοντας διαβάσει το μυθιστόρημα του Γκαίτε πίστευα ότι ο βασικός κορμός της πλοκής θα ήταν ο ίδιος: η γυναίκα τρέφει αισθήματα για τον άντρα, όμως δεν θα προδώσει τον σύζυγο.

  Εδώ δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η Λαζαρίνα, μετά το θάνατο του άντρα της που την εγκατέλειψε για τον αγώνα, θα βρει προστασία στον Γκάμπριελ. Θα χάσει το αγόρι που έκανε μαζί του, αλλά θα μείνει έγκυος από τον Γκάμπριελ. Αλλά κι αυτό δεν θα το χαρεί, θα αποβάλει από τις κακουχίες, και επί πλέον, της λέει ο γιατρός, δεν θα μπορεί πια να κάνει παιδί.

  Το μυθιστόρημα έχει happy end, κάτι ασυνήθιστο για τον Ζουργό. Ο Γκάμπριελ θα επιστρέψει στην Αμερική με τη Λαζαρίνα και με τρία παιδιά. Το μεγαλύτερο, κορίτσι, το έσωσε η Λαζαρίνα από την πολιορκία, ενώ τα δυο μικρά, αγόρι και κορίτσι, είναι τουρκάκια, που ο πατέρας τους είχε σκοτωθεί στον πόλεμο και η μάνα τους είχε πεθάνει από αιμορραγία, μετά από μια αποβολή. Τα βρήκαν δίπλα της όταν αυτή ήταν πια ετοιμοθάνατη. Ήταν σχεδόν καταδικασμένα αν δεν τα έπαιρναν μαζί τους στο φευγιό τους. Οι θύτες είναι πάντα οι ένοπλοι, και από τις δυο μεριές, και τα θύματα τα γυναικόπαιδα, και από τις δυο μεριές.

   Ο Ζουργός είναι επινοητικός στην πλοκή και πολύ συχνά λυρικός στην αφήγηση, πράγματα που συνήθως δεν συμβαδίζουν.

  «Όταν τα παιδιά ξυπνούν στο σκοτάδι κι αυτή η ίδια η νύχτα ακόμα τα αφουγκράζεται, τα αστέρια τότε παύουν να στριφογυρνάνε, κι ο Θεός ο ίδιος αφήνει το μπρίκι στη φωτιά και σκύβει κάτω να δει» (σελ. 343).

  «Ο άνεμος όσο πήγαινε και δυνάμωνε και σκόρπιζε τα λόγια του σαν ψίχουλα στο πέλαγος» (σελ. 363).

  «Μπήκαμε στο χορό της θύελλας, η συμφωνική των ανέμων στο κρεσέντο της» (σελ. 427).

  Ξεχάσαμε την αηδονόπιτα.

  «Αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να φτιάξει την αηδονόπιτα των Γραικών, θα μπορούσε να κατεβάσει το όνειρο από τον ουρανό στη Ρούμελη» (σελ. 232).

  Η αηδονόπιτα είναι η πίτα των ονείρων.

  Είναι καλό να ονειρεύεται κανείς κάπου κάπου, έχω γράψει σε ένα άλλο κείμενο.

  Και τώρα κάποια αποσπάσματα.

  «-Τι είχες μέσα στην κασέλα, πέτρες; ρώτησε ένας απ’ τους ναύτες…» (σελ. 169).

  -Τι έχεις μέσα στη βαλίτσα, πέτρες; με ρώτησε ο αχθοφόρος που την κουβαλούσε για το πλοίο.

  -Όχι, βιβλία, του λέω.

  Ήταν τότε που επέστρεφα στην Κρήτη από την Αθήνα, όπου είχα πάει για τις πανελλήνιες. Ευκαιρία ήταν, αγόρασα ένα σωρό βιβλία.  

  «Pervigilium Veneris ή αλλιώς Το ξενύχτι της Αφροδίτης. Σου έχω μιλήσει ποτέ γι’ αυτό; Ένα αριστούργημα της λατινικής ποίησης, για το οποίο όμως δεν ξέρουμε τον ποιητή. Διαδραματίζεται στη Σικελία την άνοιξη: η Αφροδίτη γλεντοκοπά όλη τη νύχτα μέσα στα δάση και προσκαλεί όλους στον έρωτα» (σελ. 262).

  Προσκαλεί όλους στο σεξ, θα έλεγα. Ο έρωτας είναι σχέση δυο προσώπων, το σεξ όχι υποχρεωτικά.

  «Τελικά τράβηξε για την Πόλη, ήταν το καλοκαίρι του 1812, και χιλιάδες κόσμου έφευγαν πανικόβλητοι από τις γειτονιές της, ήταν η εποχή της πανούκλας» (σελ. 356).

  Στον Παπαδιαμάντη διάβασα για άλλες δυο επιδημίες πανούκλας, μια το 1845 και μια το 1865.

  «Ο Μπάιρον πριν χρόνια κατάφερε και πέρασε κολυμπώντας τον Βόσπορο» (σελ. 440).

  Κι εγώ έκανα κάτι ανάλογο, το έχω γράψει στην ανάρτησή μου για την ταινία του Michael Winterbottom «Ταξίδι στην Ελλάδα», να μην το ξαναγράφω.

  «Ένας Ρωμαίος ύπατος, ξεχνάω το όνομά  του (ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, αυτή τη φορά δεν τους παραθέτω), φόρτωσε αιώνες πριν κάπου εδώ κοντά στην Αμβρακία χίλια δεκαπέντε αγάλματα. Το φαντάζεσαι; Το γράφουν τα αρχαία βιβλία» (σελ. 527).

  Τα έσωσε από τα χέρια των χριστιανών.

  Όντως πολύ ωραίο το μυθιστόρημα αυτό του Ζουργού. Όσοι το έχετε διαβάσει θα συμφωνήσετε.

Γιώργος Βέης, Βράχια

Γιώργος Βέης, Βράχια, Ύψιλον 2020, σελ. 76

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Μετά από δύο ταξιδιωτικά ο Βέης επιστρέφει στην ποίηση

  Ο Γιώργος Βέης είναι κατά βάση συγγραφέας ταξιδιωτικών έργων αλλά διακονεί και την ποίηση. Βέβαια τα ταξιδιωτικά του δεν είναι ακριβώς ταξιδιωτικά, αφού ο Βέης μιλάει για μέρη στα οποία είχε υπηρετήσει ως πρέσβης, και επί πλέον πλησιάζουν πάρα πολύ την ποίηση. Θα έλεγα γι’ αυτά ότι «τα μέρη ήταν το πρόσχημα», παραφράζοντας το μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου «Η Μερόπη ήταν το πρόσχημα».

  Μετά το «Για ένα πιάτο χόρτα» ο Βέης επιστρέφει πάλι στον μονοσύλλαβο τίτλο, όπως ήταν και η προ-προηγούμενη ποιητική του συλλογή που έχει τίτλο «Βλέπω». Εδώ βέβαια η λέξη είναι ουσιαστικό.

  Τα «Βράχια» απαρτίζουν τον ποιητικό βραχόκηπο του Βέη. Όσοι έχετε διαβάσει τον «Βραχόκηπο» του Καζαντζάκη θα ξέρετε ότι τα βράχια για τους Ιάπωνες έχουν την ίδια ομορφιά που έχουν για μας τα λουλούδια.

  Και αυτή η συλλογή απαρτίζεται από ποιήματα που έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς σε διάφορα περιοδικά, ηλεκτρονικά και μη. Υπάρχει όμως μια κοινή θεματική που τα διατρέχει. Ο Βέης «βλέπει» αυτόν τον κόσμο τον μικρό, τον μέγα, και του αποτίει φόρο τιμής όπως και ο φίλος μας ο Πρατικάκης, με πιο χαρακτηριστική την ποιητική του συλλογή «Αφημένα ήσυχα στη χλόη». Με τα ποιήματά του ο Βέης δεν αναπαριστά ρεαλιστικά τα αντικείμενα που βλέπει αλλά τα διαπερνά με μια διεισδυτική ματιά, βλέποντας το όντως ον και όχι την επιφάνειά του, όχι όπως ο ιμπρεσιονισμός αλλά όπως ο κυβισμός. Όμως το ον αυτό συνδέεται και με άλλες παραστάσεις, άλλα αισθήματα, και συνιστά εκλυτικό παράγοντα σκέψεων και συλλογισμών, όπως ο σκύλος στο ποίημα «Επικαιρότητα».

Ο σκύλος επιστρέφει πάντα στον εμετό του

ακριβολογεί κι αυτήν τη φορά η Βίβλος

όπως ακριβώς κι εμείς δεν ξεχνάμε

κι επιστρέφουμε πάντα στις πληγές που μας άνοιξαν

όχι για να τις καθαρίσουμε

αλλά για να τις κάνουμε ακόμα βαθύτερες (σελ. 29).

  Το ζήτημα δεν είναι αν κάποιος σου έκανε κάτι κακό, αλλά το να μην μπορείς να το ξεχάσεις. Κομφούκιος έφα.

  Τα «σημαίνοντα» στα ποιήματα (σημαινόμενα) του Βέη μπορούν να χωριστούν σε αντικείμενα της πανίδας, της χλωρίδας, άψυχα αντικείμενα, αφηρημένες ιδέες και ταξιδιωτικά.

  Να παραθέσουμε ένα ακόμη ποίημα από την πανίδα που έχει τον τίτλο «Η επίσκεψη».

 

Να το κρασοπούλι

του λαιμού το τσάκισμα

του φτερού η απαραίτητη περισπωμένη

η όποια κίνησή του

το όποιο σκίρτημα φέρνει την ευφυία

Ας αργεί λίγο ακόμα η άνοιξη

αυτό από τώρα είναι εκεί

στον ρημαγμένο κήπο.

Μέσα εμείς ακούμε Μοντεβέρντι

τη μουσική που ξέρει ασφαλώς

από στήθους το κρασοπούλι

από την προηγούμενη ζωή του

όταν ήταν ρυάκι (σελ. 15).

  Άλλα ποιήματα «της πανίδας» είναι «Οι τσίχλες το σούρουπο», «Καθώς νυχτώνει» (ο γλάρος), «Στον αυχένα της ημέρας» (η σουσουράδα), «Επίκληση» (οι κάμπιες), κ.ά.

  Και δυο μικρά ποιήματα από την χλωρίδα αυτή τη φορά. Το πρώτο είναι «Η γέρικη γλυσίνα».

Παλίμψηστο είναι

για να διαβάζουμε εκεί το παρελθόν

το καμένο μέλλον των βρύων

αλλά και του πλανήτη την τρελή τροχιά

όταν θα πέσει πάνω του ο κομήτης (σελ. 22).

  Τη γλυσίνα δεν την ήξερα, την έμαθα τώρα από το ποίημα του Γιώργου, και την έψαξα στο διαδίκτυο.

  Το άλλο είναι οι «Ξινομηλιές».

Τις μέτρησα ξανά σήμερα το πρωί

δυο φορές μάλιστα.

Λείπει μια από την περασμένη άνοιξη

δέντρο φευγάτο.

Επιστροφή στην Αρκαδία

ή

της μεταμόρφωσης το αίνιγμα; (σελ. 23)

  Άλλα ποιήματα «της χλωρίδας» είναι «Στη γέρικη φτελιά», όπου «έκαναν κι εφέτος οι συκοφάγοι τις φωλιές τους…», «Η πάλη» (…πορτοκαλιές κατάφορτες να σκύβουν όλες μαζί/ είδα ξανά στον ύπνο μου), «Ο πειρασμός της σαφήνειας» (ο υάκινθος), κ.ά.

  Και ένα ποίημα στην κατηγορία «άψυχα αντικείμενα» που έχει τίτλο «Ασημένια βραχιόλια».

Τ’ ακούω το βράδυ

καθώς αγγίζει το ένα το άλλο

παιδιά της μνήμης ηχηρά

αναζητώντας τα χέρια

λένε το γλέντι εκείνο

πριν τον χαμό (σελ. 31).

  Άλλα ποιήματα στην ίδια κατηγορία είναι το «Επίχρυσο νυφικό γιορντάνι λαιμού», «Χρυσή καρφίτσα», «Φεσάκι με παράδες και συρταρωτό ρόδακα», «Άδειοι περιστερώνες», κ.ά.

  Στις αφηρημένες ιδέες θα κατατάξουμε το ποίημα «Πίστη» το οποίο και θα παραθέσουμε.

Εκεί που αρχίζει, τελειώνει κιόλας

εφήμερο καθώς το λένε.

Όλα στο μεταξύ του αντιστέκονται

μα εκείνο δεν παραιτείται ποτέ.

Το σημάδι του αγαθού

είσαι. (σελ. 46).

  Άλλα ποιήματα της κατηγορίας είναι «Το αίνιγμα» και η «Προοπτική».

  Υπάρχουν και ποιήματα «εις εμαυτόν», όπως το «Ξεκαθάρισμα λογαριασμών».

Πρέπει ν’ αντέξω όπως ο κάστορας

την ορμή του ποταμού

να ξεπεράσω όπως το κοράκι το ξεφτισμένο του σκιάχτρο

να εξαντλήσω όπως η μύγα

όλες τις εκδοχές της εισβολής στη ζάχαρη

ν’ ανεχτώ όλες τις ύβρεις… (σελ. 17).

  Υπάρχουν και ποιήματα «εις αυτόν», όπως «Η μαρμαρυγή».

Δεν την είχε χρησιμοποιήσει ποτέ του αυτήν τη λέξη

μάλλον αγνοούσε πλήρως την ύπαρξή της

ή μήπως μπέρδευε τη σημασία της

και δεν την εμπιστευόταν;

Ποιος ξέρει

πάντως κάποια στιγμή θα τη δει μπροστά του

μόλις θα φτάσει από το αστρικό ταξίδι της

στο μαξιλάρι του δίπλα

ολόσωμη

η Αφροδίτη των τελευταίων σπασμών (σελ. 20).

  Κι εγώ την αγνοούσα ολότελα. Την έμαθα πέρυσι, με ένα επίθετο μπροστά: κολπική μαρμαρυγή.

  Άλλα ποιήματα «εις αυτόν» είναι το «Αμετάφραστο» (με το ένα πόδι στον τάφο/ κι όμως φροντίζει με σπάνια επιμέλεια τα πάντα…», η «Περίληψη» (δεν έχει πια να φάει…).

  Υπάρχουν και ποιήματα «Εις σεαυτόν», όπως «Τα επινίκια» και η «Επάνοδος»:  

 

Δεν είναι μυστικό

σε περίμεναν με υπομονή

από το περασμένο καλοκαίρι.

Ήξεραν άλλωστε τα πάντα για σένα

οι βράχοι της παραλίας, οι γλάροι, οι ψαραετοί…» (σελ. 56).

  Τα ταξιδιωτικά είναι κάμποσα, πράγμα βέβαια που δεν εκπλήσσει. «Αιάντειο Σαλαμίνας», «Καρλόβασι Σάμου», «Κουμέικα Σάμου», «Αρχαία Θήρα», «Ηραίον Σάμου», «Βέροια», «Αρμενία», «Στον ουρανό της Σαγκάης». Θα παραθέσουμε το τελευταίο.

 

Αχνό, μισοσχημαστισμένο όμως

το σημάδι της διπλής ευτυχίας

κατευόδιο κι απαντοχή

το ιδεόγραμμα σύννεφο

τις αδικίες της ημέρας

θέλει όλες να τις σκεπάσει

αιωρείται τώρα αδιάφθορο

μαζί με τους χαρταετούς των παιδιών (σελ. 44).

  Για την ακρίβεια τα ιδεογράμματα είναι δύο: 双喜 (προφέρονται Σουάν Σι).

  Υπάρχουν βέβαια και άλλα ποιήματα που ξεφεύγουν από τις κατηγοριοποιήσεις στις οποίες προσπαθήσαμε να τα εντάξουμε.

  Ξέρουμε ότι ο Βέης φλερτάρει με τη φόρμα του σονέτου. Στην προηγούμενη ποιητική του συλλογή «Ένα πιάτο χόρτα» υπήρχαν επτά σονέτα, ενώ σ’ αυτήν μόνο ένα, με τίτλο «Οι παρηχήσεις τώρα». Είμαι σίγουρος ότι το σονέτο δεν θα το εγκαταλείψει.    

  Σχεδόν δεν υπάρχει ποιητική συλλογή στην οποία να μην περιέχεται ποίημα για την ποίηση και/ή τον ποιητή. Εδώ βρίσκουμε την «Πρόνοια».

Τα γράμματα δεν του φτάνουν

δεν παραιτείται

φτιάχνει κι άλλα

ο πλούσιος του λόγου

εκατομμυριούχος στο παραλήρημα είναι

παίρνει φωτιά για ένα και μόνο σύμφωνο

για ένα βολικό φωνήεν ψωμί…» (σελ. 51).

  Εξαιρετικά και αυτά τα ποιήματα του Βέη όπως και εκείνα των προηγούμενων ποιητικών του συλλογών. Δεν χρειάζεται να το ευχηθούμε, είμαστε σίγουροι ότι θα είναι καλοτάξιδα.

Μπάμπης Δερμιτζάκης