Παύλος Μάτεσις, Πάντα καλά

Παύλος Μάτεσις, Πάντα καλά (Καστανιώτης 1998, σελ. 386)

 

  O Παύλος Μάτεσις είναι ένας από τους πέντε συγγραφείς που πραγματεύθηκα το έργο τους στο διδακτορικό μου. Μέχρι το 1993 που το ξεκίνησα (το υποστήριξα το 1996) είχε γράψει μόνο ένα μυθιστόρημα, την καταπληκτική «Μητέρα του σκύλου», όμως είχε ήδη γράψει τα περισσότερα θεατρικά του. Μετά διάβασα τον «Παλαιό των ημερών», το επόμενο μυθιστόρημά του. Το «Πάντα καλά» ήταν το μεθεπόμενο.

  Μας μίλησε με ενθουσιασμό για το μυθιστόρημα η Αλίκη στη Λέσχη Ανάγνωσης του Victoria Square Project, μας είπε για το χιούμορ του, και βέβαια το αγόρασα, μια και το χιούμορ μού αρέσει φοβερά. 4,25 ευρώ, με το «Πρώτο θέμα».

  Έχω γράψει ότι στις κωμωδίες δεν μετράει τόσο το στόρι όσο οι χιουμοριστικές ατάκες και τα κωμικά επεισόδια. Και βέβαια υπάρχει πάντα το εφέ της υπερβολής. Ρεαλιστικά, ήταν αδύνατον να μην καταλάβουν οι γυναίκες ότι το άγαλμα της γυναίκας που ξεθάφτηκε ήταν αρχαίο και όχι ένα άγαλμα που το έθαψαν για να κάνουν μάγια. Όμως πάνω σ’ αυτή την «παρανόηση» έστησε ο Μάτεσις ένα σωρό κωμικά επεισόδια.

  Παρελαύνουν διάφορα πρόσωπα στο μυθιστόρημα, που δεν έχει σημασία να τα κατονομάσουμε. Να πούμε μόνο ότι τα κύρια είναι μια καφετζού και μια προξενήτρα, και ότι οι άντρες οι καημένοι πολιορκούν τις γυναίκες, όμως αυτές βράχες, τους κάνουν τη ζωή δύσκολη. Στο τέλος βέβαια θα ενδώσουν.

  Όχι, δεν θα πω τίποτα περισσότερο για το στόρι, θα παραθέσω αποσπάσματα.

  «-Άσε τη Νάνση, του έκανε η Μελανία [η αδελφή της η καφετζού], έχει εκ γενετής αργία στο μυαλό» (σελ. 60).

  Αυτή είναι η Νάνσι η παρθένα με τις αλλεπάλληλες απόπειρες αυτοκτονίας, όλες κωμικές, που θα χάσει την παρθενιά της από το τεκνό που παντρεύτηκε η προξενήτρα. Τον αστυνομικό που τη φλέρταρε τον παράτησε γιατί ήταν δημοκράτης, ενώ η ίδια ήταν βασιλόφρων.

  «…χαμογελάει με νατουραλισμό…» (σελ. 70).

  «…θα πάω στη λαϊκή για αποστασιοποίηση (σελ. 105).

  Φράσεις με ποιητική και όχι με αναφορική λειτουργία (Γιάκομπσον).

  «-Εγώ δε θέλω. Δουλεύει σε σινεμά πορνό. Να μη βλέπει το μωράκι από τώρα» (σελ. 82).

  Αυτά τα λέει το τεκνό, που έχει χηρέψει. Η μάνα του δουλεύει σαν ταξιθέτρια σε πορνοσινεμά. Ποτίζει το μωρό με ούζο για να κοιμάται, να μη βλέπει τσόντες από τώρα.

  «…καλέ του απουτάνουμε στον ενικό…» (σελ. 87), αντί του αποτείνομαι, για τους συνειρμούς. Ο Μάτεσις παρουσιάζει τους ήρωές του συχνά με περιορισμένες γλωσσικές ικανότητες αλλά και περιορισμένης ευφυίας, εντελώς αντιρεαλιστικά, μόνο και μόνο για να βάλει στο στόμα τους χιουμοριστικές ατάκες και να στήσει κωμικά επεισόδια.

  «-Τελικώς, εσύ τον θέλεις;

-Σωματικώς, σαν τρελή. Μισθολογικώς, α πα πα» (σελ. 104).

  Πόσες δεν είναι σαν αυτή…

  «Να σκεφτείς, μια φιλενάδα της μου το είπε στην εκκλησία, μια μέρα φόραγε φουστάνι με μεγάλα καρώ σαν τούβλα, κάπου είχε σταθεί και περίμενε τον Τάκη. Και ένας σκύλος την πέρασε για μάντρα και την κατούρησε» (σελ. 137).

  Υπάρχουν πολλά τέτοια χιουμοριστικά εφέ υπερβολής.

  Ποιο είναι το αντώνυμο του αδιάκριτος;

  Μα ευδιάκριτος.

  «…μην ενοχλούμε, να είμαστε ευδιάκριτοι» (σελ. 144-145).

  Ποιο είναι το θηλυκό του πολίτης;

  «…Αμερικανός πολίτης ο σύζυγος, Αμερικανίδα πολίτρια η σύζυγος…» (σελ. 237).

  Και του πελάτης;

  «…πελάτριες είναι…» (σελ. 289).

  Και του οικογενειάρχη;

  «…την οικογενειάρχιδα να την παρατήσεις…» (σελ. 370).

  «Η κυρία Αρσενία πρώτη φορά πατούσε το πόδι της σε οίκο καλλονής» (σελ. 174).

  Για τον χιουμοριστικό συνειρμό.

  «…δηλαδή αυτό το χρώμα είχε από ανέκαθεν το μαλλί το δικό μου…» (σελ. 178).

  Είχα συζητήσει το ζήτημα στο διδακτορικό μου: τα λάθη που βλέπουμε, όταν είναι σε ατάκες προσώπων, είναι του προσώπου ή του συγγραφέα; Κάποιες φορές είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς όπως εδώ, προφανώς είναι του προσώπου, και το χαρακτηρίζει ως προς το μορφωτικό του επίπεδο.

  «Να επικύψεις εις τον πειρασμόν..» (σελ. 193). Το γλωσσικό ατόπημα για το συνειρμό. Το ίδιο και το «Φράγκο δεν δέχτηκε για τον τιτανικό [ορό] που σου ’κανε» (σελ. 284).

  «…ρε συ μάστορα, τι θεομουνία κουβαλάς στην καρότσα σου; (σελ. 309).

  Το γλωσσικό ατόπημα κι αυτό για το συνειρμό.

  «Μέχρι να ενεργηθεί ξεπέταγε κάπου σαράντα σελίδες αισθηματικό μυθιστόρημα» (σελ. 211).

  Ο φίλος μου ο Αντώνης ένα «Μικρό Ήρωα».

  Ο πατέρας του ήταν ο πιο πλούσιος του χωριού, είχαν αποχωρητήριο με λεκάνη. Εμείς για wc είχαμε το στάβλο, εντελώς άβολο να διαβάσεις εκεί ένα «Μικρό Ήρωα» όταν πήγαινες για χέσιμο.

  «Εξεπίτηδες την άφησε ο Ζώης να τον προσπεράσει, για να έχει στην ανάβαση της σκάλας μπροστά του ένα όραμα που να τον ανυψώνει» (σελ. 227).

  Το ίδιο έκανε και ο Βάρναλης, όπως ομολόγησε, στα γεράματά του. Έτσι έπαιρνε δυνάμεις για να ανέβει τις σκάλες. Όμως εγώ πιστεύω ότι δεν το έκανε μόνο στα γεράματα.

  «Πες του να μας πάρει μια μέρα τις δυο μας στο πορνό της μαμάς του» (σελ. 243).

  Μια φορά, σε πορνοσινεμά (μιλάμε για πολλά χρόνια πριν) έσκασε μύτη μια γυναίκα. Είχε περιέργεια να δει. Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε αμέσως.

  «Μίλησε! τους κάνει. Το παιδί μου μίλησε. Είπε την πρώτη του λεξούλα… -…Τι είπε;… -Είπε τσόντα».

  Η πρώτη λέξη που είπε ένα χωριανάκι μου ήταν…

 Ντρέπομαι να την πω. Εξάλλου είναι μυστικό, και εγώ σαν τον Ποκοπίκο κρατάω τα μυστικά [-Ποκοπίκο, αν δεν μας πεις ποιος το έκανε θα σε σκοτώσουμε. -Α, όλα κι όλα, εγώ είμαι τάφος στα μυστικά, το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι το όνομά του αρχίζει από «ταρ» και τελειώνει σε «ζαν»].

  Έτσι κι εγώ, το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι η λέξη αυτή αρχίζει από «μου» και τελειώνει σε «νι».  

  Να και μια παράφραση… Μου αρέσουν οι παραφράσεις, έχω κάνει και εγώ κάμποσες.

  «Ο έρως ξεσπαθώνει ξεσπαθώνει» (σελ. 354).

  «Το μόνο τους ελάττωμα, ο κουμπάρος· είχαν κουβαλήσει έναν που δήλωνε συγγραφέας θεάτρου, τι συγγραφέας καλέ! Φώναζε η Νάνση, κανένας δεν τον ξέρει, τόσα αναψυκτήρια έχω παρακολουθήσει εγώ, νούμερο δικό του δεν άκουσα πουθενά, από σβέρκο ψωνίσανε» (σελ. 364).

  Φυσικά δεν πρόκειται για αυτοσαρκασμό αλλά για χιούμορ.

  «Έτσι η Αρσενία πληροφορήθηκε πως είναι έγκυος.

  -Θα το κρατήσεις; Παρακάλεσε η Βασιλεία. Θα το βαφτίσουμε όλοι μαζί» (σελ. 386).

  Όλος ο σύλλογος του 40^ου λυκείου βαφτίσαμε το γιο του καλού συναδέλφου Χρήστου Τσουκιά, το 1988.

  Υπάρχουν και άλλα χιουμοριστικά, κάποια πολύ σπαρταριστά, όμως δεν στέκουν χωρίς το context τους. Εξάλλου είναι ώρα να σταματήσω, η κριτική αυτή έχει ξεπεράσει τις χίλιες λέξεις.

  Κριτική;

  Ε, ναι, είναι εξαιρετικό μυθιστόρημα.

  Και δυο ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι που εντοπίσαμε:

Και να μου φάνε το σκατό όσοι μου κακοθέλουν (σελ. 170).

Και έχε αυτοπεποίθηση στη θηλυκότητά σου (σελ. 241).

 

Abel Ferrara, Διαφθορά (Bad Lieutenant, 1992)

Abel Ferrara, Διαφθορά (Bad Lieutenant, 1992)

 

  Τι διάβολο γίνεται, με κυνηγάνε οι ταινίες που οι ήρωες είναι εθισμένοι. Στο «Κάτω από το ηφαίστειο» βλέπαμε στον Άλμπερτ Φίνεϊ να πίνει συνεχώς, το ίδιο και τον Νίκολας Κέιτζ στο «Αφήνοντας το Λας Βέγκας». Εδώ ο Χάρβεϊ Κέητελ, αστυνομικός, σνιφάρει συνεχώς. Κάνει και ενέσεις.

  Είναι εθισμένος και στα στοιχήματα. Χάνει, διπλασιάζει, ξαναχάνει, ξαναδιπλασιάζει, ο πράκτοράς του προσπαθεί να τον αποτρέψει, του λέει να δώσει τα λεφτά αλλιώς αυτός που τον κέρδισε θα του ανατινάξει το σπίτι. Αυτός επιμένει για το στοίχημα, να διπλασιάσει ξανά.

  Πιάνει δυο κοπέλες, δεν έχουν δίπλωμα οδήγησης. -Θα σας πάω στο τμήμα, εκτός αν…

  -Εκτός αν;

  Αυτή που κάθεται στο τιμόνι κάνει πώς παίρνει πίπα και αυτός αυνανίζεται.

  Συλλαμβάνει δυο κλεφτρόνια, τους παίρνει τα λεφτά που έκλεψαν από τον κινέζο μαγαζάτορα, -και τώρα δρόμο, τους λέει.

  Είναι κακός αστυνομικός;

  Όχι, είναι διεφθαρμένος (ο ελληνικός τίτλος της ταινίας είναι πιο εύστοχος).

  Αρνητικός λοιπόν ο ήρωας, κάτι που δεν μου αρέσει σε μια ταινία ή σε ένα μυθιστόρημα (Τέτοιο ήταν το «Άρωμα» του Πάτρικ Ζίσκιντ), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είμαι οπαδός του σοσιαλιστικού ρεαλισμού.

  Υποτίθεται ότι θα ανανήψει, έτσι διαβάζω στο IMDb.

  Μετά τα δύο τρίτα της ταινίας ανανήβει. Βλέπει σε όραμα τον εσταυρωμένο, τον παρακαλεί, δεν θέλω να είμαι κακός, είμαι αδύναμος χαρακτήρας, θέλω να γίνω καλός.

  Όλα αυτά με δάκρυα στα μάτια.

  Δεν μας έπεισε καθόλου. Οι συνειδησιακές μεταστροφές γίνονται όταν συμβεί κάποιο σημαντικό γεγονός που σοκάρει τον ήρωα, όπως τον Εμπενέζερ Σκρουτζ στις «Χριστουγεννιάτικες ιστορίες» του Ντίκενς, όμως εδώ τίποτα τέτοιο δεν συμβαίνει.

  Ο βιασμός μιας νεαρής μοναχής είναι το κεντρικό σημείο της ιστορίας.

  Κρυφακούει την εξομολόγησή της στον παπά. Ξέρει ποιοι είναι, είναι δυο άτομα που φοιτούσαν στο ίδιο σχολείο μ’ αυτή, όμως τους έχει συγχωρέσει.

  Αργότερα θα τη βρει και θα προσπαθήσει να την πείσει να τους καταδώσει. Όχι, τους έχει συγχωρέσει, σύμφωνα με το πνεύμα του χριστιανισμού.

  Θα τους ανακαλύψει, θα τους συλλάβει.

  Το ότι είναι έγχρωμοι είναι επίσης κάτι που δεν μου άρεσε, γιατί υποκρύπτει κάποιον ρατσισμό, υποβάλλοντας την ιδέα ότι ένας βιαστής κατά πάσα πιθανότητα είναι έγχρωμος.

  Τελικά τι θα τους κάνει;

  Όχι, εγώ σαν τον Ποκοπίκο είμαι τάφος στα μυστικά. Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι, μπορεί μεν να είπε φωνακτά ο Ιησούς «Πάτερ, άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Πατέρα, συγχώρεσέ τους, δεν ξέρουν τι κάνουν), το άκουσε ο Λουκάς και το κατέγραψε στο ευαγγέλιό του, όμως από μέσα του ο Ιησούς είπε κάτι άλλο: «Συγχώρεσέ τους, γιατί εγώ δεν υπάρχει περίπτωση να τους συγχωρέσω».

  Καλά, και πού το ξέρεις εσύ;

  Μου το είπε το ίδιο πουλάκι που μαρτυρούσε και στη μάνα μου κάθε κατεργαριά που έκανα όταν ήμουν μικρός.

  Έγραψα σε σχόλιο σε ανάρτηση μιας φίλης ότι εγώ κάνω πως συγχωρώ και πως ξεχνώ, όμως ούτε συγχωρώ ούτε ξεχνώ.

  Όχι, δεν είμαι σαν τον Χάρβεϊ Κέητελ.

  Ο οποίος, όχι παρεμπιπτόντως, δίνει ένα ρεσιτάλ ερμηνείας.    

 

 

Orson Welles, Ο κύριος Αρκαντίν (Mr. Arkadin, 1955)

Orson Welles, Ο κύριος Αρκαντίν (Mr. Arkadin, 1955)

 

  Μια διπλοτυπία του «Πολίτη Κέην» είναι ο κύρος Αρκαντίν. Αυτοδημιούργητος, θα αναρριχηθεί ψηλά, θα γίνει πάμπλουτος. Όμως (διαφορά από τον Κέην) για να φτάσει ψηλά θα ακολουθήσει το δρόμο του εγκλήματος. Κλέβει ένα γερό κομπόδεμα της Κατίνας Παξινού και το επενδύει στο λαθρεμπόριο.

  Ενώ ο «Πολίτης Κέην» είναι κυρίως drama, ο «Κύριος Αρκαντίν» είναι κυρίως crime. Και τα crime, σε αντίθεση με τα drama, δεν μου αρέσουν.

  Πώς μπορείς να κρίνεις αντικειμενικά μια ταινία, όταν δεν σου αρέσει το είδος στο οποίο ανήκει;

  Αυτό είναι ένα πρόβλημα, όμως μπορώ να κάνω κάποιες διορθωτικές κινήσεις. Κάνω κάτι ανάλογο με το άλμα αναδρομής για το οποίο μιλάει ο Λούκατς στο «Ιστορικό μυθιστόρημα», να μπεις δηλαδή στο πνεύμα εκείνης της εποχής και μ’ αυτό να κρίνεις: προσπαθώ να μπω στο πνεύμα του θεατή που του αρέσουν τα crime.

  Σίγουρα είναι συναρπαστική ταινία. Τα επεισόδια ακολουθούν σε διαδοχή Α+Β+Γ+Δ… Νομίζω ότι είναι επτά τα πρόσωπα που θέλει να βγάλει από τη μέση ο κύριος Αρκαντίν (στο ρόλο του ο ίδιος ο Ουέλς), για να μην υπάρξει κίνδυνος η κόρη του να μάθει ποτέ πώς έφτασε εκεί που έφτασε.

  Δεν ξέρει πόσα και ποια είναι αυτά, θα μισθώσει τον Guy Van Stratten, πληρώνοντάς τον πανάκριβα, για να κάνει έρευνα για το παρελθόν του γιατί αυτός είχε πάθει, τάχα, αμνησία. Ο Guy τα βρίσκει. Ένας ένας που βρίσκει δολοφονείται στη συνέχεια. Ένας μόνο μένει όταν ανακαλύπτει την πλεκτάνη του κυρίου Αρκαντίν. Τον ενημερώνει ότι πρέπει να φύγει, έχει δώσει την διεύθυνσή του στον κύριο Αρκαντίν, θα έλθει να τον σκοτώσει, και του εξηγεί τους λόγους.

  Η ταινία ξεκινάει in media res, με την σκηνή που ο Guy προσπαθεί να τον πείσει να φύγει.

  Να μην πούμε πώς μπλέχτηκε ο ίδιος στην ιστορία.

  Υπάρχει και ένα οιονεί ειδύλλιο, του Guy με την κόρη του κυρίου Αρκαντίν.

  Και τελικά τι έγινε με τον κύριο Αρκαντίν;

  Α, όλα κι όλα, εγώ σαν τον Ποκοπίκο είμαι τάφος στα μυστικά, δεν κάνω σπόιλερ, η ταινία θα προβληθεί σε επανέκδοση. Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι να ξαναδείτε τον «Πολίτη Κέην». Έτσι κι αλλιώς αξίζει να ξαναδείτε αυτό το αριστούργημα.  

  (Ποιος είναι ο Ποκοπίκο; Είναι ένας μικροσκοπικός νέγρος του πιο αγαπημένου παιδικού μου αναγνώσματος, του «Γκαούρ-Ταρζάν». Τον συλλαμβάνουν οι μαύροι. -Θα μας πεις ποιος έκανε αυτό (δεν θυμάμαι τι) αλλιώς θα σε βάλουμε στο καζάνι να σε ψήσουμε να σε φάμε. Και ο Ποκοπίκο: -Α, όλα κι όλα, εγώ στα μυστικά είμαι τάφος. Το μόνο που μπορώ να σας πω είναι ότι το όνομά του αρχίζει από ταρ και τελειώνει σε ζαν).