Ελένη Στασινού, Η γυναίκα των Δελφών

Ελένη Στασινού, Η γυναίκα των Δελφών, Ωκεανίδα 2011, σελ. 487

H παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένα βιβλίο με ιστορίες παθιασμένης αγάπης αλλά και έντονου μίσους, με φόντο τις http://www.blogger.com/img/blank.gifανασκαφές των Δελφών και τους ληστές που λυμαίνονταν τα γειτονικά όρη.

Η Ελένη Στασινού, μετά το μυθιστόρημά της «Νύχτες υποταγής» στο οποίο η υπόθεση διαδραματίζεται στο παρόν, καταφεύγει στο παρελθόν με το τελευταίο της μυθιστόρημα «Η γυναίκα των Δελφών». Βρισκόμαστε στους Δελφούς, ή καλύτερα στο Καστρί, το 1870, την εποχή που οι ανασκαφές θα ξεθάψουν τους Δελφούς και το ίδιο το Καστρί θα μετατοπιστεί πιο πάνω στο βουνό, αφήνοντας ελεύθερο το χώρο για να βγουν στην επιφάνεια οι θησαυροί-όσοι σώθηκαν τέλος πάντων-του περίφημου μαντείου. Και ο πιο εξαιρετικός, ο «Ηνίοχος των Δελφών», η πιο τέλεια έκφραση της απωλλώνειας γαλήνης και αυτοκυριαρχίας (η αναφορά σαν φόρος τιμής στον πρώτο εκδότη μου, τον εκδότη των περισσότερων βιβλίων μου, τον Θάνο Γραμμένο, που μου μιλούσε κάποτε επί ώρα με το μεγαλύτερο θαυμασμό γι αυτό το άγαλμα).
Δίπλα στο Καστρί βρίσκονται οι ληστές, που κάποιοι από αυτούς θα μεταμορφωθούν, όπως και οι κλέφτες του ’21, σε αγωνιστές για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων εδαφών. Σε δέκα χρόνια θα έλθει η απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Άρτας.
Με φόντο λοιπόν τις ανασκαφές και τους ληστές διαδραματίζεται η ερωτική ιστορία που πραγματεύεται η συγγραφέας. Ή μάλλον οι ερωτικές ιστορίες, στις οποίες η πρωταγωνίστρια είναι μια, η Πηγή, ενώ οι πρωταγωνιστές είναι τέσσερις. «Φυτώριο σπόρων νεκρών ανδρών» αυτοχαρακτηρίζεται η Πηγή, αφού οι τρεις πρώτοι θα καταλήξουν στο θάνατο. Τον πρώτο νεκρό θα τον σκοτώσει ο τρίτος, ο υιοθετημένος αδελφός, για να βρει κι αυτός με τη σειρά του το θάνατο.
Το πάθος του έρωτα εκφράζεται στο έργο αυτό μονόπλευρα. Οι άνδρες είναι αυτοί που αγαπάνε, και αγαπάνε με πάθος. Η γυναίκα θα ενδίδει στον έρωτα, περίπου αναγκασμένη από τις περιστάσεις.
Με εξαίρεση τον πρώτο, τον Δανιήλ. Η Πηγή θα τον ερωτευθεί μικρό κορίτσι, αλλά πριν προλάβει να δοκιμαστεί ο έρωτάς τους, τον Δανιήλ θα τον σκοτώσει ο αδελφός του ο Μιχαήλ, γιατί αγαπάει με πάθος την Πηγή και τη θέλει δική του. Μετά το έγκλημα βέβαια είναι αναγκασμένος να καταφύγει στο βουνό για να γλιτώσει.
Κάποτε η Πηγή θα πέσει στα χέρια του. Θα την χαρεί για μια βδομάδα. Στη συνέχεια θα την πάει σε μια εκκλησιά, όπου θα τελέσει έναν πρωτότυπο και προσωπικό γάμο, υποσχόμενος τη λαμπρή γαμήλια τελετή όταν θα φτιάξουν τα πράγματα. Όταν κάποτε της στέλνει μήνυμα ότι επί τέλους έφτασε ο καιρός, τώρα είναι νόμιμος και υπηρετεί στον ελληνικό στρατό, αυτή τον έχει μισοξεχάσει, και ας έχει γεννήσει το παιδί του, που μεγαλώνει δίπλα στο παιδί του Δανιήλ και στο παιδί του Ιορδάνη.
Τον Ιορδάνη θα τον παντρευτεί επειδή βρίσκεται σε αδιέξοδο, ανύπαντρη μητέρα. Σίγουρα όμως και διότι συγκινήθηκε από τον παθιασμένο έρωτά του. Γιατί ο Ιορδάνης δεν είχε πρόσωπο που να το ερωτευτεί κανείς. Νεαρός είχε πέσει στις φλόγες να σώσει τέσσερα παιδιά μέσα από ένα σπίτι που καιγόταν. Έκαψε το πρόσωπό του και έχασε το ένα μάτι. Η Πηγή δεν παντρεύτηκε τον όμορφο, παντρεύτηκε τον ήρωα∙ που θα την εγκαταλείψει ήδη από την πρώτη βραδιά του γάμου, καθώς τον πρόδωσε η αδύναμη καρδιά του. Πέθανε μην μπορώντας να αντέξει μια ευτυχία τόσο απρόσμενη και τόσο μεγάλη.
Το έργο τελειώνει με την Πηγή να περπατάει αγκαζέ με τον νεαρό αρχαιολόγο. Το happy end ενός γάμου βρίσκεται εκτός πλαισίου της ιστορίας και προσημαίνεται μ’ αυτό τον τρόπο.
Όπως και στο προηγούμενο μυθιστόρημα της Στασινού, τα πάθη είναι βίαια, οι αντιδράσεις άγριες. Η πιο άγρια βέβαια είναι η αντίδραση του παπά Νεόφυτου, που βάζει να δολοφονήσουν τον-έστω και υιοθετημένο- γιο του Μιχαήλ.
Διαβάζοντας το έργο με μια φεμινιστική ματιά, βλέπουμε τη γυναίκα για άλλη μια φορά να είναι αντικείμενο των ορέξεων των ανδρών. Ο Μιχαήλ την αγαπάει, και αγαπώντας την δεν διστάζει να δολοφονήσει τον αδελφό του. Αδιαφορεί για τα αισθήματα της Πηγής. Θέλει να την αρπάξει όπως οι Ρωμαίοι τις Σαβίνες, με τον τρόπο της «κλεψάς», που παλιά δεν γινόταν κοινή συναινέσει, αλλά ό άντρας έκλεβε τη γυναίκα, τη βίαζε, ώστε μετά, με δεδομένο τον κώδικα τιμής και ντροπής (στην ομάδα κοινωνικής ανθρωπολογίας κάναμε μια ημερίδα γι αυτόν) αυτή να μην έχει άλλη επιλογή από το να τον παντρευτεί. Ο άνδρας δηλαδή έβλεπε τη γυναίκα περίπου σαν ένα όμορφο αυτοκίνητο που έπρεπε πάση θυσία να αποχτήσει. Λαχταρούσε το σώμα της και όχι την ψυχή της. Το τι αισθήματα μπορεί η ίδια να ένοιωθε γι αυτόν τον άφηνε αδιάφορο.
Ο Ιορδάνης ο καημένος όμως θέλει τη συναίνεσή της και αρνείται την προτροπή του παπά Νεοφώτιστου να την κλέψει, παρόλο που ξέρει ότι έχει πενιχρές ελπίδες να τον ερωτευτεί∙ το περισσότερο που μπορεί να ελπίζει είναι να τον αποδεχθεί. Και η Πηγή τον αποδέχεται.
Ο παπάς Νεοφώτιστος αποτελεί είπαμε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα σκληρότητας, μιας σκληρότητας που εισέπραξε και ο ίδιος. Παιδί νόθο, με την μητέρα του πεθαμένη, τον περιμάζεψε και τον ανάθρεψε το χωριό. Η ψυχή του, αν και δοσμένη στο θεό, είναι άγρια, χωρίς συγνώμη. Έρχεται σε συχνές προστριβές με τον προύχοντα νονό του. Καμία σχέση με τον ήρωα της ταινίας του Huang Hong «Ένας πατέρας με 25 παιδιά», που κι αυτόν τον μεγάλωσε το χωριό, όμως ξεχείλιζε τόσο πολύ από καλοσύνη ώστε ανέλαβε να περιθάλψει, μεγάλος πια και με μια επιτυχημένη επιχείρηση ορνιθοτροφείου, 25 παιδιά.
Το ύφος της Στασινού επανέρχεται στην ποιητικότητα που διαπιστώσαμε στο πρώτο της βιβλίο, το «Η κουμπάρα η Μαργαρίτα» που διαβάσαμε και παρουσιάσαμε πρόσφατα, σε μια αφήγηση όμως που εδώ προχωράει ευθύγραμμα, δημιουργώντας τα ανάλογα σασπένς, και αφήνοντας επίσης αρκετό χώρο στο διάλογο. Έχει κάτι από τον «Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά» της Ρέας Γαλανάκη, κάτι από την «Ιστορία» του Γιώργου Γιατρομανωλάκη, κάτι από τον κόσμο των παραμυθιών, κάτι από το ληστρικό μυθιστόρημα, πάνω στο οποίο, παρεμπιπτόντως, έκανε τη διατριβή του ο Χρήστος Δεμερτζόπουλος, παλιός φίλος από την ομάδα της κοινωνικής ανθρωπολογίας.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο μιας εξαιρετικής συγγραφέως. Το συνιστούμε ανεπιφύλακτα.