Charles Tilly, Κοινωνικά κινήματα, 1768-2004, (μετ. Θανάσης Τσακόιρης), Σαββάλας 2007, σελ. 256).
Το κείμενο αυτό δεν είναι βιβλιοκριτική. Είναι μια πολύ σύντομη περίληψη του δεύτερου μισού του βιβλίου του Tilly, για τις ανάγκες της ομάδας κοινωνικής ανθρωπολογίας.
Διάβασα το υπόλοιπο βιβλίο και γράφω κατ’ αρχάς από μνήμης αυτό που μου έμεινε, και που πιστεύω είναι το πιο σημαντικό.
Α. Η δημοκρατία ευνοεί τα κινήματα, ενώ αντίθετα τα αυταρχικά-δικτατορικά καθεστώτα τα περιορίζουν.
Β. Ενώ τα κινήματα με τη σειρά τους ευνοούν την ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών, αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Υπάρχουν κινήματα που υπονομεύουν την δημοκρατία, όπως π.χ. το κίνημα του ναζισμού στη Γερμανία. Επίσης και αντιδραστικά κινήματα, όπως το κίνημα υπέρ της δουλείας και το κίνημα του νατιβισμού (χοντρικά κίνημα κατά των μεταναστών). Και ενώ προωθούν την δημοκρατία έμμεσα, ελάχιστα κινήματα έχουν σαν στόχο την διεύρυνση των δημοκρατικών θεσμών. Επίσης κάποια μπορούν να τη συρρικνώσουν, όπως τα ινδουιστικά και τα ισλαμικά κινήματα στην Ινδία.
Γ. Οι νέες τεχνολογίες έχουν το εξής χαρακτηριστικό: ενώ ευνοούν την ανάπτυξη των κινημάτων και μειώνουν το κόστος της κινητοποίησης (συνεννοήσεις για συγκεντρώσεις μέσω sms, email κ.λπ), στερούν τη δυνατότητα συμμετοχής σημαντικής μάζας των πολιτών που δεν έχουν πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες, πράγμα που είναι πιο έντονο στον Τρίτο Κόσμο. Ακόμη, τα μέσα αυτά δημιουργούν προϋποθέσεις για δημιουργία επαγγελματιών των κινημάτων, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό. Οι συμμετοχή των προνομιούχων μπορεί να οδηγήσει στο ξεπούλημα των μη προνομιούχων.
Και συνεχίζουμε με όσα άλλα υπογράμμισα και θεώρησα σημαντικά.
«Από τις αντιδράσεις και τις συγκρούσεις του 1968 στις ΗΠΑ και αλλού αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα παλιά κοινωνικά κινήματα υπέρ της εξουσίας των εργατών και των υπόλοιπων εκμεταλλευόμενων κατηγοριών είχαν «φάει τα ψωμιά τους» Θεωρήθηκε από πολλούς παρατηρητές ότι τα «νέα» κοινωνικά κινήματα, προσανατολισμένα στην αυτονομία, στην αυτοέκφραση και την κριτική της μεταβιομηχανικής κοινωνίας έπαιρναν τη θέση των παλιών» (σελ. 167).
Σύντομα ο όρος «νέο κοινωνικό κίνημα» διευρύνθηκε έτσι ώστε να συμπεριλάβει κινητοποιήσεις για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, για τον εκφραστικό φεμινισμό, τα ψυχεδελικά ναρκωτικά, τους ιθαγενείς λαούς, το περιβάλλον και για πολλά άλλα θέματα» (σελ. 168). Αυτά θεωρήθηκαν και ως κινήματα ταυτότητας και τα διέκριναν από τα κινήματα συμφέροντος του προηγούμενου αιώνα. Πάντως ο Tilly υποστηρίζει πως «διαλύεται η διάκριση», πράγμα που, λέω εγώ, δεν μπορεί να ισχύει απόλυτα, μάλλον και οι δυο μορφές κινημάτων περιέχουν κάτι η μια από την άλλη.
Στη συνέχεια ο Tilly αναφέρεται σε κινήματα στις Ανατολικές χώρες (Αλληλεγγύη στην Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, εθνικιστικά αιτήματα στην Ρωσία κ.λπ). Στη συνέχεια αναφέρεται σε ανάλογα κινήματα στην Λατινική Αμερική. Επίσης μιλάει για κινήματα στην Ασία, όπως το φοιτητικό κίνημα στην πλατεία Τιαν Αν Μεν. Ξεχωρίζει επίσης κινήματα με τοπικούς στόχους (π.χ. κατά χωματερών) και με υπερεθνικούς (π.χ. κατά της παγκοσμιοποίησης).
Οι σχέσεις μεταξύ εξουσίας και κινημάτων τον ύστερο 20ο αιώνα είναι πιο ήπιες. Δεν πυροβολούν πια τον κόσμο. Η εξέλιξη αυτή έγινε σταδιακά.
Η ανάπτυξη των ΜΜΕ ευνόησε τα κινήματα, καθώς τα αιτήματά τους γίνονταν γνωστά σε ευρύτερες μάζες.
Η περίπτωση ενός Κόφλιν (σελ. 202 κ.ε.) είναι ενδιαφέρουσα. Ένας φανατικός καθολικός ιερέας δημιούργησε ένα κίνημα που επηρέασε την Αμερική, μέχρι που του έβαλαν τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι. Διαβάζω επίσης για κάτι που δεν ήξερα, και δεν ξέρω αν είναι αλήθεια: «Άρχισε επίσης να εκδίδει τα χαλκευμένα αντισημιτικά «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών». Ήταν όντως χαλκευμένα;
Στο μέρος όπου μιλάει για το αμερικάνικο φοιτητικό κίνημα με την πιο δυναμική φοιτητική οργάνωση, την SDS, γράφει: «Υιοθετώντας μια ιδέα που εισήγαγε στην κοινωνιολογία ο Ίρβιν Γκόφμαν, ο Γκίτλιν εξέτασε με ποιο τρόπο το «ερμηνευτικό πλαίσιο» των ειδήσεων επηρέασε την αφήγηση των ιστοριών και την εικόνα που εισέπρατταν οι ακτιβιστές για τον εαυτό τους. Ο Γκίτλιν συμπέρανε ότι η κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης ενθάρρυνε τους ακτιβιστές να παραμείνουν δημοσιογραφικά ενδιαφέροντες με καινοτομίες που δεν προωθούσαν αναγκαστικά την υπόθεσή της, να απομιμούνται ό, τι τους υπέβαλλαν ως τελεσφόρο στις ενέργειές τους τα μέσα ενημέρωσης, να δίνουν δυσανάλογη προσοχή σε σύμβολα, συνθήματα, αμφίεση και παραστάσεις που τραβούν το μάτι και, ανενημέρωτοι και αβέβαιοι όπως ήταν για τα επιτεύγματα ή τις αποτυχίες τους, να παραπαίουν εντέλει ανάμεσα στην απόγνωση και στην αλαζονεία» (σελ. 207). Σίγουρα υπάρχει πάντα ένα feed back ανάμεσα στα κινήματα και στους άλλους που σχηματίζουν μια εικόνα γι’ αυτά.
Ο Tilly μιλάει επίσης για τα τρία κύματα παγκοσμιοποίησης, ορίζοντας ως κύριο χαρακτηριστικό τους τη μετανάστευση: το 1500, το 1850-1914 και τις αρχές του 21ου αιώνα.
Μιλάει πάρα πολύ για τις Φιλιππίνες και για ένα κίνημα για την αποπομπή του προέδρου Εστράντα, πράγμα που επιτεύχθηκε τελικά. Παρεμπιπτόντως δεν μιλάει για το κίνημα που απέπεμψε τον Σάχη, και γενικά δεν μιλάει για τις χώρες του Ισλάμ. Και βέβαια μπαίνει το πρόβλημα, πότε παύουμε να μιλάμε για κίνημα και μιλάμε για εξέγερση ή επανάσταση;
«Η κατασκευή ενός διεθνούς «εμείς» (οι οικολόγοι, λέω εγώ σαν παράδειγμα) χαρακτηρίζει όλο και περισσότερο τα κοινωνικά κινήματα του 21ου αιώνα» (σελ. 265).
Ακόμη έχουμε διεθνοποίηση των στόχων (ΝΑΤΟ, ΔΝΤ κ.λπ.). Επίσης δημιουργούνται οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως είναι η Διεθνής Αμνηστία. Ο Τίλλι δίνει ένα πίνακα που δείχνει τον αυξανόμενο αριθμό Υπερεθνικών Οργανώσεων Κοινωνικών Κινημάτων. Το 1973 ήταν μόλις 183 και το 2003 έφτασαν τις 1011.
Κίνδυνοι που επισημαίνονται: Οι ηγέτες των κινημάτων δεν θα λογοδοτούν, οι έδρες θα βρίσκονται στον ανεπτυγμένο Βορρά και θα διευρύνεται το χάσμα ανάμεσα στους επικεφαλής των κινημάτων και τους απλούς μετέχοντες. (σελ. 280).
Τέλος μιλάει για την προοπτική των κοινωνικών κινημάτων. Αμφισβητεί διάφορες προβλέψεις, και επιλογικά παραθέτει τις δικές του: Α. Διεθνοποίηση: θα είναι πιο αργή από όσο υποστηρίζεται. Β. Μείωση της δημοκρατίας σε ορισμένες χώρες και διεύρυνσή της σε άλλες, όπως η Κίνα. Γ. Επαγγελματικοποίηση: Διεύρυνση, συμβιβασμός των επαγγελματιών (όπως γίνεται, λέω εγώ, με τους συνδικαλιστές), και εγκατάλειψη τοπικών και περιφερειακών διεκδικήσεων. Δ. «Θρίαμβος: υπερβολικά απίθανος, δυστυχώς» (σελ. 356). Και εγώ θα σημειώσω: Των νεοναζιστικών κινημάτων; Ευτυχώς.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
Το κείμενο αυτό δεν είναι βιβλιοκριτική. Είναι μια πολύ σύντομη περίληψη του δεύτερου μισού του βιβλίου του Tilly, για τις ανάγκες της ομάδας κοινωνικής ανθρωπολογίας.
Διάβασα το υπόλοιπο βιβλίο και γράφω κατ’ αρχάς από μνήμης αυτό που μου έμεινε, και που πιστεύω είναι το πιο σημαντικό.
Α. Η δημοκρατία ευνοεί τα κινήματα, ενώ αντίθετα τα αυταρχικά-δικτατορικά καθεστώτα τα περιορίζουν.
Β. Ενώ τα κινήματα με τη σειρά τους ευνοούν την ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών, αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Υπάρχουν κινήματα που υπονομεύουν την δημοκρατία, όπως π.χ. το κίνημα του ναζισμού στη Γερμανία. Επίσης και αντιδραστικά κινήματα, όπως το κίνημα υπέρ της δουλείας και το κίνημα του νατιβισμού (χοντρικά κίνημα κατά των μεταναστών). Και ενώ προωθούν την δημοκρατία έμμεσα, ελάχιστα κινήματα έχουν σαν στόχο την διεύρυνση των δημοκρατικών θεσμών. Επίσης κάποια μπορούν να τη συρρικνώσουν, όπως τα ινδουιστικά και τα ισλαμικά κινήματα στην Ινδία.
Γ. Οι νέες τεχνολογίες έχουν το εξής χαρακτηριστικό: ενώ ευνοούν την ανάπτυξη των κινημάτων και μειώνουν το κόστος της κινητοποίησης (συνεννοήσεις για συγκεντρώσεις μέσω sms, email κ.λπ), στερούν τη δυνατότητα συμμετοχής σημαντικής μάζας των πολιτών που δεν έχουν πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες, πράγμα που είναι πιο έντονο στον Τρίτο Κόσμο. Ακόμη, τα μέσα αυτά δημιουργούν προϋποθέσεις για δημιουργία επαγγελματιών των κινημάτων, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό. Οι συμμετοχή των προνομιούχων μπορεί να οδηγήσει στο ξεπούλημα των μη προνομιούχων.
Και συνεχίζουμε με όσα άλλα υπογράμμισα και θεώρησα σημαντικά.
«Από τις αντιδράσεις και τις συγκρούσεις του 1968 στις ΗΠΑ και αλλού αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα παλιά κοινωνικά κινήματα υπέρ της εξουσίας των εργατών και των υπόλοιπων εκμεταλλευόμενων κατηγοριών είχαν «φάει τα ψωμιά τους» Θεωρήθηκε από πολλούς παρατηρητές ότι τα «νέα» κοινωνικά κινήματα, προσανατολισμένα στην αυτονομία, στην αυτοέκφραση και την κριτική της μεταβιομηχανικής κοινωνίας έπαιρναν τη θέση των παλιών» (σελ. 167).
Σύντομα ο όρος «νέο κοινωνικό κίνημα» διευρύνθηκε έτσι ώστε να συμπεριλάβει κινητοποιήσεις για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, για τον εκφραστικό φεμινισμό, τα ψυχεδελικά ναρκωτικά, τους ιθαγενείς λαούς, το περιβάλλον και για πολλά άλλα θέματα» (σελ. 168). Αυτά θεωρήθηκαν και ως κινήματα ταυτότητας και τα διέκριναν από τα κινήματα συμφέροντος του προηγούμενου αιώνα. Πάντως ο Tilly υποστηρίζει πως «διαλύεται η διάκριση», πράγμα που, λέω εγώ, δεν μπορεί να ισχύει απόλυτα, μάλλον και οι δυο μορφές κινημάτων περιέχουν κάτι η μια από την άλλη.
Στη συνέχεια ο Tilly αναφέρεται σε κινήματα στις Ανατολικές χώρες (Αλληλεγγύη στην Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, εθνικιστικά αιτήματα στην Ρωσία κ.λπ). Στη συνέχεια αναφέρεται σε ανάλογα κινήματα στην Λατινική Αμερική. Επίσης μιλάει για κινήματα στην Ασία, όπως το φοιτητικό κίνημα στην πλατεία Τιαν Αν Μεν. Ξεχωρίζει επίσης κινήματα με τοπικούς στόχους (π.χ. κατά χωματερών) και με υπερεθνικούς (π.χ. κατά της παγκοσμιοποίησης).
Οι σχέσεις μεταξύ εξουσίας και κινημάτων τον ύστερο 20ο αιώνα είναι πιο ήπιες. Δεν πυροβολούν πια τον κόσμο. Η εξέλιξη αυτή έγινε σταδιακά.
Η ανάπτυξη των ΜΜΕ ευνόησε τα κινήματα, καθώς τα αιτήματά τους γίνονταν γνωστά σε ευρύτερες μάζες.
Η περίπτωση ενός Κόφλιν (σελ. 202 κ.ε.) είναι ενδιαφέρουσα. Ένας φανατικός καθολικός ιερέας δημιούργησε ένα κίνημα που επηρέασε την Αμερική, μέχρι που του έβαλαν τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι. Διαβάζω επίσης για κάτι που δεν ήξερα, και δεν ξέρω αν είναι αλήθεια: «Άρχισε επίσης να εκδίδει τα χαλκευμένα αντισημιτικά «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών». Ήταν όντως χαλκευμένα;
Στο μέρος όπου μιλάει για το αμερικάνικο φοιτητικό κίνημα με την πιο δυναμική φοιτητική οργάνωση, την SDS, γράφει: «Υιοθετώντας μια ιδέα που εισήγαγε στην κοινωνιολογία ο Ίρβιν Γκόφμαν, ο Γκίτλιν εξέτασε με ποιο τρόπο το «ερμηνευτικό πλαίσιο» των ειδήσεων επηρέασε την αφήγηση των ιστοριών και την εικόνα που εισέπρατταν οι ακτιβιστές για τον εαυτό τους. Ο Γκίτλιν συμπέρανε ότι η κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης ενθάρρυνε τους ακτιβιστές να παραμείνουν δημοσιογραφικά ενδιαφέροντες με καινοτομίες που δεν προωθούσαν αναγκαστικά την υπόθεσή της, να απομιμούνται ό, τι τους υπέβαλλαν ως τελεσφόρο στις ενέργειές τους τα μέσα ενημέρωσης, να δίνουν δυσανάλογη προσοχή σε σύμβολα, συνθήματα, αμφίεση και παραστάσεις που τραβούν το μάτι και, ανενημέρωτοι και αβέβαιοι όπως ήταν για τα επιτεύγματα ή τις αποτυχίες τους, να παραπαίουν εντέλει ανάμεσα στην απόγνωση και στην αλαζονεία» (σελ. 207). Σίγουρα υπάρχει πάντα ένα feed back ανάμεσα στα κινήματα και στους άλλους που σχηματίζουν μια εικόνα γι’ αυτά.
Ο Tilly μιλάει επίσης για τα τρία κύματα παγκοσμιοποίησης, ορίζοντας ως κύριο χαρακτηριστικό τους τη μετανάστευση: το 1500, το 1850-1914 και τις αρχές του 21ου αιώνα.
Μιλάει πάρα πολύ για τις Φιλιππίνες και για ένα κίνημα για την αποπομπή του προέδρου Εστράντα, πράγμα που επιτεύχθηκε τελικά. Παρεμπιπτόντως δεν μιλάει για το κίνημα που απέπεμψε τον Σάχη, και γενικά δεν μιλάει για τις χώρες του Ισλάμ. Και βέβαια μπαίνει το πρόβλημα, πότε παύουμε να μιλάμε για κίνημα και μιλάμε για εξέγερση ή επανάσταση;
«Η κατασκευή ενός διεθνούς «εμείς» (οι οικολόγοι, λέω εγώ σαν παράδειγμα) χαρακτηρίζει όλο και περισσότερο τα κοινωνικά κινήματα του 21ου αιώνα» (σελ. 265).
Ακόμη έχουμε διεθνοποίηση των στόχων (ΝΑΤΟ, ΔΝΤ κ.λπ.). Επίσης δημιουργούνται οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως είναι η Διεθνής Αμνηστία. Ο Τίλλι δίνει ένα πίνακα που δείχνει τον αυξανόμενο αριθμό Υπερεθνικών Οργανώσεων Κοινωνικών Κινημάτων. Το 1973 ήταν μόλις 183 και το 2003 έφτασαν τις 1011.
Κίνδυνοι που επισημαίνονται: Οι ηγέτες των κινημάτων δεν θα λογοδοτούν, οι έδρες θα βρίσκονται στον ανεπτυγμένο Βορρά και θα διευρύνεται το χάσμα ανάμεσα στους επικεφαλής των κινημάτων και τους απλούς μετέχοντες. (σελ. 280).
Τέλος μιλάει για την προοπτική των κοινωνικών κινημάτων. Αμφισβητεί διάφορες προβλέψεις, και επιλογικά παραθέτει τις δικές του: Α. Διεθνοποίηση: θα είναι πιο αργή από όσο υποστηρίζεται. Β. Μείωση της δημοκρατίας σε ορισμένες χώρες και διεύρυνσή της σε άλλες, όπως η Κίνα. Γ. Επαγγελματικοποίηση: Διεύρυνση, συμβιβασμός των επαγγελματιών (όπως γίνεται, λέω εγώ, με τους συνδικαλιστές), και εγκατάλειψη τοπικών και περιφερειακών διεκδικήσεων. Δ. «Θρίαμβος: υπερβολικά απίθανος, δυστυχώς» (σελ. 356). Και εγώ θα σημειώσω: Των νεοναζιστικών κινημάτων; Ευτυχώς.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
Posts
No comments:
Post a Comment