Πασχαλία Τραυλού, Τα ρόδα της σιωπής

Πασχαλία Τραυλού, Τα ρόδα της σιωπής, Ψυχογιός 2011, σελ. 555

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Έναν «έρωτα δίχως σύνορα», μια συναρπαστική ιστορία αγάπης και ενοχής μας αφηγείται η συγγραφέας στο τελευταίο της μυθιστόρημα.

«Τα σύνορα της αγάπης», ο έρωτας ανάμεσα σε δυο άτομα που οι χώρες τους συχνά βρίσκονται σε εχθρικές σχέσεις ή ανήκουν σε διαφορετικά θρησκεύματα, ή και τα δυο ταυτόχρονα, είναι ένα θέμα με το οποίο έχουν καταπιαστεί και πεζογράφοι και σκηνοθέτες. Εδώ θα αναφέρω την «Πορφυρή πεταλούδα» (2003) του κινέζου σκηνοθέτη Lou Ye και το «2046» (2004) του επίσης κινέζου σκηνοθέτη Kar Wai Wong. Όμως περισσότερα πάνω σ’ αυτό το θέμα γράφω στην παρουσίαση του μυθιστορήματος του Κώστα Θρασυβούλου «Αγάπη χωρίς σύνορα», στο οποίο πραγματεύεται την πραγματική ιστορία αγάπης μιας ελληνίδας και ενός ιταλού που συνέβη τα χρόνια της κατοχής.
Μια ανάλογη ιστορία πραγματεύεται και η Πασχαλία Τραυλού στο τελευταίο της μυθιστόρημα που έχει τίτλο «Τα ρόδα της σιωπής». Πρόκειται για τον έρωτα μιας ελληνίδας και ενός γερμανού, που άνθισε μέσα στο καμίνι της κατοχής. Όπως και ο Ιταλός, έτσι και ο Γερμανός τραυματίστηκε, με αποτέλεσμα να χάσει τα ίχνη του η αγαπημένη του. Και πάνω εκεί πλέκεται μια καταπληκτική ιστορία αγάπης αλλά και ενοχής.
Η Τραυλού ξεκινάει την ιστορία της κυριολεκτικά in media res. Παρουσιάζει τον γερμανό απαρηγόρητο για την απώλεια της αγάπης του. Βρίσκεται στη Γερμανία, στο σπίτι του που είναι και ατελιέ του (είναι γλύπτης). Έχει φτιάξει το άγαλμα της γυναίκας που αγαπά, και περνάει πολλές ώρες αγκαλιάζοντάς το, σε κατάσταση αλλοφροσύνης ή μέθης. Η άσχημη οικονόμος του που τον έχει ερωτευτεί του παραστέκεται με αφοσίωση. Μια αφοσίωση όμως που θα ακυρώσει το happy end που περιμένει με αδημονία ο αναγνώστης. Κυριολεκτικά στο παραπέντε.
Ένας άλλος όμως έρωτας θα ευοδωθεί, της νεαρής δικηγορίνας με το γιο της Άννας. Ο γιος της βρίσκεται φυλακισμένος για το φόνο του πατέρα του, και η Άννα έχει αναλάβει την υπεράσπισή του. Αυτό όμως που δεν ξέρει ο Σπύρος είναι πως ο Λουκάς δεν είναι ο πατέρας του, αλλά ο Καρλ, ο γερμανός. Αλλά αυτά θα τα μάθει στο τέλος.
Και γιατί τον σκότωσε; Γιατί δεν άντεχε πια να τον βλέπει να δέρνει τη μητέρα του. Και αυτή γιατί ανεχόταν τον ξυλοδαρμό; Για να ξεπλύνει την ενοχή της, που του έκρυψε ότι ο γιος της δεν ήταν καρπός βιασμού, αλλά αγάπης. Όταν βέβαια ο Λουκάς το ανακάλυψε, εντελώς τυχαία, άρχισε το μαρτύριο όλων.
Δώσαμε ένα μικρό μέρος της υπόθεσης, γιατί θέλουμε να τονίσουμε το γεγονός ότι η Τραυλού είναι φοβερά επινοητική στη σύνθεση μιας συναρπαστικής πλοκής. Και παρά το ότι είναι εξαντλητική στην παράθεση λεπτομερειών, δεν νοιώθεις καμιά αδημονία. Απεναντίας, είναι σαν να κάνεις μια διαδρομή απολαμβάνοντας το τοπίο χωρίς να ανυπομονείς πότε θα φτάσεις στο τέρμα. Είναι τόσο μαγευτική η αφήγηση ώστε το αναγνωστικό ενδιαφέρον μένει αδιάπτωτο μέχρι τέλους. Δεν έχουμε καμιά αμφιβολία ότι τα 20.000 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης θα εξαντληθούν γρήγορα, αν δεν έχουν εξαντληθεί ήδη.
Εδώ θα θέλαμε να σχολιάσουμε ένα ζήτημα. Συχνά σε ένα μυθιστόρημα εμφανίζονται, αν και όχι σε πρωταγωνιστικό ρόλο, και ιστορικά πρόσωπα. Και συχνά αναρωτιέμαι, όπως και άλλοι αναγνώστες φαντάζομαι: Τα γεγονότα στα οποία εμπλέκονται τα πρόσωπα αυτά είναι όλα πραγματικά;
Όμως πόσοι άλλοι δεν αναρωτιούνται; Είναι πολύ εύκολο φαντάζομαι να ταυτίσεις το «πραγματικό» ιστορικό πρόσωπο με το πρόσωπο που εμφανίζεται στο μυθιστόρημα. Και το ιστορικό πρόσωπο, που είναι συχνά νεκρό, δεν μπορεί να σηκωθεί από τον τάφο του και να διαμαρτυρηθεί για την αλλοιωμένη εικόνα του που προτείνει ο μυθιστοριογράφος, του οποίου το μόνο κίνητρο είναι η εξυπηρέτηση της οικονομίας του έργου. Η Πασχαλία Τραυλού κάνει μια κίνηση, την οποία θα έπρεπε να μιμηθούν όλοι οι μυθιστοριογράφοι οι οποίοι στα έργα τους παρουσιάζουν πραγματικά πρόσωπα. Η Τραυλού γράφει αμέσως μετά την τελευταία σελίδα του μυθιστορήματός της σε «Σημείωμα της συγγραφέως»: «Παρότι το ιστορικό πλαίσιο του παρόντος βιβλίου είναι απολύτως ακριβές, η δράση ορισμένων ιστορικών προσώπων σε κάποια γεγονότα στα οποία πρωταγωνιστούν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας».
Δεν έχει νόημα να πει ποια είναι αυτά τα γεγονότα. Απλά υπενθυμίζει ότι δεν πρέπει να κάνουμε το λάθος να ταυτίζουμε το ιστορικό πρόσωπο με το πρόσωπο που παρουσιάζεται σε ένα μυθιστόρημα. Ακόμη και αν ο Ναπολέων και ο Κουτούζωφ στο «Πόλεμος και ειρήνη» δεν αποκλίνουν από την εικόνα του πραγματικού Ναπολέοντα και του πραγματικού Κουτούζωφ, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι πρόσωπα ενός μυθιστορήματος.
Έχω υπογραμμίσει τρία αποσπάσματα, τα οποία θα παραθέσω, παρά τη συνήθειά μου, ασχολίαστα. Είναι τόσο εκφραστικά από μόνα τους.
«Η νοσηλεία του κοντά μου συμβάλλει και στη δική μου νοσηλεία σ’ αυτό το σπίτι-νοσοκομείο όπου ευελπιστώ κάπως, κάποτε, να γιατρευτώ από την πλέον ονομαστή και επώδυνη ασθένεια που προσβάλλει τους ανθρώπους κάθε εποχής: τον ανεκπλήρωτο έρωτα» (σελ. 126).
«Ο τροχός γυρίζει. Και εγένοντο οι νικηταί ηττημένοι και τούμπαλιν… Οι άμαχοι, και πάλι οι μεγάλοι χαμένοι» (σελ. 431).
Αυτό εικονογραφείται καθαρά μέσα στη μυθοπλασία του έργου με ένα άλλο απόσπασμα τέσσερις σελίδες παρακάτω, με το οποίο θέλω να τελειώσω αυτή την βιβλιοκριτική:
«Καταπίνει ένα ουρλιαχτό (ο Καρλ). Συνειρμικά θυμάται τη δωδεκάχρονη εβραία που είχαν βιάσει ναζί στρατιώτες τότε που υπηρετούσε στο στρατόπεδο του Άουσβιτς. Τα πρόσωπα της Μπριγκίτε (της αδελφής του που βιάστηκε από σοβιετικούς στρατιώτες και πέθανε) και της Εβραίας ταυτίζονται. Ίδια η οδύνη, όμοιος ο φόβος, ο θάνατος… Το ένα πρόσωπο θα υπάρχει για πάντα μέσα στο άλλο, σαν μπάμπουσκα, τη μαγική μπάμπουσκα του πολέμου, μες στην οποία χωρούν όλα τα πονεμένα πλάσματα» (σελ. 435).

Μπάμπης Δερμιτζάκης