13. Λώρενς, και πάλι, και Λολίτα, Ναμπόκοφ

13. Λώρενς, και πάλι, και Λολίτα, Ναμπόκοφ

  Πολύ ευφάνταστο «Η παρθένα και ο τσιγγάνος». Αγκαλιασμένοι, να της σώσει τη ζωή, και να μην κάνουν έρωτα! Και αυτή μετά να τον ερωτευτεί, και να τον ψάχνει!

  Διάβασα και κάτι άλλα διηγήματα. Έχω ακόμη ένα να διαβάσω. Περίεργα όλα του τα πρόσωπα. Ψυχολογικά αποκλίνοντες. Παρατήρησα ακόμη, ότι εκδραματίζει προσωπικές του καταστάσεις. Η γυναίκα που παρατάει την οικογένειά της, για χάρη εκείνου που αγαπά.

  Έπρεπε να το είχα γράψει πιο πριν αυτό το σημείωμα, έχω ξεχάσει που βρήκα για δεύτερη φορά, εκτός από τον «Εραστή…» αυτό το μοτίβο.

  Να γράψω, πάλι με καθυστέρηση, για το ταξίδι μου στην Πράγα. Συνέδριο
«on the wickedness». Έφυγα σαν τον κλέφτη, να μην το πάρουν χαμπάρι μαθητές και γονείς, δηλώνοντας αρρώστια. Είχα βέβαια κανονική άδεια από την υπηρεσία. Το ίδιο και στο Ρέθυμνο, τον Οκτώβριο. Θα ήθελα να ήμουν πανεπιστημιακός. Στην εισηγητική, για θέση επίκουρου, στο τμήμα φιλολογίας, στην Κρήτη, μου έγραψαν καλά λόγια εκεί που περίμενα θάψιμο, κάνω λέει για πανεπιστημιακός, γνώστης των θεωρητικών ζητημάτων, ευαίσθητος αναγνώστης λογοτεχνικών κειμένων, ισχυρή προσωπικότητα (για φαντάσου), λέω ευθαρσώς τη γνώμη μου, και ξέρω πολλές και δύσκολες ξένες γλώσσες (προφανώς εννοούν τα ρώσικα και τα κινέζικα), αλλά πρότειναν βέβαια αυτή για την οποία φτιάχτηκε η θέση, μια που δουλεύει με τον 407. Κάποιες επιμέρους παρατηρήσεις τους άστοχες, αλλά η κύρια παρατήρησή τους εύστοχη, ότι έχω την τάση να ξεπετώ τα κείμενα. Πράγματι, αφού πω ότι έχω να πω, δεν μου αρέσει να ψειρίζω και να πλατειάζω. Πως βαριέμαι όταν διαβάζω τέτοια φλύαρα κείμενα! Όμως είναι επιστημονικά. Αν γίνω πανεπιστημιακός, πρέπει να πιέσω τον εαυτό μου να γράφω έτσι. Όμως μάλλον πρέπει να ξεχάσω την ιστορία με το πανεπιστήμιο. Μου έκατσε και έκανα το διδακτορικό, το πανεπιστήμιο δεν μου κάθεται. Τι να κάνουμε, δεν θα πεθάνουμε κιόλας. Αν μας έρχεται καμιά καλή ιδέα για κανένα κείμενο θα το γράφουμε έτσι κι αλλιώς. Θα διαβάζουμε λιγάκι, στα πενηνταδύο που είμαι τώρα σκέφτομαι ότι σημασία έχει πια να ζήσω όσο γίνεται πιο ευχάριστα την υπόλοιπη ζωή μου, να την ευχαριστιέμαι, και να παύω να αγχώνομαι με στόχους που το αν τους κατακτήσεις ή όχι δεν εξαρτάται τόσο από σένα όσο από την τύχη.

  Συννεφιασμένη η Πράγα, με ομίχλη, όμορφα κτίρια αλλά καταθλιπτική. Επισκέφτηκα δυο μουσεία για να αγοράσω ένα οδηγό, παραγγελιά, είδα τον Ντον Τζιοβάνι σε κουκλοθέατρο, και το black theater, παντομίμα, κουκλοθέατρο και διάφορα άλλα εφέ, σε μια στοιχειακή ιστορία με μουσική υπόκρουση τραγούδια των Beatles. Πολύ ωραία.

  Αγόρασα και τέσσερα βιβλία από ένα ρώσικο βιβλιοπωλείο-τρύπα. Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι, Δόκτωρ Ζιβάγκο (στα αγγλικά που τον πήρα μαθητής δεν τον διάβασα), Λευκή φρουρά του Μπουλγκάκοφ και Λολίτα του Ναμπόκοφ. Κάτι σαν να θυμόμουνα ότι ο Ναμπόκοφ το είχε γράψει στα αγγλικά, όχι, στα ρώσικα το έγραψε, επέμενε η υπάλληλος, τελικά το είχε γράψει στα αγγλικά, αλλά αυτό το έμαθα στην Αθήνα, αφού το αγόρασα.

  Έψαξα για ελληνική μετάφραση, για να το διαβάσω με τη βοήθειά της, όπως έκανα με τα άλλα τρία ρώσικα βιβλία που διάβασα, Άννα Καρένινα, Αδελφοί Καραμαζώφ και Παιδικά χρόνια του Γκόργκι, είχε όμως εξαντληθεί, και έτσι αγόρασα το αγγλικό κείμενο, που είχε αρκετές άγνωστες λέξεις, που δεν τις είχα ξανασυναντήσει. Έτσι παραιτήθηκα από την προσπάθεια να διαβάσω το ρώσικο κείμενο, ξαναδιάβασα μόνο την πρώτη σελίδα, που είχα διαβάσει και στην Πράγα, και μερικά αποσπάσματα που είχα επιλέξει διαβάζοντας το αγγλικό κείμενο.

  Τελικά είδα ότι οι συγγραφείς κάνουν συνεχείς παραχωρήσεις στο κοινό. Φαντάζομαι ότι και ο Λώρενς πολύ θα ήθελε την παρθένα του να κάνει έρωτα με τον τσιγγάνο εκείνη τη βραδιά της πλημμύρας, όμως το κοινό θα σοκαριζόταν, και έτσι αφήνει την ολοκλήρωση εκτός πλαισίου της ιστορίας, σαν μια δυνατότητα.

  Ο φανταστικός John Ray, που προλογίζει τα υποτιθέμενα χειρόγραφα του αφηγητή, μιλάει για a tragic tale tending unswervingly to nothing less than a moral apotheosis. Στον επίλογο όμως ο συγγραφέας λέει ότι despite John Ray’s assertion, Lolita has no moral in tow. For me a work of fiction exists only in so far as it affords me what I shall bluntly call aesthetic bliss.

  Ο John Ray, μιλώντας για τον αφηγητή και τη Λολίτα, λέει ότι «Α desperate honesty that throbs through his confession does not absolve him from sins of diabolical cunning. He is abnormal. He is not a gentleman. But how magically his singing violin can conjure up a tendresse, a compassion for Lolita that makes us entranced with the book while abhorring its author!

  Αυτά τα λόγια είναι λόγια και του Ναμπόκοφ; Πιστεύουμε ότι μάλλον αποβλέπουν να καθησυχάσουν το κοινό.

  Εγώ το έργο το διάβασα διαφορετικά. Στον αφηγητή είδα ένα τραγικό πρόσωπο, όπως τραγικά πρόσωπα νομίζω ότι είναι οι σεξουαλικά αποκλίνοντες, και ειδικά οι παιδεραστές, καθώς ο έρωτάς τους υφίσταται συνεχείς ματαιώσεις. Από τον αφηγητή μαθαίνουμε ότι οι λολίτες, που ξετρελαίνουν τους παιδεραστές, είναι ηλικίας 9-14 χρονών. Μετά γίνονται γυναίκες, και παύουν να τους συγκινούν. Αντιμετωπίζει αυτό το ενδεχόμενο με τη Λολίτα του.

  Εγώ, βλέποντας το έργο με τη Σιου Λάιον και τον – πάει, δεν μπορώ να θυμηθώ το όνομά του αυτή τη στιγμή – νόμιζα ότι λολίτα είναι κάθε νεαρή κοπέλα που ξετρελαίνει ένα μεγάλο.

  Επί τη ευκαιρία, θυμάμαι γνωστό μου που μου είπε για γνωστό μας (Κάτω χωριό, αλλά της διασποράς, και μη όνομα – αντιστρέφοντας το όνομα και μη χωριό) ότι δεν μπορούσε να πάει με γυναίκα πάνω από δεκατεσσάρων χρονών. Θα μπορούσε να είναι ο πρωταγωνιστής του Ναμπόκοφ.

  Ο αφηγητής ονομάζει τον εαυτό του βιαστή. Στην πραγματικότητα δεν πρόλαβε να βιάσει τη Λολίτα, του ρίχτηκε πρώτη αυτή. Και δεν ήταν η πρώτη της σεξουαλική επαφή. Έτσι νομίζω ότι μάλλον ανάποδα είναι τα πράγματα. Παρολαυτά είναι θύμα της σεξουαλικής διαστροφής του, που τον βαραίνει όπως η κατάρα που βάρυνε τον Οιδίποδα, να κοιμηθεί με τη μητέρα του. Και ο παράδεισός του δεν είναι ο παράδεισος του νορμάλ ανθρώπου. Είναι ένας υπέροχος παράδεισος που φωτίζεται όμως με τις φλόγες της κόλασης, γράφει κάπου το βιβλίο, δεν θυμάμαι πού.

  Και η τραγικότητα του ήρωα νομίζω ότι αναδεικνύεται περισσότερο καθώς προβάλλεται με ένα εντυπωσιακό και συγκινητικό τρόπο του θέμα του έρωτα. Ο αφηγητής ξαναβρίσκει τη Λολίτα, που τον είχε παρατήσει, 17άρα πια, παντρεμένη, έγκυο και ταλαιπωρημένη. Και, παρά το ότι δεν είναι πια λολίτα, νιώθει τρελά ερωτευμένος μαζί της. Της ζητά επανειλημμένα να έλθει μαζί του, αυτή αρνείται επίμονα.

  Yes, I was quite sure I had to go. I had to go and find him, and destroy him (τον άνδρα για τον οποίο τον εγκατέλειψε, και που την έδιωξε αμέσως μετά. Η περιγραφή της δολοφονίας του στο τέλος είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή).

  Since I would not have survived the touch of her lips, I kept retreating in a mincing dance, at every step she and her belly made toward me…

  And presently I was driving through the drizzle of the dying day, with the windshield wipers in full action but unable to cope with my tears.

  Με λιτό τρόπο ο συγγραφέας εκφράζει τον σπαραγμό του ήρωά του, μπροστά στο ματαιωμένο έρωτά του.

  Έχω γράψει και αλλού, νομίζω σε βιβλιοκριτική, ότι το μεγαλείο του έρωτα δίνεται πιο εντυπωσιακά εκεί που παρουσιάζεται ανοίκεια, στη διαστροφή. Έχω φέρει το παράδειγμα του κινηματογραφικού έργου «Η γυναίκα καίγεται», ενός γερμανού σκηνοθέτη, του Βαν Άκερεν. Εκδίδονται και οι δυο, και ο άντρας και η γυναίκα, και ο άντρας ζηλεύει τη γυναίκα ενώ ο διεστραμμένος πελάτης της δεν την αγγίζει καν, αλλά ικανοποιείται από απόσταση.

  Αλλά βέβαια η πιο εντυπωσιακή περίπτωση είναι η «Μ. Μπατερφλάι» του David Henry Hwang, έργο που ξέρω μόνο από την κινηματογραφική του εκδοχή. Ο ήρωας αυτοκτονεί, μπροστά στον ματαιωμένο έρωτά του. Πιο πλήρης ματαίωση δεν μπορεί να υπάρξει, μια και η γυναίκα που αγαπούσε αποδεικνύεται ότι ήταν άντρας κατάσκοπος, που πήγε μαζί του για να του αποσπάσει μυστικά.

 [Συμπλήρωμα 14-6-2002. Μια ακόμα καταπληκτική περίπτωση. Το έργο «Μνήμη και επιθυμία» (1998) του Νίκι Καρό, με τους Γιούρι Κινουγκάβα, Γιουτζίν Νομούρα, Γιόκο Ναρακάσι. Ένα νεαρό ζευγάρι, τρελά ερωτευμένοι. Ο νεαρός δεν μπορεί να ολοκληρώσει την πρώτη νύχτα του γάμου τους, το ίδιο και μετά. Δείχνονται οι ανεπιτυχείς προσπάθειες, η αγωνία η δικιά του, και της κοπέλας, που τον αγαπά. Στο τέλος αυτός αυτοκτονεί σκηνοθετώντας ένα πνιγμό. Η κοπέλα βυθίζεται στην απελπισία. Σκηνές των ερωτικών, έστω και αποτυχημένων, στιγμών τους της έρχονται στο μυαλό. Γυρνάει από το Τόκιο, μετά την ταφή, στη Νέα Ζηλανδία, όπου είχαν περάσει το μήνα του μέλιτος, και μένει σε μια σπηλιά, σε ένα βράχο της οποίας της είχε γράψει ένα ιδεόγραμμα, που μάλλον σημαίνει αγάπη, το μη απλοποιημένο κινέζικο. Πράγματι, το έψαξα τώρα και στο γιαπωνέζικο λεξικό μου, σημαίνει αγαπημένος-η. Εκεί ζει μια ζωή όπως η «Μεγάλη Πράσινη» της Φακίνου. Θα την βρουν στο τέλος, και θα την φέρουν στο Τόκιο, όπου, όπως σχολιάζει η ίδια, θα ζει με την ανάμνησή του.

  Υπάρχει μεγαλύτερη αποθέωση του έρωτα, παρά όταν παρουσιάζεται ανεξάρτητος από τη σεξουαλική ολοκλήρωση;

  Βέβαια, ίδια γεγονότα θα μπορούσαν να οδηγήσουν και σε διαφορετικά αποτελέσματα, όπως στη «Λευκή ταινία» του Κισλόφσκι, όπου η κοπέλα εγκαταλείπει τον άντρα. Αδιάφορο αν στο τέλος ξανασμίγουν].

 

  Lolita, light of my life, fire of my loins. My sin, my soul. Lo-lee-ta. Διάβασα τις πρώτες γραμμές του κειμένου στη ρώσικη μετάφραση από τον ίδιο το συγγραφέα – κατά τη γνώμη του καλύτερη από το πρωτότυπο, στο ξενοδοχείο ΑΧΑ, na pořici, με το ν πάνω από το r, όπως στο Dvořak, που διαβάζεται Ντβόρζακ. Ευτυχώς που μάθαινα κάποτε τσέχικα, και έτσι θυμόμουνα την προφορά του, και μπορούσα να ρωτήσω σωστά το δρόμο για το ξενοδοχείο. Με τις ρεσεψιονίστ μιλούσα ρώσικα, γιατί είδα πως τα καταλάβαιναν καλύτερα από τα αγγλικά, και ας ήταν τα αγγλικά μου πολύ καλύτερα από τα ρώσικά μου. Βλέποντας το χωρισμό των συλλαβών, σκέφτηκα ότι…

 Σε μη φιλόδοξα κείμενα βλέπω ότι μπορώ να γράφω κατευθείαν στο κομπιούτερ. Σκέφτομαι ότι θα κέρδιζα πολύ χρόνο αν έγραφα όλα μου τα κείμενα κατευθείαν. Μια και έχω την αντίληψη ότι η ζωή είναι λίγη, μάλλον πρέπει να το προσπαθήσω, για να εξοικονομήσω χρόνο ζωής.

  25-4-2002