Dino Risi, Il Sorpasso

Dino Risi, Il Sorpasso (1963)

  Η «Υπέρβαση», ή η «Εύκολη ζωή» όπως τιτλοφόρησαν την ταινία οι άγγλοι, ή ο «Φαμφαρόνος» όπως την τιτλοφόρησαν οι έλληνες, θεωρείται το αριστούργημα του Ντίνο Ρίζι και η πιο εκπροσωπευτική του είδους commedia all’ italiana, που αποτελεί μια σύμμειξη του νεορεαλισμού με την παλιά ναπολιτάνικη ηθογραφία του Εντουάρντο ντε Φίλιππο.

Θα σχολιάσουμε τους διαφορετικούς τίτλους, όμως να πούμε πρώτα με δυο λόγια την υπόθεση του έργου.

Ο Μπρούνο (Βιτόριο Γκάσμαν) είναι ένας εξωστρεφής, ανέμελος σαραντάρης γλεντζές. Ο Ρομπέρτο (Ζαν Λουί Τρεντινιάν) είναι ένας εσωστρεφής συνεσταλμένος φοιτητής της νομικής. Θα σμίξουν τυχαία και θα ξεχυθούν με το αμάξι του Μπρούνο στους δρόμους της Ρώμης και της γύρω περιοχής, σε μια σπαρταριστή περιπέτεια· που όμως, για κωμωδία, δεν θα έχει αίσιο τέλος. Το αμάξι θα καταλήξει σε ένα γκρεμό. Ο Μπρούνο θα προλάβει να πηδήξει, όχι όμως και ο Ρομπέρτο που θα βρει τραγικό θάνατο.

Το κινηματογραφικό δίδυμο Μπρούνο-Ρομπέρτο είναι παρόμοιο με το δικό μας Καζαντζάκης-Ζορμπάς, καθώς και το Μανωλόπουλος-Λούης από το μυθιστόρημα του Κώστα Μουρσελά «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά».

Και τώρα να σχολιάσουμε τους τίτλους.

Ο Ιταλικός ανταποκρίνεται καλύτερα στο περιεχόμενο του έργου, και πιστεύουμε και στις προθέσεις του σκηνοθέτη. Ο Ρομπέρτο, αν και κουράζεται αρχικά από την ένταση αυτής της περιπέτειας, στο τέλος νοιώθει μαγεμένος, και, μεθυσμένος, θα αναφωνήσει λίγο πριν το τέλος, ότι αυτές οι δυο μέρες ήταν οι πιο ευτυχισμένες της ζωής του. Ήταν πραγματικά γι’ αυτόν μια υπέρβαση.

Ο αγγλικός τίτλος εστιάζει όχι στον Ρομπέρτο, όπως ο ιταλικός, αλλά στον Μπρούνο, έναν ζεστό μεσογειακό τύπο που είναι φυσικό να μαγέψει τους ψυχρούς βόρειους. Όσο για τον ελληνικό, κι αυτός εστιάζει στον Μπρούνο, αλλά με απαξιωτικό τρόπο, καθώς εμπεριέχει αρνητικές συνδηλώσεις. Τύποι σαν τον Μπρούνο δεν σπανίζουν καθόλου στην Ελλάδα, και η σεμνότυφη ελληνική ηθική της δεκαετίας του ’60 τους καταδίκαζε απερίφραστα.

Ο μεγάλος σκηνοθέτης παραβιάζει τους αφηγηματικούς κώδικες. Εδώ ο Ρίζι παραβιάζει τον βασικό κώδικα της κωμωδίας, που θέλει το τέλος να είναι happy.

Εδώ ξαναμπαίνει ακόμη μια φορά το ζήτημα της πρόσληψης, που φάνηκε και από τους τίτλους. Θα ήταν υπερερμηνεία η ηθικολογική πρόσληψη την οποία υποβάλει ο ελληνικός τίτλος, και μπορεί να στηριχθεί μεν στο δραματικό τέλος αλλά όχι και στον τίτλο. Η υπέρβαση, παρά το δραματικό αυτό τέλος, φαίνεται να καταξιώνεται, και αυτό δηλώνει ο Ρίζι με τον τίτλο που έδωσε στο έργο του.