Μανόλης Πρατικάκης, Εκλογή από το έργο του

Μανόλης Πρατικάκης, Εκλογή από το έργο του, Καλέντης 2014, σελ. 251

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Εκλογή από το έργο του, την οποία έκανε ο ίδιος ο ποιητής

  Ένας ποιητής μπορεί να είναι πολύ καλός, όμως κάποια ποιήματά του θα είναι καλύτερα από κάποια άλλα. Ποια όμως είναι αυτά;

Συνήθως αποφαίνεται ο αναγνώστης, καθώς και ο βιβλιοκριτικός. Σπάνια ο ποιητής. Όμως έχει και αυτός το δικαίωμα να θεωρήσει κάποια ποιήματά του κορυφαία, να τα αγαπήσει και να τα προκρίνει. Και μπορεί για το ωραίο να υπάρχει μια γενική απόφανση, όμως υπάρχουν και οι προσωπικές διαβαθμίσεις. Σίγουρα ένας αναγνώστης, αλλά και ένας βιβλιοκριτικός, αν ήταν να επιλέξει τα καλύτερα ποιήματα του Πρατικάκη θα έκανε μια επιλογή που δεν θα απείχε πολύ από την επιλογή που κάνει ο ίδιος. Έτσι μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι σ’ αυτή την εκλογή εμπεριέχονται τα καλύτερα ποιήματα του Πρατικάκη.

Έχουμε γράψει για το σύνολο του έργου του και γι’ αυτό πιστεύω ότι έχουμε τη γενική του εικόνα. Το πρώτο χαρακτηριστικό της ποίησής του είναι ένας μεταφυσικός λυρισμός, όσο κι αν αυτό φαίνεται οξύμωρο. Υπάρχει μια διαλεκτική ανάμεσα στο «καθαυτό» και στο «δι’ εαυτό» του πράγματος, μια ταλάντωση ανάμεσα στη φαινομενολογία και στην ουσία του.

Ένα άλλο της χαρακτηριστικό είναι η λατρεία του μικρού, του ταπεινού. «Το μικρό είναι όμορφο» είναι ένα οικολογικό σλόγκαν, το οποίο ακολουθεί πιστά ο Πρατικάκης. Μπορεί ο Ελύτης να το εξέφρασε αποφθεγματικά, «Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας», όμως ο Πρατικάκης είναι εκείνος που το εικονογράφησε με την ποίησή του.

Το μικρό, το ταπεινό, μπορεί να είναι κάτι μικρό και άψυχο όπως η λήκυθος, το παλιό μαγγανοπήγαδο, η ομπρέλα, το σταμνί, το λαγήνι, «αυτή η χωμάτινη, η δροσερή κύστη της γης» (σελ. 169) κ.λπ., αλλά και ένα μικρό έμψυχο όπως το τριζόνι, το σαλιγκάρι, «ψαλμοί της μέλισσας, ψαλμοί της σφήκας» (σελ. 106) κ.ά.

Ξεχωριστή θέση στην ποίησή του έχουν τα πουλιά, σαν σύμβολο ελευθερίας καθώς σπάζουν συνεχώς τα δεσμά της βαρύτητας με τα οποία ο άνθρωπος σέρνεται στη γη, αλλά και σαν μετωνυμία της ψυχής που υψώνεται στον ουρανό. Στο «Τρυφερό βάραθρο» μας μιλάει για την πέρδικα και τα τεχνάσματα που χρησιμοποιεί για να σώσει τα μικρά της από τα σκάγια του κυνηγού.  

«Μέσα στο γκρίζο φόβο παριστάνει τέλεια τη λαβωμένη. Και χτυπά τα φτερά, χτυπά το στήθος της στις πέτρες, σαν να ξεψυχά στους θάμνους… ώσπου να κρυφτούνε τα μικρά στα γύρωθε σταχτιά θυμάρια…» (σελ. 111).

Το τρίτο κύριο χαρακτηριστικό της ποίησής του είναι η λατρεία για τον γενέθλιο τόπο. Η εισήγησή μας σε εκδήλωση που έγινε προς τιμή του ποιητή στην Ιεράπετρα το 1999 με τίτλο «Η τοπιογραφία στην ποίηση του Μανόλη Πρατικάκη» αναφερόταν κυρίως σ’ αυτή. Παρόλο που το στίγμα είναι συγκεκριμένο, το Μύρτος, στην πραγματικότητα είναι η μετωνυμία του ελληνικού τοπίου, μια εξοχή-παράδεισος που την αγκαλιάζει το κύμα.

Σ’ αυτά τα κύρια χαρακτηριστικά θα πρέπει να προσθέσουμε τις επιδράσεις από την ανατολική φιλοσοφία και τους προσωκρατικούς. Ακόμη πρέπει να πούμε ότι η επαγγελματική του ιδιότητα ως ψυχίατρος φαίνεται σε αρκετά του ποιήματα.

Ο εγκυρότερος μελετητής της ποίησής του, ο καθηγητής νεοελληνικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευριπίδης Γαραντούδης, γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογο.

«Η ποίηση του Πρατικάκη ρέει φυσικά σαν ένας ποταμός που τρέφει την εύφορη γη της ελληνικής γλώσσας, αξιοποιώντας ιδιαίτερα το γλωσσικό πλούτο της γενέτειράς του Κρήτης, και της ποιητικής παράδοσης, χάρη στον διάλογο, άλλοτε κρυπτικό κι άλλοτε άμεσο, με πλήθος κείμενα της ελληνικής και της ξένης ποιητικής παρακαταθήκης. Στην κοίτη αυτού του ποταμού συρρέουν και στις εκβολές του συνενώνονται σε οργανικό σύνολο η λυρικότητα, η αφηγηματικότητα, ο ιδεαλισμός, ο ρεαλισμός και η σάτιρα» (σελ. 14).

Θα ήθελα να τελειώσω αυτό το σημείωμα παραπέμποντας στις βιβλιοκριτικές που έγραψα για το σύνολο του έργου του, τις οποίες έχω ενώσει σε ένα αρχείο και έχω αναρτήσει σε μια από τις ιστοσελίδες μου. Η διεύθυνσή της είναι http://www.babisdermitzakiss.eu/Pratikakis.htm

Μπάμπης Δερμιτζάκης