Άρης Χαραλαμπάκης, Σάμος αγαπημένη και Πάτμος ευλογημένη

Άρης Χαραλαμπάκης, Σάμος αγαπημένη και Πάτμος ευλογημένη, εκδόσεις Αγγελάκη 2016, σελ. 80 και 74

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Δύο ποιητικές συλλογές, η μια για τον γενέθλιο τόπο και η άλλη για το νησί της ορθοδοξίας

Ναι, πρόκειται για δυο βιβλία που εκδόθηκαν ταυτόχρονα. Μάλιστα οι «Ευχαριστίες» είναι το ίδιο κείμενο με ελάχιστες προσαρμογές. Ένας ύμνος για τον γενέθλιο τόπο το πρώτο, ένας αίνος για το νησί της ορθοδοξίας το δεύτερο. Αντιγράφουμε από τις «Ευχαριστίες».

«Στην απανταχού παρουσία του Γιώργου μας που οδηγεί τη γραφίδα μου, λες και μου υπαγορεύει τους στίχους».

Ναι, τους στίχους δεν τους υπαγορεύει πάντοτε η μούσα.

Επίσης:

«Στο γιο μου Γιάννη, συμβολαιογράφο, και στη σύζυγό του, Μαριέττα Μικρούλη-Χαραλαμπάκη, πληροφορικό».

Ο λόγος;

Για τις εξαιρετικές φωτογραφίες με τις οποίες κοσμούν τα δυο βιβλία.

Έχω δηλώσει ότι η ποίηση δεν μου αρέσει και ότι ο λόγος είναι η σκοτεινότητά της. Οι  σύγχρονοι ποιητές με τον ελεύθερο στίχο γράφουν συχνά τόσο ακαταλαβίστικα, ώστε πρέπει να σταματάς σε πολλούς στίχους τους για να καταλάβεις τι λένε, λες και πρόκειται να λύσεις γρίφο. Προτιμώ περισσότερο την παραδοσιακή ποίηση με τα παραδοσιακά μέτρα και στιχουργίες, όπου όλα είναι διάφανα και δεν χρειάζεται να λύνεις αινίγματα. Ο Σολωμός έγραψε σε παραδοσιακά μέτρα και θεωρείται από τους κορυφαίους ποιητές μας. Και δεν χρειάζεται βέβαια να αναφέρω τον Κορνάρο.

Ο Χαραλαμπάκης δεν παρασύρθηκε από τις σειρήνες του μοντερνισμού. Γράφει στα παραδοσιακά μας μέτρα, στην παραδοσιακή στιχουργία, μια ποίηση που για να την απολαύσεις το μόνο που χρειάζεται είναι να ξέρεις ανάγνωση.

Έχουμε γράψει για άλλα τέσσερα βιβλία του Άρη Χαραλαμπάκη: «Του ουρανού το φως», «Κόκκινο φεγγάρι», «Ικάριος άνεμος» και «Νεοέλληνες». Σ’ αυτά προστίθενται με τη σημερινή μας ανάρτηση και η «Σάμος αγαπημένη» και η «Πάτμος ευλογημένη». Ο δήμαρχος της Σάμου γράφει στον πρόλογο, ανάμεσα στα άλλα:

«Ο Άρης Χαραλαμπάκης κρατά σήμερα τη λύρα με την ίδια άνεση που ως γιατρός κρατάει το στηθοσκόπιο. Λαμπερές εικόνες και ευρηματικές ρίμες χαρακτηρίζουν την ποίησή του, η ευαισθησία του αγκαλιάζει τη φύση και τους ανθρώπους με την ίδια απροσχημάτιστη αμεσότητα».

 Ο καθηγούμενος και πατριαρχικός έξαρχος Πάτμου γράφει:

 «Ο Αριστογείτων, ο δικός μας Άρης, αγαπάει το νησί της Αποκάλυψης και η αγάπη του αυτή αναδύεται από τον ψυχικό του κόσμο με απλότητα, με σεβασμό, στοχασμό και εκτίμηση για την Πάτμο, που τον εμπνέει και τον ξεκουράζει. Αναδύεται μια βαθιά, ανεπιτήδευτη, χωρίς ψιμύθια, πίστη και ευλάβεια στο Θεό, που τον βρίσκει παντού…».

 Συνεχώς γίνεται συζήτηση για την ελληνικότητα. Τι είναι αυτή η ελληνικότητα; Νομίζω η Άρης Χαραλαμπάκης δίνει την απάντησή του σ’ αυτές τις δυο συλλογές: Είναι η Ελλάδα για την οποία ο γενέθλιος χώρος στέκει μετωνυμικά και η ορθοδοξία.

Και ένα απόσπασμα από τον χαιρετισμό του δημάρχου Πάτμου.

«Ο κεντρικός πυρήνας της θεματολογίας της ποίησής του έχει να κάνει με την έννοια του χρόνου, και συγκεκριμένα με την τεράστια αξία της στιγμής. Ο ποιητής, αναλογιζόμενος τη μοναδικότητα της κάθε στιγμής που ζει στο πανέμορφο νησί μας, τη μεταφέρει στα ποιήματά του και αυτή εισπράττεται από τον αναγνώστη ανάλογα, είτε ως θύμηση είτε ως ελπίδα».

Αν τη «Σάμο την αγαπημένη» τη χαρακτηρίζει ο λυρισμός της γενέθλιας γης, την «Πάτμο την ευλογημένη» τη χαρακτηρίζει ένας θρησκευτικός λυρισμός.

Είπαμε ότι ο Χαραλαμπάκης γράφει στα παραδοσιακά μέτρα και στην παραδοσιακή στιχουργία. Την πρωτοκαθεδρία βέβαια την έχει ο ίαμβος, συχνά ο δεκαπεντασύλλαβος, που όμως ο Χαραλαμπάκης συχνά τον σπάζει στην τομή δίνοντας δύο στίχους. Έτσι δυο δεκαπεντασύλλαβοι που ομοιοκαταληκτούν ζευγαρωτά, γίνονται δύο οκτασύλλαβοι και δύο επτασύλλαβοι που ομοιοκαταληκτούν σταυρωτά. Θα δώσουμε ως παράδειγμα τις δυο πρώτες στροφές από το «Δοξαστικό».

Δόξα στην ιστορία σου

στις δάφνες της στολής σου

στους άξιους φιλοσόφους σου

στους δουλευτές της γης σου.

Δόξα στον Πολυκράτη σου,

Αίσωπο, Πυθαγόρα,

Επίκουρο, Αρίσταρχο

στο τότε και στο τώρα (Σάμος, σελ. 16).

  Αλλού χρησιμοποιεί τον δεκαπεντασύλλαβο σε πλεχτή ομοιοκαταληξία, όπως στην παρακάτω στροφή από την «Οδύσσεια της προσφυγιάς».

Κατατρεγμένοι, αφήνουνε τα ρημαγμένα σπίτια

μάνες γυρεύουν τα παιδιά και τα παιδιά μανάδες,

σε λέμβους – φέρετρα κινούν να βρουν λίγη βοήθεια

και «σώζονται» ή πνίγονται κατά εκατοντάδες (Σάμος, σελ. 70).

  Και μια έκπληξη, τροχαϊκός δεκαπεντασύλλαβος. Παραθέτουμε μια στροφή από το ερωτικό «Φιλί στην πλώρη».

  Μες στα μάτια μου το δείλι όλο ζωγραφίστηκε

  και στη φλογερή καρδιά μου έρωτας εσκίρτησε (Πάτμος, σελ. 26)

  Ο Χαραλαμπάκης πρωτοτυπεί μέσα στην παράδοση. Στο ποίημά του «Ήρθαν στον Πύργο οι τσιγγάνοι», δίπλα στους ιαμβικούς στίχους που βέβαια κυριαρχούν βλέπουμε στίχους σε δάκτυλο («Δίνουν παράσταση και κοροϊδεύουν», «γέροι αδύνατοι πλέκουν καλάθια», κ.ά., σελ. 31).

Αλλού βλέπουμε τον ανάπαιστο, όπως στην «Κραυγή».

Τα παιδιά που πεινάνε πονάω

και στους πρόσφυγες τρέχει ο νους

με τρελαίνει το ρήμα «πεινάω»

κι οι νεκροί από βόμβες, πνιγμούς

Μες στης Πάτμου την άκρα γαλήνη

στου Σπηλαίου το θάμβος σκυφτός

μια ευχή το κερί μου αφήνει

να ημερώσει ο κόσμος αυτός! (Πάτμος, σελ. 47)

  Πρωτότυπη είναι η στιχουργία στη "Θαμπή μέθη", όπου στις τετράστιχες στροφές σε τροχαϊκό μέτρο ομοιοκαταληκτούν οι δυο πρώτοι οκτασύλλαβοι στίχοι, όχι όμως και ο τρίτος, επίσης οκτασύλλαβος, ενώ ο τέταρτος είναι πεντασύλλαβος

Μια παράξενη μανία

θαμπή μέθη κι αγωνία

κατακλύζει τη ζωή μας

     και τη χάνουμε (Σάμος, σελ. 59).  

Σε άλλα ποιήματα όμως ο τροχαίος είναι στο στιχουργικό σχήμα του «Ύμνου στην Ελευθερία», όπως στο «Τραγούδι».

Χέρι-χέρι σε πηγαίνω

Στην ξανθή την αμμουδιά,

Στο πανόραμα του Γροίκου

Στην «Καλικατζού» μπροστά (Πάτμος, σελ. 37).

Διαβάζουμε:

Βλέπω σε θάλασσες-βουνά

της Σάμου μας τα κάλλη,

στον κόσμο όλο είναι μια

και δεν υπάρχει άλλη! (Σάμος, σελ. 20).

  Τελικά ο Άρης είναι πολύ σωβινιστής, κατά το ανέκδοτο.

-Μπαμπά, τι είναι σωβινιστής;

-Σωβινιστής παιδί μου είναι αυτός που πιστεύει ότι ο τόπος του είναι καλύτερος από την Κρήτη.

Δεν θα εκπλησσόμουν καθόλου αν μάθαινα ότι ο Χαραλαμπάκης έχει κρητικές ρίζες. Το επώνυμο Χαραλαμπάκης απαντάται συχνά στην Κρήτη. Έχουμε και εμείς ένα διακεκριμένο τέκνο Χαραλαμπάκη, τον γλωσσολόγο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη.

Εξαιρετικές και αυτές οι ποιητικές συλλογές του Άρη Χαραλαμπάκη, του ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδες.

Μπάμπης Δερμιτζάκης