Νίκου Καζαντζάκη, Μέγας Αλέξανδρος

Νίκου Καζαντζάκη, Μέγας Αλέξανδρος, Εκδόσεις Καζαντζάκη 1997, σελ. 330)

 

  Έχω γράψει για όλα τα αφηγηματικά έργα του Καζαντζάκη, και τα κείμενα αυτά δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά, αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο και τέλος εκδόθηκαν και σε βιβλίο (μπορείτε να το κατεβάσετε πατώντας εδώ). Λίγο αργότερα ανακάλυψα κάποια ακόμη πρώιμα κείμενα που είχα γράψει για τον Καζαντζάκη.

  Τελικά όταν είναι ζεστό το σίδερο κολλά. Έκανα μια ηλεκτρονική παραγγελία για το άλλο παιδικό μυθιστόρημα του Καζαντζάκη, «Στα παλάτια της Κνωσσού», καθώς και για τον «Ανήφορο» που εκδόθηκε πρόσφατα. Κάποιο πρόβλημα υπάρχει στη συναλλαγή, ελπίζω να λυθεί.

  Δεν λύθηκε, θα περάσω από την Πρωτοπορία, που τα «Παλάτια της Κνωσσού» τα έχει 2,5 ευρώ πιο φτηνά.

  Εκδόθηκαν και τα δυο μετά το θάνατο του συγγραφέα από τις εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη. Όμως πότε γράφηκαν;

  Έψαξα στο διαδίκτυο και βρήκα ένα ενημερωτικό κείμενο του Φάνη Κακριδή. Αντιγράφω από την ιστοσελίδα: «Στο αρχείο του Ι. Θ. Κακριδή υπάρχει αντίγραφο μιας συμφωνίας υπογεγραμμένης στις 17/3/1942, όπου ο Νίκος Καζαντζάκης «πωλεί και μεταβιβάζει εις τον εκδοτικό οίκον Ι. & Π. Ζαχαρόπουλου δυο πρωτότυπα παιδικά βιβλία υπό τους τίτλους Μέγας Αλέξανδρος και Κνωσσός».

  Άρα λοιπόν το terminus ante quem είναι αυτή η ημερομηνία, 17-3-1942. Δεν πιστεύω το terminus post quem να είναι πολύ πιο πριν.

  Το έχω ξαναγράψει, ο καλύτερος τρόπος για να μάθεις ιστορία είναι μέσω της λογοτεχνίας. Ένα λογοτεχνικό κείμενο θα μείνει καλύτερα στη μνήμη από ένα ιστορικό. Νομίζω το έχω γράψει και σε μια ανάρτησή μου για κάποιο έργο της Ρέας Γαλανάκη, η οποία γράφει ιστορικό μυθιστόρημα ή βιογραφίες. Τελευταία παρουσιάσαμε στη Λέσχη Ανάγνωσης του πάλαι ποτέ Victoria Square Project (το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σταμάτησε την επιχορήγηση και έκλεισε) τον «Βίο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά».

  Έμαθα αρκετά πράγματα για τον Μέγα Αλέξανδρο που ή δεν ήξερα ή είχα ξεχάσει. Αλλά το πιο σημαντικό είναι αυτό: ενώ δεν είμαι λάτρης της παιδικής και της εφηβικής λογοτεχνίας, τον «Μέγα Αλέξανδρο» τον ρούφηξα κυριολεκτικά. Το γράψιμό του Καζαντζάκη θα το χαρακτήριζα απέριττο. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που παρακινήθηκα να αγοράσω και το «Στα ανάκτορα της Κνωσσού».

  Ο Καζαντζάκης παρουσιάζει έμμεσα τη βιογραφία του Αλέξανδρου. Κεντρικό πρόσωπο στην αφήγηση δεν είναι ο Αλέξανδρος αλλά ο Στέφανος, ένας έφηβος πέντε χρόνια μικρότερός του. Θα του αποκαλύψει μια συνομωσία και από τότε θα γίνει κολλητός του.

  Και το άλλο, πολύ έξυπνο: παρουσιάζει ένα ειδύλλιο, το ειδύλλιο του Στέφανου (γιου του Φίλιππου, γιατρού της βασιλικής οικογένειας) και της Άλκης (κόρη του ναυάρχου Νέαρχου). Μάλιστα ο Αλέξανδρος βάζει και του τη φέρνουν στα βάθη της Ασίας, χωρίς να τον ενημερώσει, λέγοντάς του μόνο για μια έκπληξη που τον περιμένει. Θα παντρευτούν μόλις φτάσει η Άλκη.

  Στο παιδικό αυτό μυθιστόρημα βλέπουμε σε κάποια αποσπάσματα τον γνωστό μας από τα μεγάλα του μυθιστορήματα συγγραφέα. Δεν θα μιλήσω παραπάνω για το μυθιστόρημα, θα προχωρήσω κατευθείαν στην παράθεση σχετικών αποσπασμάτων.

  «Γιατί ποιο είναι το ανώτατο χρέος του γιου; Να ξεπεράσει τον πατέρα του» (σελ. 59)

  «Ποτέ να μην είσαι ευχαριστημένος με ό,τι κάνεις. Πάντα να λες: Δεν φτάνει! Πρέπει ακόμα να προσπαθήσω να γίνω πιο γενναίος, πιο καλός, πιο τίμιος. Να μην κοιτάζεις ποτέ τον κατώτερό σου και να λες: Είμαι καλύτερος απ’ αυτόν, και να επαναπαύεσαι, μα να κοιτάζεις πάντα τον ανώτερό σου και να λες: Είμαι κατώτερος από αυτόν, και να σε πιάνει το φιλότιμο και να προσπαθείς και συ να τον φτάσεις» (σελ. 69).

  Διαβάζοντας το παραπάνω μου ήλθε στο μυαλό ένα από τα οξύμωρα του Καζαντζάκη, από το μυθιστόρημα «Αλέξης Ζορμπάς». «….στην κορυφή της προσπάθειας- στην απροσπάθεια».

  Κάτι ανάλογο διάβασα στο Ζεν για το τόξο, δεν θυμάμαι ακριβώς, δεν με έχει μαγέψει ο φιλοσοφικομυστικισμός της Ανατολής όπως πολλούς άλλους, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο Καζαντζάκης. Φαίνεται εξάλλου και από τον «Βούδα» του.

  «-Αν ρωτούσα μονάχα τη λογική, ποτέ δεν θα επιχειρούσα ένα τέτοιο πόλεμο. Μα δεν τη ρωτώ. -Τι ρωτάς λοιπόν; -Την ψυχή μου, αποκρίθηκε ο Αλέξανδρος και πια δε μίλησε» (σελ. 142).

  Η νοησιοκρατία του 19^ου αιώνα είχε πάει περίπατο στον 20^ο.  

  «Θα νικήσω, συλλογιζόταν, θα νικήσω γιατί έχω πίστη» (σελ. 142).

  Και ο Χίτλερ πίστευε, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Μωάμεθ όμως τα κατάφερε.

  «Τι θα πει Αλήθεια; έλεγε. Να πιστεύεις ό,τι βλέπεις. Τι θα πει μύθος; Να πιστεύεις ό,τι δε βλέπεις. Τι είναι Ιστορία; Η θυγατέρα της Αλήθειας και του μύθου» (σελ. 148).

  «Κάνουμε το χρέος μας. Έπειτα ας πεθάνουμε» (σελ. 187).

  Τη λέξη «χρέος» τη συναντούμε συχνά στον Καζαντζάκη, καθώς αποτελεί λέξη-κλειδί στην κοσμοθεωρία του. Την είδαμε και σε ένα απόσπασμα που παραθέσαμε πιο πάνω.

  «-Φεύγουμε; έκαναν όλοι απελπισμένοι. Καλά είμαστε εδώ. Ο Αλέξανδρος κούνησε το κεφάλι του με θυμό. -Μα γι’ αυτό φεύγουμε! αποκρίθηκε» (σελ. 233).

  Από τα πιο τυπικά του Καζαντζάκη.

  «Ο αληθινός άνθρωπος, ωσότου πεθάνει, πρέπει να αγωνίζεται. Ποτέ δεν μπορεί να πει “Φτάνει”» (σελ. 303).

  «Μη φοβάστε τίποτα! Όλα μπορεί να τα νικήσει η ψυχή του ανθρώπου» (σελ. 315).

 Ένα από οφέλη που είχα φοιτώντας στη Σχολή Αξιωματικών του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Εφοδιασμού Μεταφορών, στη Σπάρτη, είναι και αυτό. Μετά από ένα πολύ άγριο καψόνι, εθιμικό, που έκαναν σε κάθε σειρά, σκέφτηκα: Τελικά ο άνθρωπος μπορεί να αντέξει πολύ περισσότερα από ό,τι πιστεύει.

  Και κάποια αποσπάσματα ακόμη, για να τα σχολιάσουμε.

  «(Ο Φίλιππος στη γυναίκα του την Ολυμπιάδα) -Η θυγατέρα μας η Κλεοπάτρα μεγάλωσε, έγινε πια της παντρειάς. Σκέφτηκα να τη δώσουμε γυναίκα στον αδελφό σου, το βασιλιά της Ηπείρου, τον Αλέξανδρο» (σελ. 129).

  Αυτό λέγεται αιμομιξία. Φαίνεται όμως ότι στα βασιλικά σόγια αυτό δεν μετρούσε μπροστά στις πολιτικές σκοπιμότητες.

  «Χρόνια και χρόνια έβλεπε σε κάθε αλλαγή βασιλείας να χύνεται πολύ αίμα» (σελ. 133).

  Μου το έλεγε συχνά ο πατέρας μου: -Να προσέχεις, γιατί έχουμε αλλαξοβασιλίκια.

  «Ο Αλέξανδρος, ο γιος του Φιλίππου κι οι Έλληνες, εκτός από τους Λακεδαιμονίους, αφιερώνουν τα λάφυρα τούτα των βαρβάρων της Ασίας» (σελ. 165)

  «Πλην Λακεδαιμονίων»

  Θυμόμουνα τον τελευταίο στίχο του ποιήματος «Στα 200 π.Χ» του Καβάφη: Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!

  «Στέφανε, βλέπω τι γίνεται κάθε μέρα, παρακολουθώ πώς αλλάζει ο Αλέξανδρος, από Έλληνας σιγά σιγά γίνεται Ασιάτης. Στην αρχή, θυμάσαι, δεν ήθελε να τον προσκυνούν μήτε οι Πέρσες. Ύστερα είπε: οι Πέρσες ας με προσκυνούν, μα όχι οι Έλληνες. Και τώρα θέλει κι εμείς οι Έλληνες να πέφτουμε και να του φιλούμε τα πόδια» (σελ. 254).

  Ας το αφήσουμε ασχολίαστο αυτό.

   Όσοι με παρακολουθούν μπορεί να το θυμούνται: έχω σαν χόμπι να εντοπίζω τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που υπάρχουν σε πεζά κείμενα. Εδώ δεν βρήκα κανένα. Έπεσαν στην αντίληψή μου όμως δύο ιαμβικοί δεκαεπτασύλλαβοι, με τους οποίους είναι γραμμένη και η «Οδύσσειά» του. Λέω «έπεσαν στην αντίληψή μου» γιατί σίγουρα θα υπάρχουν και άλλοι που δεν τους αντιλήφθηκα.

Και μονομιάς ο νους του χύμηξε στα βάθη της Ασίας (σελ. 33)

Ο Δίας έλαμπε λαμπρότερος από όλα τα άλλα αστέρια (σελ. 83

  Και ένα τελευταίο: τη μητέρα του Στέφανου τη λέγανε Ελπινίκη.

  Και τη δική μου.