Akbar Ahmed, Two plays

Akbar Ahmed, Two plays, Saqi, London 2009, σελ. 134

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Δυο θεατρικά έργα με θέμα τις δυο αντιθετικές στάσεις που διαμορφώνονται στον μουσουλμανικό κόσμο: τον φονταμενταλισμό και την άρνησή του.

Μου το έστειλε σαν διαφήμιση το Amazon.com, και είπα να το αγοράσω. Με ενδιαφέρει εξάλλου κάθε τι που συμβαίνει στον κόσμο του Ισλάμ.
Οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες με την κοινή ρίζα της Βίβλου δεν ευνόησαν καθόλου το θέατρο. Ο Χριστιανισμός το είχε συνδέσει με τον παγανισμό, και έπρεπε να περάσουν χίλια χρόνια για να το χρησιμοποιήσει, δειλά δειλά, για τους δικούς του στόχους, σαν θρησκευτικό θέατρο. Για τις άλλες δυο θρησκείες δεν ξέρω τους λόγους, απλά ξέρω ότι δεν ευνοήθηκε το θέατρο απ’ αυτές. Το να δω λοιπόν να διαφημίζεται ένα βιβλίο με δυο θεατρικά έργα ενός μουσουλμάνου ήταν μια πρόκληση για μένα.
Βέβαια φαντάστηκα ότι τα έργα αυτά μπορεί να γράφηκαν από μουσουλμάνο, αλλά όχι σε μουσουλμανική χώρα, και σίγουρα δεν επρόκειτο για μετάφραση αλλά γράφηκαν κατευθείαν στα αγγλικά. Δεν έπεσα έξω. Ο Αχμπάρ Αχμέτ, που υπηρέτησε ως πρέσβης του Πακιστάν στην Αγγλία, εργάζεται τώρα ως καθηγητής στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο συγγραφέας εκπροσωπεί μια μετριοπαθή εκδοχή του Ισλάμ, που φαίνεται χαρακτηριστικά στο δεύτερο από τα δυο έργα, το The trial of Dara Shikoh. Αναφέρεται σε ένα πραγματικό ιστορικό περιστατικό που συνέβη στην μουσουλμανική αυτοκρατορία του Mughal (Ινδία και γύρω περιοχές), περίπου στα μέσα του 17ου αιώνα. Ο Dara Shikoh εκπροσωπεί τη μετριοπαθή εκδοχή του Ισλάμ που είναι ανεκτικό στις άλλες θρησκείες, ενώ ο αδελφός του είναι ο αδιάλλακτος ισλαμιστής. Στον αγώνα για την εξουσία επικρατεί ο δεύτερος.
Εδώ ερχόμαστε για να κάνουμε τη δική μας αποδόμηση. Υποδηλούμενος στόχος του συγγραφέα είναι να δείξει ότι υπάρχει και ένα άλλο Ισλάμ, όχι μόνο αυτό της Αλ Κάιντα. Στο έργο αμφισβητείτε η αδιάλλακτη στάση του αδελφού απέναντι στα άλλα δόγματα, όχι το ίδιο το Ισλάμ. Ο συγγραφέας, όντας μουσουλμάνος, θεωρεί κάποια πράγματα δεδομένα, και δεν αντιλαμβάνεται ότι για έναν δυτικό αναγνώστη-θεατή, που έχει μεγαλώσει με τις αρχές του φιλελευθερισμού, της ανεξιθρησκίας και της ελευθερίας της γνώμης κάποια πράγματα τον σοκάρουν. Ο Darah Shikoh γιατί καταδικάστηκε σε θάνατο; Αυτό περνάει στο ντούκου. Καταδικάστηκε σε θάνατο γιατί δήθεν απαρνήθηκε το Ισλάμ. Ανεξάρτητα αν η κατηγορία είναι αληθινή ή όχι, είναι γεγονός ότι, με βάση τη σαρία, τον θρησκευτικό νόμο του Ισλάμ, όποιος μουσουλμάνος αλλάζει θρήσκευμα καταδικάζεται σε θάνατο. Ο συγγραφέας δεν συζητάει καθόλου αν αυτό είναι σωστό ή όχι. Υποστηρίζει την ανοχή στα άλλα θρησκεύματα, ναι, αυτό το λέει το Κοράνι, όμως δεν αμφισβητεί καθόλου το να καταδικάζεται σε θάνατο όποιος απομακρύνεται από το Ισλάμ.
Θα νομίσει κανείς ότι πρόκειται για ξεπερασμένες πρακτικές. Και όμως δεν είναι. Πριν λίγες μέρες υπέγραψα στο διαδίκτυο για δυο ιρανές που καταδικάστηκαν σε θάνατο γιατί ασπάστηκαν τον χριστιανισμό. Πέντε φορές την ημέρα, όταν οι μουσουλμάνοι κάνουν την προσευχή τους, αυτές μαστιγώνονται.
Και πάμε στο πρώτο έργο, το Noor. Το έργο, όπως μας λέγει σε εισαγωγικό σημείωμα ο συγγραφέας, θα μπορούσε να διαδραματίζεται «σε μια πόλη στον μουσουλμανικό κόσμο που θα μπορούσε να είναι Η Βαγδάτη, το Κάιρο, το Καράτσι ή η Καμπούλ». Γιατί αυτές ειδικά οι πόλεις; Μα γιατί η Βαγδάτη και η Καμπούλ βρίσκονται υπό αμερικανική κατοχή, ενώ η Αίγυπτος και το Πακιστάν είναι από τους πιο πιστούς συμμάχους των αμερικάνων. Και η Σαουδική Αραβία είναι από τους πιο πιστούς συμμάχους των αμερικάνων, μόνο που εκεί την εξουσία την έχουν οι ισλαμιστές, γι αυτό και το Ριάντ μένει απέξω. Η πόλη που λαμβάνει χώρα η δράση δεν θα μπορούσε λοιπόν να είναι πόλη σε χώρα όπου την εξουσία την έχουν οι ισλαμιστές, ας έχει φιλικές σχέσεις με τη Δύση.
Διαβάζοντας τα παρακάτω μάλλον πρέπει να αποκλειστεί το Κάιρο και το Καράτσι. «Τα στρατεύματα που απαγάγουν και σκοτώνουν πολίτες θα μπορούσε να είναι δυτικοί, αλλά και ντόπιοι στρατιώτες που έχουν εκπαιδευτεί από δυτικούς, ή ακαθόριστοι ‘στασιαστές’ (shadowy insurgents)». Κάποιοι απ’ αυτούς λοιπόν απαγάγουν την δεκαοχτάχρονη Νουρ η οποία τους μιλάει προκλητικά και περιφρονητικά, στην αγορά της πόλης. Τα αδέλφια συσκέφτονται, τι πρέπει να κάνουν. Κάθε ένα από αυτά εκπροσωπεί και τρεις τυπικές στάσεις. Ο καλός (ο ειρηνιστής), ο κακός (ο τρομοκράτης, που θα εκδικηθεί σκοτώνοντας) και ο άσχημος (ο δειλός). Ο δραματουργός εικονογραφεί αυτές τις χαρακτηριστικές στάσεις, σαν τυπικές στον ισλαμικό κόσμο. Τι τους απασχολεί κυρίως; Μήπως βιάσουν την αδελφή τους, και πάει η τιμή τους. Η μητέρα του αρραβωνιαστικού της, μαθαίνοντας για τη σύλληψη της Νουρ και υποθέτοντας ότι θα τη βιάσουν, πηγαίνει στο σπίτι της μέλλουσας νύφης της και διαλύει τον αρραβώνα, πράγμα που ρίχνει σε απελπισία τα αδέλφια. Το κατηγορώ του συγγραφέα στρέφεται κατά των απαγωγέων και πιθανών βιαστών, και όχι ενάντια σε αυτή την υπερβολική αίσθηση τιμής, μια αίσθηση που, έχουμε διαβάσει στις εφημερίδες, οδήγησε οικογένειες να σκοτώσουν την κόρη που βιάστηκε για να ξεπλύνουν την ντροπή τους.
Η Νουρ τελικά αφήνεται ελεύθερη χωρίς να βιαστεί, όμως ο Daoud είναι αποφασισμένος να εκδικηθεί. Είναι ο «κακός», ο τρομοκράτης. Πώς μας τον περιγράφει όμως η Νουρ; «Τα έβαλες μη τη θεία Φάτιμα όταν απαίτησε να σταματήσω το κολλέγιο και να παντρευτώ αμέσως. Όταν με βοήθησες με την πρώτη εργασία μου στο κολλέγιο. Μου μίλησες για τα δικαιώματα που το Ισλάμ δίνει στις γυναίκες. Είσαι ο αδελφός μου, ο φίλος μου και ο σύντροφός μου» (σελ. 72).
Αυτή η εικόνα δεν ταιριάζει με την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για τον τρομοκράτη, τον φανατικό ισλαμιστή, τον Ταλιμπάν και το μέλος της Αλ Κάιντα που, όταν πήραν την εξουσία στο Αφγανιστάν έδιωξαν τις γυναίκες από τα σχολεία και τις έστειλαν στα σπίτια τους. Αυτό το «μου μίλησες για τα δικαιώματα που το Ισλάμ δίνει στις γυναίκες» το εννοεί άραγε ο συγγραφέας; Πιστεύει όντως ότι το Ισλάμ δίνει δικαιώματα στις γυναίκες; Εμείς πάντως δεν το πιστεύουμε, αντίθετα πιστεύουμε ότι καθαγιάζει την καταπίεση της γυναίκας.

Μπάμπης Δερμιτζάκης

Το παρακάτω μήνυμα στο facebook το πήρα χθες 11-11-2009. Είναι σχετικό με την παραπάνω ανάρτηση και γι αυτό το παραθέτω εν είδει υστερόγραφου. Το μήνυμα το στέλνει η Mina Ahadi και αναφέρεται στην εκτέλεση του Ehsan που έγινε χθες. Τα bold είναι δικά μου.
I received this message from Ehsan’s family yesterday. Ehsan is 28 and was born in Kermanshah, Iran. He worked in Kamiran, the Iranian part of Kurdistan. He was arrested two years ago because of apostasy (renouncing his religion) and working in opposition to the Islamic regime. At first he was sentenced to ten years in jail, but subsequently the High Court sentenced him to be executed because of apostasy.