Ελένη Καρασαββίδου, Ο Άβελ και ο Ίκαρος

Ελένη Καρασαββίδου, Ο Άβελ και ο Ίκαρος, Τυπωθήτω 2012, σελ. 132

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια τολμηρή πρόταση συνοδεύει την τελευταία ποιητική συλλογή της Ελένης Καρασαββίδου

  Η Ελένη Καρασαββίδου είναι κάμποσα πράγματα: εκπαιδευτικός, διδάκτωρ του Τμήματος Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ποιήτρια, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, αλλά προ παντός ακτιβίστρια. «Ο Άβελ και ο Ίκαρος» είναι η τελευταία της ποιητική συλλογή, την οποία εκδίδει μαζί με τις δυο προηγούμενες ποιητικές συλλογές της, σε ένα τόμο 132 σελίδων.

  Βρεθήκαμε με τον Γιάννη το Μανιάτη, σαν εκπρόσωποι του «Λέξημα», στην παρουσίαση της πρώτης ποιητικής της συλλογής που έχει τίτλο «Κλεψύδρα» (2004) η οποία έγινε στο Πνευματικό Κέντρο του δήμου Αθηναίων. Μας έκανε εντύπωση που ένας από τους παρουσιαστές επαναλάμβανε στην παρουσίασή του ότι δεν υπάρχει το ερωτικό στοιχείο σ’ αυτή τη συλλογή αυτή. Το έλεγε με ύφος απλής διαπίστωσης, όμως αναρωτιόμασταν μήπως το εννοούσε απαξιωτικά, θεωρώντας το ερωτικό στοιχείο σε μια ποιητική συλλογή σαν στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ. Όμως στην πραγματικότητα υπάρχει ερωτικό στοιχείο, και αναρωτιόμαστε πώς ξέφυγε της προσοχής του. Μάλιστα ένα ποίημα έχει τον τίτλο «Έρωτας». Εμείς όμως θα παραθέσουμε κάποιους στίχους από ένα άλλο ποίημα, «Το φιλί».

«Υπάρχει ένα φιλί που δεν ταξίδεψε μαζί σου

που δε σε συνόδεψε στα όνειρά σου

που δεν ξαπόστασε στην αγκαλιά σου

…………………….

Μονάχα κάτι νύχτες γίνεται αγέρας μακρινός

κι έρχεται να σε βρει απ’ την αρμύρα

του λιμανιού

κι ανασαίνει λεπτό το λεπτό

πάνω από τα κλειστά σου βλέφαρα

όταν ξυπνάς «δίχως λόγο».

  Τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής αυτής είναι εκτενή. Και ενώ κάποια είναι γραμμένα σε παραδοσιακό στίχο, με μέτρο και ομοιοκαταληξία, όπως το «Μνήμη ή ανασκόπηση» και «Η Πατρίδα», κάποια άλλα μετεωρίζονται ανάμεσα στον ποιητικό και τον πεζό λόγο όπως η «Γένεση» και ο «Δον Κιχώτης». Ακόμη, η Καρασαββίδου βρίσκεται σε διάλογο με αρχετυπικές μορφές και μη (Δον Κιχώτης, Αντιγόνη, Νιζίνσκι), αλλά και με ομότεχνους, με τα ποιήματά της να ξεχειλίζουν από διακείμενα· τόσο άφθονα, που είναι αδύνατον να τα εντοπίσει όλα ακόμη και ο πιο επαρκής αναγνώστης, και γι’ αυτό στο τρισέλιδο ποίημά της «Δον Κιχώτης» τα παραθέτει σε υποσημείωση, οκτώ τον αριθμό.

  Για τη συλλογή «Κτόνια-αυτό» έχουμε γράψει ήδη στο «Λέξημα», στις 24-11-2007.

  Στην τελευταία συλλογή βλέπουμε όχι απλά την εμφάνιση δυο εμβληματικών αρχετυπικών μορφών, του Ίκαρου και του Άβελ, αλλά και την συμπαράταξή τους σε ένα ποίημα, που στόχο έχει, όπως λέει ανάμεσα στα άλλα σε υποσημείωση η Καρασαββίδου, να «ανοίξουμε πύλη πολύ συγκεκριμένη και άξια λόγου μεταξύ της Αιγιακής και Βιβλικής μυθολογίας, κάνοντας μια απόπειρα διαπολιτισμικής ποιητικής, με την έννοια της σύνδεσης θεμελιακών πολιτιστικών στοιχείων διαφορετικών (μα και πανανθρώπινων) πολιτισμών. Από την άποψη αυτή φαντάζει πολύ ενδιαφέρων ένας διάλογος μεταξύ αυτών των δυο. Ένας διάλογος μεταξύ του αρχετυπικού χώματος και του αρχετυπικού ουρανού. Άλλωστε, κι οι δυο, σε μια χαμένη γενιά ανήκουν» (σελ 97).              

  Χωρίς να απουσιάζουν τα εκτενή ποιήματα, στην πλειοψηφία τους είναι σύντομα, και κάποια μάλιστα πολύ σύντομα, με την καθαρότητα και την πυκνότητα ενός χάι-κου.   

«Εν-συνείδηση»

«Φοβάμαι τα κομμάτια ψυχής π’ αφήνω πίσω μου.

Γίνονται ζωντανά σαν Ερινύες και με κυνηγάνε…»

«Αυτογνωσία»

«Έχουν πολύ σιωπή οι λέξεις μου

και πολλές λέξεις η σιωπή μου»

  Και μια προειδοποίηση, Προς «Ποιητάς»

«Γραφιάδες τερπνοί κι ηδονικοί… ξεχνάτε.

Η Λέξη βγαίνει απ’ το ποιείν

Και όχι από το γράφειν».

  Χωρίς τις λεκτικές ακροβασίες της συλλογής «Κτόνια-αυτό» η Καρασαββίδου εξακολουθεί να εμπνέεται και να διαλέγεται με αρχετυπικές και εμβληματικές μορφές, παρόλο που φαίνεται να επηρεάζεται περισσότερο από τον Φρόιντ με τα δυο σύντομα φροϊδικά 1 και 2 παρά από τον Γιουνγκ με τα αρχέτυπά του. Ο Οδυσσέας κάνει συχνά την εμφάνισή του στα ποιήματα αυτά, ενώ εμφανίζονται και άλλα πρόσωπα του έπους, όπως η Ελένη, η Καλυψώ και η Πηνελόπη. Επίσης διαβάζουμε για την κοκκινοκουφίτσα και το λύκο, την Πασιονάρια (Ντολορές Ιμπαρούρι, γραμματέας του Κ.Κ.Ισπανίας κατά τον ισπανικό εμφύλιο), και το Μαρά. Στο σχετικό ποίημα όμως («Αυτή που σκότωσε τον Μαρά») έχω μια ένσταση. Διαβάζουμε:

«Το χέρι μου κρατούσε το μαχαίρι σφιχτά,

σαν έφτασα μπροστά του.

Εγώ κι αυτός.

Δεν γνώριζα πως εκείνον θα θυμόταν

η ιστορία ως ήρωα,

στρεψόδικα απονέμοντας τους τίτλους» (σελ. 105).

  Δεν αναφέρει το όνομά της. Όμως έμεινε στην ιστορία, αν και ίσως όχι ως ηρωίδα, αλλά σίγουρα ως μια θαρραλέα γυναίκα που αψήφησε το θάνατο. Εγώ πάντως το θυμόμουν: Σαρλότα Κορντέ.

  Ειλικρινά δεν ξέρω ποια Ελένη να πρωτοθαυμάσω, την ακτιβίστρια που αγωνίζεται για ανθρώπινα δικαιώματα και διωκόμενους ανθρώπους – σήμερα πάλι μου έστειλε ένα σχετικό e-mail για να υπογράψω σε μια σελίδα της Διεθνούς Αμνηστίας για τη δικαίωση μιας Αιγύπτιας που κακοποιήθηκε από το στρατό στις περυσινές διαδηλώσεις για την ανατροπή του Μουμπάρακ – ή την ταλαντούχα ποιήτρια με τις ευαίσθητες κεραίες και τη βαθειά σκέψη. Σαν ποιήτρια, σαν ακτιβίστρια, και σαν άνθρωπος, η Ελένη είναι εξαιρετική.

Μπάμπης Δερμιτζάκης