Franz Kafka, Το σινικό τοίχος και άλλα διηγήματα

Franz Kafka, Το σινικό τοίχος και άλλα διηγήματα (μετ. Γιώργος Βαμβαλής) Επίκουρος 1981, σελ. 88

  Στον μικρό αυτό τόμο περιλαμβάνονται διηγήματα που εξέδωσε μετά το θάνατο του Κάφκα ο φίλος του Μαξ Μπροντ.

  Και στα διηγήματα αυτά βλέπουμε την θεματική που κατατρύχει τον Κάφκα σχεδόν σε όλα του τα έργα: το άτομο, ανυπεράσπιστο μπροστά σε δυνάμεις που το ξεπερνούν.

  Το εκτενές διήγημα που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή αποτελεί μια από τις εξαιρέσεις. Εδώ δεν υπάρχει η απειλή αλλά η αποξένωση ανάμεσα στον αυτοκράτορα και το λαό του.  

  Στο τετρασέλιδο «Η στρατολόγηση» βλέπουμε τη βία της εξουσίας, αλλά και τη μαγνητική επίδραση που ασκεί συχνά στα θύματά της (κάπου πρόσφατα έχω γράψει για το σύμπλεγμα «ταύτιση με τον επιδρομέα», νομίζω στην κριτική μιας ταινίας ενός αφρικανού σκηνοθέτη).

  Το δισέλιδο «Το κτύπημα στην πόλη» δεν χρειάζεται να το σχολιάσουμε. Θα παραθέσουμε μόνο τρία αποσπάσματα.

  «Αργότερα είπαν, όχι μόνο στην αδελφή μου, αλλά και εναντίον μου ως αδελφού θα απαγγελθεί κατηγορία» (σελ. 29).

  «Καθώς όμως πέρασα το κατώφλι της κάμαρας, είπε ο δικαστής, που είχε πηδήξει μπροστά και με περίμενε κιόλας: “Αυτόν τον άνθρωπο τον λυπάμαι”. Ήταν όμως πέρα από κάθε αμφιβολία πως μ’ αυτό δεν εννοούσε την τωρινή μου κατάσταση, αλλά τι μου ’μελλε να πάθω» (σελ. 30).

  Και το διήγημα κλείνει: «Μπορούσα εγώ ακόμα ν’ αναπνέω άλλον αέρα εκτός απ’ αυτόν της φυλακής; Τούτο είναι το μεγάλο ερώτημα ή, μάλλον, θα ήταν, αν είχα ακόμα ελπίδα διαφυγής» (σελ. 30).

  Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής της δισέλιδης «Δοκιμασίας» μας λέει ότι είναι υπηρέτης. Το τέλος είναι ιδιαίτερα καφκικό.

  «-Γιατί θέλεις να φύγεις; Κάθισε κάτω και πιες! Κερνάω. Κάθισα λοιπόν. Με ρώτησε μερικά πράγματα, δεν ήξερα να του απαντήσω, ναι, δεν καταλάβαινα καν τις ερωτήσεις. Γι’ αυτό του είπα: Ίσως να μετανιώσεις τώρα που με κάλεσες, γι’ αυτό φεύγω, κι έκανα να σηκωθώ. Άπλωσε όμως το χέρι του πάνω από το τραπέζι και με τράβηξε κάτω: -Μείνε, μου είπε, ήταν μονάχα μια δοκιμασία. Όποιος δεν απαντά στις ερωτήσεις έχει περάσει τη δοκιμασία» (σελ. 32).

  Και πάλι το τέλος από τη δισέλιδη «Γέφυρα».

  «Η γέφυρα γυρίζει! Δεν είχα στρίψει ακόμα κι άρχισα κιόλας να γκρεμίζομαι, έπεφτα, κι αμέσως ξεσκίστηκα και σουβλίστηκα πάνω στις μυτερές πέτρες, που πάντα με θωρούσαν τόσο ειρηνικά κάτω από τα αφρισμένα νερά» (σελ. 34).

  (Εδώ έκανα μια παρέμβαση. Αντί για «στρίψει» το κείμενο είχε «γυρίσει». Όμως μετά το «η γέφυρα γυρίζει» δεν ήμουν σίγουρος αν μπροστά στο επόμενο «γυρίσει» ήταν «είχα» ή «είχε». Τελικά ήταν «είχα», σωστά. I had not yet quite turned around γράφει η αγγλική μετάφραση. Το πρωτότυπο δυστυχώς δεν το έχω Επειδή με σύγχυσε είπα να επέμβω στη μετάφραση και το «γυρίσει» να το κάνω «στρίψει». Εξάλλου η επανάληψη λέξεων είναι γνωστό ότι πρέπει να αποφεύγεται.)

  Μισή σελίδα είναι το «Η αλήθεια για τον Σάντσο Πάντσα» και συνιστά μια περίπου ανατροπή του κλασικού μυθιστορήματος εστιάζοντας όχι στον ήρωα, αλλά στον υπηρέτη Πάντσο-Φίγκαρο. Και πάλι να δώσουμε το τέλος.

  «Ο Σάντσο Πάντσα, ένας ελεύθερος άνθρωπος, ακολούθησε ατάραχος, ίσως από κάποιο αίσθημα ευθύνης, τον Δον Κιχώτη στις περιπλανήσεις του και είχε απ’ αυτό μια μεγάλη και ωφέλιμη διασκέδαση» (σελ. 35).

  Και πάλι το τέλος από το επίσης ημισέλιδο «Παραιτήσου».

  «(Ο πολισμάνος) Χαμογέλασε και είπε: -Από μένα περιμένεις να μάθεις το δρόμο; -Ναι, του απάντησα, αφού δεν μπορώ να τον βρω μόνος μου. –Παραιτήσου, παραιτήσου, μου είπε, και μ’ ένα μεγάλο άλμα μου γύρισε την πλάτη, όπως οι άνθρωποι που θέλουν να ’ναι μόνοι με το γέλιο τους» (σελ. 36).

  Και η συλλογή τελειώνει με το εκτενέστατο «Το χτίσμα».

  Το διήγημα αυτό αποτελεί, τηρουμένων των αναλογιών, μια αντιστροφή της «Μεταμόρφωσης». Εκεί, ο ήρωας ξυπνάει κάποιο πρωί και νοιώθει ότι έχει μεταμορφωθεί σε κατσαρίδα. Εδώ, ένα ζώο σαν τυφλοπόντικας που όμως τρέφεται με κρέας («Τώρα πια βρίσκομαι κάτω από τα μούσκλα, θρονιασμένος πάνω στην κουβαλημένη λεία, περιρεόμενος από αίμα και χυμούς κρεάτων…» σελ. 59) μιλάει για την αγωνία του, καθώς ένας συνεχής άγνωστος θόρυβος, προφανώς από κάποιο ζώο πολύ μεγαλύτερο απ’ αυτόν που σκάβει για το  δικό του κτίσμα «προς την κατεύθυνση του δικού μου, σελ. 84» απειλεί με καταστροφή.

  Το διήγημα, διαβάζουμε σε σημείωση, ο Κάφκα το είχε ολοκληρώσει, όμως το τέλος του χάθηκε.

  Δεν έχει σημασία. Εξάλλου αρκετά έργα έχουν ανοικτό τέλος. Ένα δραματικό τέλος θα ήταν η καταστροφή. Ένα μη δραματικό θα ήταν το μεγαλύτερο αυτό ζώο να σταματούσε μπροστά στο χτίσμα, έχοντας ολοκληρώσει την κατασκευή του δικού του.

  Έχει σημασία; Το σασπένς εξάλλου δεν είναι κάτι στο οποίο σκοπεύει ο Κάφκα. Αυτό που, πιστεύω, τον ενδιέφερε, είναι η έκφραση της αγωνίας μπροστά σε μια επαπειλούμενη καταστροφή.

  Χρειάζεται να το πω; Το ζώο αυτό στέκει μεταφορικά για τον άνθρωπο.