Gilbert Sinoué, Αβικκένας

Gilbert Sinoué, Αβικκένας, (μετ. Βασιλική Κοκκίνου) Ψυχογιός 2004, σελ. 447

Προχθές γράψαμε για τη «Σταυρωμένη βασίλισσα» του Ζιλμπέρ Σινουέ. Σειρά έχει σήμερα ο «Αβικέννας, ή ο δρόμος του Ισπαχάν» του ίδιου συγγραφέα.

Το έργο χαρακτηρίζεται ως ιστορικό μυθιστόρημα, αν και πιο σωστός θα ήταν ο χαρακτηρισμός «μυθιστορηματική βιογραφία».

Μήπως και η «Σταυρωμένη βασίλισσα» είναι μια μυθιστορηματική βιογραφία;

Παρόλο που τα δυο είδη σε κάποιο βαθμό αλληλοεπικαλύπτονται, νομίζω ότι θα μπορούσαμε να βάλουμε ένα κριτήριο διάκρισης· και αυτό το κριτήριο να είναι η προσωπικότητα του βιογραφούμενου ατόμου, στο οποίο εστιάζεται και το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Στην «Σταυρωμένη βασίλισσα» όμως το ενδιαφέρον εστιάζεται όχι στην Ινές ντε Κάστρο, άγνωστη στους περισσότερους, αλλά στο δραματικό ειδύλλιο ανάμεσα σ’ αυτήν και στον διάδοχο Πέτρο της Πορτογαλίας, ειδύλλιο που, όπως γράψαμε, ενέπνευσε και αρκετούς άλλους συγγραφείς.

Μπορούμε να βάλουμε ένα ακόμη κριτήριο: αν το βιογραφούμενο πρόσωπο είναι από το χώρο της πολιτικής ή από άλλο χώρο. Αν είναι από το χώρο της πολιτικής, με αποτέλεσμα η προσωπικότητά του να επηρεάζει ιστορικές εξελίξεις όπως στην περίπτωση της Ινές, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε πάλι ιστορικό μυθιστόρημα. Το παραπάνω το έγραψα καθώς μου ήλθε στο μυαλό το μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα «Σκούφος από πορφύρα», που αναφέρεται στη ζωή του Αλέξιου Κομνηνού, που δεν θα το χαρακτήριζα ως μυθιστορηματική βιογραφία αλλά ως ιστορικό μυθιστόρημα, γιατί καθώς αναφέρεται στη ζωή του βυζαντινού αυτοκράτορα παραθέτει και τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Αντίθετα, η μυθιστορηματική βιογραφία του Έντγκαρ Άλαν Πόε από τη Λιλίκα Νάκου δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιστορικό μυθιστόρημα.

Τον «Αβικέννα» λοιπόν θα τον χαρακτήριζα ως μυθιστορηματική βιογραφία παρόλο που, ως προστατευόμενος ηγεμόνων, μπλέχτηκα στα ιστορικά γεγονότα της εποχής· κι αυτό γιατί τα ιστορικά αυτά γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε κάποιες περιοχές της Περσίας στην καμπή της πρώτης χιλιετίας δεν νομίζω να ενδιαφέρουν καθόλου τον – δυτικό τουλάχιστον – αναγνώστη, σε αντίθεση με τη ζωή του κορυφαίου γιατρού και φιλόσοφου, του Άλι ιμπν Σίνα (980-1037), όπως είναι το όνομά του και με το οποίο είναι γνωστός στον μουσουλμανικό κόσμο.

Συνταρακτική η ζωή αυτού του πανεπιστήμονα, που ασχολήθηκε εκτός από την ιατρική και τη φιλοσοφία και με τα μαθηματικά, τη λογική, τη φυσική, το δίκαιο, την θεολογία και την αστρονομία. Έναν τέτοιο homo universalis θα ξανασυναντήσουμε μόνο στην Αναγέννηση. Σήμερα τέτοια άτομα εκλείπουν, καθώς το βάθος της γνώσης που έχει επιτευχθεί στους επιμέρους τομείς κάνει μονόδρομο την ειδίκευση, με όλα τα θετικά, αλλά και τα αρνητικά, που συνεπάγεται αυτό. Και θυμήθηκα τώρα μια παρατήρηση του Κόνραντ Λόρεντς σε σχέση με την υπερβολική εξειδίκευση, ότι ο σημερινός επιστήμονας ξέρει ένα σωρό πράγματα για το τίποτα, δηλαδή για ένα ελαχιστότατο τμήμα της πραγματικότητας.

Συναρπαστική η ζωή του Αβικέννα. Παιδί-θαύμα προκαλεί τον θαυμασμό όσων τον γνωρίζουν. Από πολύ νωρίς η φήμη του απλώνεται παντού. Εξαιρετικός γιατρός και ακούραστος συγγραφέας, τον διεκδικούν στην αυλή τους οι ηγεμόνες της εποχής. Ενός μάλιστα θα γίνει βεζίρης, κάτι σαν πρωθυπουργός. Αλλά όπως λέει και η παροιμία, αν ήταν η ζήλεια ψώρα θα είχε γεμίσει όλη η χώρα, μαζί με τον θαυμασμό επέσυρε και τη ζηλοφθονία. Δυο φορές βρέθηκε στη φυλακή. Την πρώτη φορά μάλιστα, από την απελπισία του, έκανε απόπειρα αυτοκτονίας. Κατά τον μαθητή και βιογράφο του Ζοτζάνι ο θάνατός του πιθανόν να οφείλεται σε εσκεμμένο λάθος του γιατρού που τον κούραρε.

Όμως ας παραθέσουμε κάποια αποσπάσματα.

«…αυτό που με θλίβει πιο πολύ είναι ότι οι λαοί υποφέρουν από δυο ασθένειες: απώλεια μνήμης και τύφλωση – κάτι που τους δίνει την παράξενη ικανότητα να δοξάζουν αυτούς που μισούσαν την προηγουμένη και να μισούν την επομένη αυτούς που τιμούν σήμερα» (σελ. 235).

Καλύτερα ας το αφήσω ασχολίαστο αυτό.

«…επίτρεψέ μου να σου θυμίσω την περίφημη παροιμία: Σ’ αυτά τα τρία πλάσματα να μην έχεις ποτέ εμπιστοσύνη: στο βασιλέα, στο άλογο και στη γυναίκα» (σελ. 268).

Βασιλιά δεν έχουμε, τα άλογα έχουν αντικατασταθεί με τα αυτοκίνητα, τι μας έμεινε; η γυναίκα.

Το έχω ξαναδιαβάσει αυτό:

«… ο Προφήτης έχει πει επίσης: Όσο για κείνες που είναι απειθείς, να τις νουθετείτε, να τις στέλνετε σε ξεχωριστή κλίνη και να τις χτυπάτε» (σελ. 321).

Όχι δηλαδή ότι δεν υπάρχουν και χριστιανοί που δέρνουν τις γυναίκες τους, αλλά άλλο να είσαι γυναίκα και να τις τρως με τις ευλογίες του προφήτη.

«Ο σεΐχης [δηλαδή ο Αβικένας]… Επαναλάμβανε συνεχώς ότι η ευτυχία δεν ήταν κάτι σίγουρο αλλά ένα διάλειμμα ανάμεσα σε δυο καταστάσεις δυστυχίας».

Και θυμήθηκα τη μαντινάδα που αρέσει πολύ στο φίλο μου τον Πρατικάκη:

Η ευτυχία είντα θαρρείς πως είναι κατά βάθος;

Λίγες στιγμές απ’ τη ζωή που κάνει ο πόνος λάθος

Πολύ μου άρεσε ο Ζιλμπέρ Σινουέ, ίσως στο ράφι των τύψεων να υπάρχει και άλλο βιβλίο του, αν το ανακαλύψω θα το διαβάσω.