Μανόλης Πρατικάκης, Λιθοξόος

Μανόλης Πρατικάκης, Λιθοξόος, Κέδρος 2015, σελ. 84

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένας ύμνος για ένα παραδεισένιο ακατοίκητο νησάκι νότια της Ιεράπετρας

  Έχουμε γράψει για το σύνολο του έργου του Μανόλη Πρατικάκη. Σειρά έχει σήμερα η τελευταία του ποιητική συλλογή που έχει τίτλο «Λιθοξόος».

  Όπως γράφει ο ποιητής σε εισαγωγικό σημείωμα, «Η συλλογή Λιθοξόος είναι η δεύτερη μιας τριλογίας που άρχισε με την Κιβωτό (2012). Είναι εμπνευσμένη από το ακατοίκητο νησί Γαϊδουρονήσι (πρόσφατα Χρυσή), εννιά μίλια μόλις από το Μύρτος Ιεράπετρας, απ’ όπου κατάγομαι. Εννιά μόλις μίλια “από έναν μικρό παράδεισο”, από τα νότια παράλια της Κρήτης προς την Αφρική, όπως έγραψε ένας ξένος επισκέπτης».

  Η ποίηση του Πρατικάκη διακρίνεται για ένα μεταφυσικό λυρισμό. Ο Μανόλης υμνεί τις ομορφιές της φύσης, κυρίως της ιδιαίτερης πατρίδας του, με ένα φιλοσοφικό τρόπο, όπου κάτω από το ιμπρεσιονιστικό περίβλημα αποκαλύπτει ένα κυβιστικό «καθαυτό», το οποίο συνδέει με ρήσεις και αποφθέγματα των αγαπημένων του προσωκρατικών. Ας δώσουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.

  «Κάθομαι σε βραχάκι κατά Γιαλυράκη μεριά. Δροσίζει τα πόδια μου το κύμα. Ξαφνικά έστρεψα στα νερά. Είπα: Από εδώ άρχισαν όλα. Ην γαρ ύδωρ αρχή τοις όλοις. Από δε του ύδατος ιλύς κατέστη. Εκ δε εκατέρωθεν εγεννήθη ζώον» (σελ. 11).

  Τον Πρατικάκη τον έλκει σαν μαγνήτης η παραδοσιακή ποίηση. Στους πεζόμορφους στίχους του παρεισφρέουν συχνά κανονικοί ίαμβοι, αλλά και τροχαίοι, ανάπαιστοι και δάκτυλοι, δίνοντας μια εξαιρετική μουσική αίσθηση στην ποίησή του. Επιλέγω από το ποίημα που μου έχει αφιερώσει (ευχαριστώ Μανόλη) «Ατσαλένια γάγγλια» (σελ. 34).

  Σε μια κύφωση ή αλλόκοτη λόρδωση

  Μια σχεδόν ξεγραμμένη λεγεώνα (κανονικοί ανάπαιστοι).

  Μέσα στο φέγγος του θέρους, με τη θεία Θεανή (σελ. 50). Εδώ τον δάκτυλο του πρώτου ημιστίχιου τον διαδέχεται ο τροχαίος του δεύτερου. Πιο κάτω συναντάμε ολόκληρο τροχαϊκό στίχο: «Αβαρής σαν συννεφάκι πλέει πλάι στις μυρτιές».

  Να σημειώσουμε και την παρήχηση του «λ» στον παραπάνω στίχο. Οι συχνές παρηχήσεις εντείνουν την μουσική αίσθηση που δίνουν οι στίχοι του Πρατικάκη. Στο «Κρώξιμο των γλάρων» συναντάμε συχνά την παρήχηση του «ρ»: «Και παρακεί τα παιδικά της λαλίτσας μας λαλάρια, ως μικρά ρόπτρα, το κάθε τρυφερό ανοίγουνε πορτάκι» (σελ. 47). Εδώ έχουμε και παρήχηση του «λ».

  Υπάρχουν και δυο ποιήματα με την παραδοσιακή στιχουργία. Το ένα είναι «Ο δημιουργός», όπου τα ημιστίχια των 24 τροχαϊκών στίχων του ομοιοκαταληκτούν. 

  Τ’ ασχημάτιστα μορφώνει, για να βγουν καινούριοι κλώνοι

  Τέτοια τέχνη, τόση ορμή· έτσι ανοίγει το κορμί (σελ. 23).

  Tiger, tiger, burning bright, in the forests of the night, θυμήθηκα το ποίημα του William Blake.   

 «Το κεράκι της αγάπης», παρόλο που ο τίτλος είναι σε τροχαϊκό μέτρο, ολόκληρο το ποίημα είναι σε κανονικό ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο.

  «Πού πας, κορίτσι ανέγγιχτο, σε πισσωμένο κόσμο.

Πού πας σε γυάλινο καιρό και σπαταλάς το φως σου…

Μικρό κρινάκι στο γιαλό, ανθός μες στην αλμύρα,

το φως της καλοσύνης σου καθώς νικάει τη μοίρα.

Και βγάνει ο βράχος γιασεμιά κι από την άλλη ρόδο

κι από την πιο σφιχτή μεριά τη μυστική φωνή του.

Και την ακούς στ’ αμίλητα νερά της ησυχίας.

Και την ακούς στην κάμινο που μέσα σου κοιμάται,

Μέσα στη σιγανή φωτιά που σαν πληγή θυμάται…» (σελ. 62).

  Θυμίζει Σολωμό, αν και με την κατά τόπους ομοιοκαταληξία ο Πρατικάκης ξεφεύγει επιστρέφοντας στην Κρήτη.

  Όμως δεν είναι δύο τα ποιήματα σε παραδοσιακό στίχο, είναι τρία. Το τρίτο έχει τίτλο «Οβίδιον». Όμως τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους του ολοσέλιδου ποιήματος τους παραθέτει σε πεζόμορφο κείμενο τεσσάρων παραγράφων. Εγώ θα ξεχωρίσω τους τρεις στίχους της τελευταίας, και πιο μικρής, παραγράφου.

  «Μα ένας άγριος άνεμος λυσσομανά οργισμένος/ και κουρελιάζει τα κλαδιά, τα υφάσματα σε ξέφτια./ Και σαν κουρέλια τα σκορπά εδώ κι εκεί στους άμμους» (σελ. 46).

  Πολλά ποιήματα είναι ερωτικά, αφιερωμένα σε ένα γράμμα της αλφαβήτου, όπως άλλωστε και η ποιητική συλλογή. Ας δώσουμε ένα ωραίο απόσπασμα.

  «Φιληθήκαμε φθινόπωρο και ρώταγες πώς γίνεται και γέμισαν λεμονανθούς τα μονοπάτια ως το χθες και έως το αύριο των ανθρώπων. Πώς γίνεται και στα φιλιά μας ομοιοκαταληκτούν από καταβολής τα κύματα.

  «Γλυκιά μου, αφού το ξέρεις. Η αγάπη έχει τις ρίζες της

βαθιά στη γη.

Μα οι κλώνοι της καρπίζουνε στον ουρανό» (σελ. 59).

  Διαβάζουμε:

  «Άμμος και πάλι άμμος. Με ελάχιστη πανίδα και χλωρίδα. Εδώ έχουν όλα αυτοκρατορικό δικαίωμα στην τεμπελιά» (σελ. 30).

  Θα έπρεπε να είχε επισκεφτεί το γαϊδουρονήσι ο Πωλ Λαφάργκ (1842-1911), ο γαμπρός του Μαρξ, που έγραψε αυτό το προκλητικό έργο «Δικαίωμα στην τεμπελιά». Ο Σταχάνοφ δεν είχε ακόμη γεννηθεί.

  «Νομίζαμε πως χάσαμε τα πάντα, ενώ απλώς

  χάσαμε τις αυταπάτες μας» (σελ. 19).

  Νομίζανε. Οι άλλοι, όχι εγώ. Αυτό σαν σχόλιο για την κρίση και τα συν αυτή.

  Εξαιρετική και αυτή η ποιητική συλλογή του Μανόλη Πρατικάκη. Ε, δεν μπορεί, όποιος τη διαβάσει και δεν επισκεφτεί το Γαϊδουρονήσι είναι ασυγχώρητος.

Μπάμπης Δερμιτζάκης