Jaromil Jires, Valerie and her week of wonders

Jaromil Jires, Valerie and her week of wonders (1970)

  Και πάλι θα μιλήσω για την πρόσληψη. 

  Θυμάμαι που έβλεπα κάποτε ένα έργο και δεν μου άρεσε. Νόμιζα ότι ανήκε σε ένα είδος, και στην πραγματικότητα ανήκε σε άλλο. Όταν το συνειδητοποίησα αυτό, κατά τα μέσα του έργου, άρχισε να μου αρέσει.

  Στη «Βαλέριε και στην εβδομάδα των θαυμάτων της» ήμουν προετοιμασμένος από την αρχή. Διαβάζοντας το κείμενο του Γιάννη του Καραμπίτσου που μας τη σύστηνε, ήξερα ότι δεν θα έβλεπα μια κλασική αφηγηματική ταινία.

  Η ταινία εντάσσεται στην κατηγορία αυτού που ονομάζουμε ποιητικός κινηματογράφος. Η δύναμή της βρίσκεται στην εικαστικότητα των πλάνων της. Άλλα πλάνα έχουν τον λυρισμό ενός ιμπρεσιονιστικού πίνακα και άλλα το γκροτέσκο ενός εξπρεσιονιστικού, ενώ άλλα φαίνονται να ανάγουν την καταγωγή τους σε ζωγράφους του μεσαίωνα, όπου τοποθετείται εξάλλου και η πλοκή.

  Διαβάζω στο imdb ότι η ιστορία είναι εμπνευσμένη από το παραμύθι της «Κοκκινοσκουφίτσας» και από την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», και νοιώθω τύψεις που βρίσκεται ακόμη στο «ράφι των τύψεων» ενώ είναι στο πρόγραμμά μου να τη διαβάσω. Δεν ξέρω πόση συνοχή έχει η πλοκή στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», εδώ όμως μου φάνηκε αρκετά μπερδεμένη. Καθώς την ξαναδιάβασα στο λήμμα της βικιπαίδειας (ο σύνδεσμος του τίτλου) πάλι την βρήκα μπερδεμένη και σκοτεινή. Αυτό όμως δεν με ενόχλησε καθόλου γιατί, όπως είπα, η μαγεία της ταινίας βρίσκεται στην εικαστικότητα των πλάνων της.

  Την ταινία μπορώ να τη θεωρήσω σαν αντίδραση στο δόγμα του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» με την κλασική αφήγηση, τους θετικούς ήρωες και τις πράξεις τους που πρέπει να αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση. Σαν τέτοιου είδους αντίδραση πιστεύω ότι είναι και οι ταινίες του Παρατζάνοφ.

  Όμως να πούμε δυο λόγια για την ταινία.

 Η Βαλέριε ζει με τη γιαγιά της. Ο Όρλικ που της κλέβει τα μαγικά της σκουλαρίκια ίσως είναι αδελφός της. Θα της τα επιστρέψει.

  Ζει με τη γιαγιά της. Πατέρας της είναι ένας επίσκοπος. Ένας παπάς προσπαθεί να τη βιάσει. Αυτή θα καταπιεί ένα μαγικό σκουλαρίκι και θα σωθεί, ενώ βλέπουμε τον παπά κρεμασμένο. Αργότερα τον βλέπουμε ζωντανό να την κατηγορεί μπροστά σε ένα συγκεντρωμένο πλήθος σαν μάγισσα που πήγε να τον αποπλανήσει. Θα τη στήσουν στην πυρά, σαν την Ζαν ντ’ Αρκ. Η Βαλέριε θα του βγάλει κοροϊδευτικά τη γλώσσα. Θα καταπιεί το μαγικό σκουλαρίκι και θα σωθεί.

  Η γιαγιά της γίνεται βρικόλακας. Και άλλα άτομα εμφανίζονται στο έργο που έχουν βρικολακιάσει. Τα επεισόδια ήταν αρκετά μπερδεμένα για να τα θυμάμαι, επεισόδια σαν αυτά που βλέπουμε σε ταινίες τρόμου με βρικόλακες. Όμως εδώ δεν σε τρομάζουν καθόλου, δεν ανεβάζουν την αδρεναλίνη, η ποιητικότητα των πλάνων λειτουργεί αποστασιοποιητικά, δίνοντας τη μαγεία ενός παράξενου παραμυθιού.

  Η σάτιρα της θρησκείας είναι εμφανής σε πάρα πολλά επεισόδια. Αν υπήρξε κάποια λογοκρισία για την ταινία, θα ξέφυγε ίσως γι’ αυτό το λόγο. Όμως το κυρίαρχο είναι ένας αισθησιασμός, που τονίζεται ιδιαίτερα από την πανέμορφη δεκατριάχρονη Jaroslava Schallerová. Ας μην ξεχνάμε ότι στα μεσαιωνικά αφηγήματα οι ηρωίδες είναι δεκατριάχρονες. «Τα δεκατρία τα ’κλεισε, στα δεκατέσσερά ’ναι» η Αρετούσα (δεν είναι ακριβώς αυτός ο στίχος, δεν τον θυμάμαι και ας τον ξαναδιάβασα εντελώς πρόσφατα), και η Ιουλιέτα, αν δεν με απατά η μνήμη μου, ήταν δεκατεσσάρων χρόνων. Απόπειρα βιασμού, αιμομιξία, λεσβιακός έρωτας, δεν μας σοκάρουν σ’ αυτό το παραμύθι, ακριβώς όπως δεν μας τρομάζουν και οι σκηνές με τους βρικόλακες.

  Θυμάμαι ένα παρόμοιο παραμύθι που είδα στα χρόνια της δικτατορίας, ρώσικο, τη «Χιονάτη», σίγουρα και δυο τρία ακόμη που δεν τα θυμάμαι. Να ήταν και αυτά άραγε μια απόπειρα διαφυγής από τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό; (τελικά τη βρήκα στο imdb. Κοίτα να δεις, τη βρήκα και με υπότιτλους στο youtube).

  Μου αρέσει ο ποιητικός κινηματογράφος όταν δεν θυσιάζει την πλοκή. Σ’ αυτή την ταινία όμως σε μεγάλο βαθμό τη θυσίασε, αλλά παρ’ όλα αυτά μου άρεσε πάρα πολύ. Αξίζει να δείτε ένα trailer, για να πάρετε μια εικόνα. Αν σας αρέσει, μπορείτε να τη δείτε στο youtube, με ελληνικούς υπότιτλους.

  Μπα, βρήκα κάτι καλύτερο, ένα τραγούδι που έχει σκηνές από το έργο, πολύ χαρακτηριστικές. Η τελευταία σκηνή είναι και η τελευταία σκηνή της ταινίας.

  Ξέχασα να το γράψω.

  Ακούμε συχνά τη Βαλέριε να φωνάζει τον (ίσως) αδελφό της: Όρλικ! Και θυμήθηκα τη «Σιωπή» (1997) του Μοχσέν Μαχμαλμπάφ, στην οποία το κοριτσάκι συχνά φωνάζει τον τυφλό φίλο της: Χουρσίντ!

  Και η ταινία αυτή υπάρχει στο youtube.