Τάσος Γουδέλης, Οικογενειακές ιστορίες

Τίτλος: «Οικογενειακές ιστορίες»
Συγγραφέας: Τάσος Γουδέλης
Εκδόσεις: Κέδρος 2006

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Οι «Οικογενειακές ιστορίες» του Τάσου Γουδέλη είναι το πρώτο μυθιστόρημά του, και το έκτο βιβλίο του. Έχουν προηγηθεί πέντε συλλογές διηγημάτων, ανάμεσα στις οποίες και «Η γυναίκα που μιλά» (2002), που τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος και το βραβείο διηγήματος του περιοδικού Διαβάζω.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικά πρωτότυπο, και για ένα βιβλιοκριτικό με διδακτορικό στις αφηγηματικές τεχνικές έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Έχω μιλήσει για συγγραφείς στους οποίους η πλοκή, απλή και υποτυπώδης, αποτελεί την πρόφαση για να υφάνουν τον λυρικό ή/και τον δοκιμιακό τους λόγο, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτή της Μάρως Βαμβουνάκη. Ο κοινός μας φίλος Κώστας Μαυρουδής έχει εγκαταλείψει αυτό το πρόσχημα στο τελευταίο του βιβλίο, τη «Στενογραφία», και γράφει κατευθείαν μικρά αποσπάσματα, που ενίοτε συμπυκνώνονται στο ελάχιστο του αφορισμού. Όμως, και σ’ αυτούς τους συγγραφείς που η πλοκή είναι μια πρόφαση, υπάρχει ένα υποτυπώδες σασπένς για την έκβαση. Η αφήγηση, παρά τις αναλήψεις και προλήψεις της (αδόκιμοι ελληνικοί όροι του Ζεράρ Ζενέ, αλλιώς αναδρομές και προσημάνσεις), διατηρεί πάντα το σασπένς του τέλους. Εδώ ο Γουδέλης κάνει κάτι το εντελώς πρωτότυπο: μας δίνει την ιστορία κατευθείαν από την αρχή. Είναι σαν την υδρόγειο που μας δίνει το earth.google, όπου στη συνέχεια εστιάζεις. Το αρχείο το κατεβάσεις από την παραπάνω διεύθυνση. Το εκτελείς και σου παρουσιάζεται η υδρόγειος. Εσύ μπορείς να εστιάσεις όπου θέλεις, και σχεδόν σε οποιαδήποτε κλίμακα. Εγώ είδα το σπίτι μου στο χωριό. Με κάμποσα ευρώ το χρόνο θα μπορούσα να δω και τις πορτοκαλιές στο περιβόλι μου. Έτσι και ο Γουδέλης, παρουσιάζει την ιστορία, και στη συνέχεια εστιάζει σε επεισόδια αυτής της ιστορίας. Θα μπορούσα να φανταστώ το μυθιστόρημα αυτό του Γουδέλη στο ίντερνετ, σε διαδραστικό περιβάλλον, όπου ο ίδιος ο αναγνώστης θα καθόριζε τη σειρά των επεισοδίων που θα διάβαζε, και όχι με τη σειρά που υπαγορεύει ο παντοδύναμος συγγραφέας.
Χωρίς σασπένς τι μπορεί να μείνει από την ιστορία; Μα ο λόγος, ο ποιητικός λόγος της αφήγησης, με ανοίκειες συνδέσεις λέξεων όπου δοκιμάζεται το σθένος τους, τολμηρές μεταφορές και ευφάνταστες εικόνες. «…έβλεπε αδιάφορα να επιπλέουν ίχνη βυθού» (σελ. 58). «Της φαίνεται ότι η ταχύτητα την προσπέρασε και η σκιά της βρίσκεται μπροστά» (σελ. 40). «Το κρίσιμο είναι το τίποτα σε απειλητική μεγέθυνση» (σελ. 19). «Πλησιάζει από την οροφή στο βυθό μιας επιφάνειας» (σελ. 16, επιλέγω γυρνώντας προς τα πίσω τις σελίδες του βιβλίου). «Έβγαινε από σελίδες οριακής λογοτεχνίας» (σελ. 15). Αυτό το τελευταίο κρατήστε το. Μαζί με το παρακάτω απόσπασμα δίνει την κύρια διάσταση του βιβλίου. «…εκείνη απαίτησε σχεδόν φυσική ισορροπία από το ίδιο της το σώμα στην ακροβασία της ανάμεσα στο λογοτεχνικό και στο αληθινό» (σελ. 41).
Στην ακροβασία της ανάμεσα στο λογοτεχνικό και στο αληθινό! Το μυθιστόρημα αυτό του Γουδέλη είναι μια αντανάκλαση αυτής της πρότασης. Αποτελεί μια ακροβασία ανάμεσα στην πραγματικότητα του αντικειμένου αναφοράς και στο λογοτεχνικό διακείμενο. Πουθενά αλλού συγγραφέας δεν βλέπει τους ήρωές του και τα γεγονότα της αφήγησής του τόσο πολύ κάτω από το φως άλλων λογοτεχνικών ηρώων και επεισοδίων όσο ο Γουδέλης. Με υποψίασε ήδη από τις πρώτες σελίδες, ώστε να σημειώσω στο βιβλίο όλες τις ανάλογες παραπομπές. Ξεκινάμε από τους «αμλετικούς δισταγμούς» στη δεύτερη σελίδα, «θυμίζοντας-γιατί όχι;Ντονιτσέτι ή Ντοστογιέφσκι» στην τρίτη, «μιλερικού εμποράκου» στην τέταρτη, «σαν να ξυπνάει λοιπόν σε τρένο στην τσαρική Ρωσία λίγο έξω από μια φασματική Πετρούπολη, έτοιμος για τα χειρότερα» στην πέμπτη, και πάει λέγοντας. Αιμίλιος Κυβέλος ο κύριος ήρωας, που με τη σύζευξη αυτή των δύο ονομάτων, σπάνιων εξάλλου, παραπέμπει άσφαλτα στον Αιμίλιο Βεάκη και την Κυβέλη.
Και άλλη έκπληξη από τον Γουδέλη: Ενώ οι ιστορίες στα έργα που η πλοκή είναι προσχηματική είναι απλές ιστορίες, όχι «σπουδαίες» θα έλεγε ο Αριστοτέλης, η ιστορία του Γουδέλη είναι σπουδαία και με το παραπάνω.
Πρόκειται για μια ιστορία σε δυο μέρη. Το πρώτο είναι μια κλασική, αισχύλεια τραγωδία, το δεύτερο σύγχρονο δράμα. Στο πρώτο η σύγκρουση παίζεται εκτός, και καταλήγει στο φόνο της μοιχαλίδας, όχι όμως και του μοιχού, ενώ στο δεύτερο η σύγκρουση παίζεται εντός. Ο μοιχός ανέχεται, ίσως σαν αυτοτιμωρία, τη μοιχεία της δικής του γυναίκας αυτή τη φορά, με τον μικρότερο αδελφό του. Τα τολστοϊκά (Καρένιν) και φλωμπερικά (Μποβαρύ) διακείμενα ήταν αναμενόμενα. Ο «αιώνιος σύζυγος» του Ντοστογιέφσκι φαίνεται ότι είναι αιώνιος, ή, για να χρησιμοποιήσουμε μια πιο σικ λέξη, διαχρονικός. Αν και στον Αιμίλιο του Γουδέλη συμπλέκονται και τα δυο πρόσωπα, του Βελτσανίνωφ και του Τρουσότσκι, με ελλείποντα όμως πολλά χαρακτηριστικά τους.
Ένας σύγχρονος δραματουργός θα έλεγε ότι τη χαράμισε την ιστορία του. Θα μπορούσε να φτιάξει από αυτή ένα εξαίσιο θεατρικό και ένα θαυμάσιο πολυσέλιδο μυθιστόρημα. Οι εστέτ της γραφής όμως θα πουν ότι καλά έκανε. Το ίδιο λέμε κι εμείς.

Μπάμπης Δερμιτζάκης, για το Λέξημα.