Μανόλης Πρατικάκης, Ο Μεγάλος Ξενώνας

Μανόλης Πρατικάκης, Ο Μεγάλος Ξενώνας, Μεταίχμιο 2006

Κ.Ε. Σεπτέμβρης 2006 και Αντί 3-Νοεμβρίου 2006, τ. 880

Με το «Μεγάλο Ξενώνα» ο Μανόλης Πρατικάκης πραγματοποιεί μια στροφή στην ποίησή του. Εγκαταλείποντας την οντολογική ποίησή του, που η «Οντοφάνεια» αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό της στίγμα, στρέφεται σε μια προβληματική σύγχρονη, στην οποία όμως δίνει και τη μεταφυσική, α-χρονική της διάσταση, μια διάσταση που έχουν από κοινού τόσο η οντολογία όσο και η μεταφυσική. Η διάσταση αυτή φαίνεται στον μεταφορικό τίτλο της συλλογής. Αν ο Έλιοτ χαρακτηρίζει την χώρα του με ένα επίθετο, ο Πρατικάκης την χαρακτηρίζει με μια μεταφορά. Όπως ο ταξιδιώτης μένει προσωρινά στον ξενώνα, έτσι και ο άνθρωπος είναι προσωρινός σ’ αυτή τη γη. Την υπαρξιακή αυτή συνθήκη του ο σύγχρονος άνθρωπος την ξεχνάει, και ας λένε οι υπαρξιακοί ψυχαναλυτές όπως ο Γιάλομ. Ίσως γιατί βρίσκεται εγκλωβισμένος σε μεγαλύτερα αδιέξοδα, παγιδευμένος σε προβλήματα που αδυνατεί να επιλύσει, σε καταστάσεις που διαστρέφουν τον ψυχισμό του. Χωρίς κανένα άλλοθι, επισύρει τον σαρκασμό του Πρατικάκη σε μια ποίηση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί πολιτική με μια ευρεία έννοια, συναντώντας έτσι την αφετηρία της, την «Ποίηση 1971-74» και τους «Παραχαράκτες».
Ο αυτοσαρκασμός, η αποκαλυπτική προφητεία μιας επικείμενης καταστροφής, η «Έρημη χώρα» του Έλιοτ updated, στην πιο σύγχρονη δηλαδή εκδοχή της, αποτελούν τους βασικούς θεματικούς άξονες του έργου.
Τέρατα, φαντάσματα, βαμπίρ (το βαμπίρ το χρησιμοποιεί σαν μεταφορά και ο Μίμης Ανδρουλάκης στο βιβλίο του «Βαμπίρ και κανίβαλοι») είναι λέξεις που εμφανίζονται συχνά μέσα στο ποίημα, ενώ τόσο στην εικονοποιεία όσο και στις μεταφορές χρησιμοποιεί συχνά λέξεις-εξαρτήματα αυτοκινήτου: διανομέας, πολλαπλασιαστής, αερόσακοι, στροφόμετρα, συμπλέκτης, ζάντες. Και φυσικά λέξεις-ιατρικούς όρους, λοβοτομή, αμφιβληστροειδής, ρετροϊός κλπ. Ας μη ξεχνάμε ότι ο Πρατικάκης είναι ψυχίατρος, διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής στον Ερυθρό.
Δίπλα στη συγχρονία της θεματικής του υπάρχει η διαχρονία των διακειμενικών αναφορών και των ποιητικών τρόπων. Ο Πρατικάκης, σ’ αυτό το έργο του περισσότερο από όλα τα άλλα, αντλεί από την παρακαταθήκη της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Όμηρος, προσωκρατικοί, τραγικοί, Δάντε, Σαίξπηρ, Έλιοτ, Μπέκετ, Καβάφης, είναι οι πιο αναγνωρίσιμες και πιο συχνές αναφορές του.
Υφολογικά, μέσα στο ανομοιοκατάληκτο της σύγχρονης ποίησης, πολλές φορές σε συνεχές κείμενο σαν πεζός λόγος, υπάρχει το εφέ του ομοιοτέλευτου, συχνά σε βαθμό υπερβολής, καθώς και διάσπαρτοι ίαμβοι, κυρίως οι δεκαπεντασύλλαβοι της δημοτικής μας ποίησης (Πως η αγάπη μάς μετρά στις φλόγες της κρυμμένη, σελ. 16), αλλά και οι τροχαίοι και ανάπαιστοι της λόγιας:
Χημική λοβοτομή-η κυρίαρχη δομή.
Στο βασίλειο της Έρσης δεν υπάρχουν εξεγέρσεις (σελ. 25)
Αμοντάριστα πλάνα του ασυνάρτητου κόσμου
είν’ οι μέρες κι οι νύχτες της πορείας μας, φως μου (σελ. 36).
Ο Πρατικάκης μαγεύεται επίσης από τις παρηχήσεις:
Τις λείες ολομέλειες σαν Αλαλίες (σελ. 28).
Ο μεταμοντέρνος συμφυρμός υψηλού και χαμηλού ύφους, σε λεξιλογικό επίπεδο κυρίως, είναι επίσης συχνότατος:
Όπου τα μύρια απεκδύεται πέπλα της και θεόγυμνη στέκει η σκυλομούρα, πολυδαίδαλος Μοίρα (σελ 54).
Η δύναμη στην εικονοποιεία, η τόλμη στη μεταφορά, το βάθος των συλλήψεων, ήταν πάντα καίρια χαρακτηριστικά της ποίησης του Πρατικάκη. Ας μείνουμε σε κάποια χαρακτηριστικά σημεία:
Δημιουργώ σημαίνει σπρώχνω σε κοχλαστική διασάλευση την τάξη (σελ.55).
Υπάρχει άραγε πιο ποιητική απόδοση της έννοιας της εντροπίας;
Και για τις τρελές αγελάδες:
Η λαίμαργη νύχτα-αγελάδα βόσκοντας οστεάλευρα. Ρέπει
στη σπογγώδη διάλεκτο Γιάκομπ-Κρόιτσφελντ (με ρήτρα ECU).
Η φρίκη του κέρδους πάλι πρώτη στο παγκόσμιο ψυχιατρείο (σελ.57).
Σαν ποιητής-ιεροφάντης χρησμοδοτεί:
Είδα τα σαστισμένα πλήθη σε πανικούς-περιπάτους.
Κονσερβηδόν στα καταφύγια με προβοσκήδες (σελ. 44).
Αλλά και νουθετεί: Περπάτα πιο αργά. Κάνε έρωτα. Στοχάσου πιο αργά. Αργοπόρησε στις αργόσυρτες οδοιπορίες. Πατώντας φρένο. Σπρώξε στο χώρο των αχρήστων το επάρατο στεφάνι της πρωτιάς (σελ. 62).
Και:
Αντιστρέφοντας: το αργόν και χάριν έχει (σελ. 63).
Από τους πιο ωραίους στίχους της συλλογής είναι αυτοί που αναφέρονται στην ποίηση και τον ποιητή:
Γράφω πάει να πει μιλάω για τους άλλους.
Και ακούω τους απόηχους της φιλαυτίας μου.
Σημαίνει σαρκάζω τον Ξενώνα του οποίου είμαι τρόφιμος (σελ. 58).
Γράφω πάει να πει συνομιλώ με τις ρίζες μου. Συνομιλώ με τις πληγές μου. Με τη σκόνη των πεθαμένων μου προσδοκιών. Γράφω θα πει συνομιλώ με τη χαράδρα που βουίζει μέσα μου. Με την τίγρη που με λιανίζει νύχτα μέρα (σελ. 59).
Γράφω σημαίνει συναρμολογώ τα όνειρα. Σημαίνει ζω
την ουτοπία να πλευρίσω το απρόσιτο.
Με παράλογο πάθος να χαρτογραφήσω την άβυσσο.
Σημαίνει εκτίω την ειρκτήν μου
Σημαίνει κατεβαίνω χωρίς απελπισία
στο δικό μου Μινώταυρο
που με ονειρεύεται.
και πριν με καταπιεί
με εικονίζει
που τον εικονίζω (σελ. 60).
Ο μεγάλος ποιητής είναι πάντα γλωσσοπλάστης. Δεν διευρύνει απλώς το σθένος των λέξεων σε απρόβλεπτες συνδέσεις, δεν ανασύρει απλώς λέξεις από την αφάνεια των παπύρων και των λαογραφικών καταγραφών (θις, θρινάκι, καθελέτο, ειλούμαι, έκφρενος) αλλά και πλάθει δικές του. Τις επεξηγεί άλλωστε στο λεξιλόγιο που παραθέτει στο τέλος της συλλογής. Ανάμεσά τους οι, αστερώνομαι, αποσφηνώνω, μνημεκτομή, χάοσμος.
Ο Μανόλης Πρατικάκης ξεχωρίζει από τους ποιητές της γενιάς του. Ανάμεσα σ’ αυτούς που έχουν μελετήσει διεξοδικά το έργο του είναι και ο Θεοδόσης Πυλαρινός, καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ο οποίος εξέδωσε πρόσφατα (εκδόσεις Μελάνι) ένα πολυσέλιδο τόμο (380 σελίδες) με τίτλο «Η κριτική αξιολόγηση της ποίησης του Μανόλη Πρατικάκη», μια ανθολόγηση κριτικών προσεγγίσεων στο έργο του με μια εκτενέστατη και εμπεριστατωμένη εισαγωγή 88 σελίδων. Με την τελευταία του αυτή ποιητική συλλογή ο Πρατικάκης αποδεικνύει ότι επάξια κατέχει την ξεχωριστή θέση που έχει στα ελληνικά γράμματα.