Φώτης Σιουμπούρας, Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης

Φώτης Σιουμπούρας, Ο δικός μας Μενέλαος Λουντέμης, Αθήνα 2005, Δωρικός.

Κρητικά Επίκαιρα, Οκτώβρης 2006

Από τα Κρητικά Επίκαιρα, λόγω περιεχομένου της εφημερίδας, παρουσιάζουμε Κρήτες συγγραφείς ή βιβλία που αναφέρονται στην Κρήτη. Σήμερα θα παρουσιάσουμε ένα βιβλίο που ούτε ο συγγραφέας είναι Κρητικός, ούτε αναφέρεται στην Κρήτη. Το κάνουμε όμως αποδίδοντας ένα φόρο τιμής στον εκδότη, τον Αριστείδη Κλάδο, ο οποίος είναι Κρητικός, και έχει εκδώσει πολλούς Κρήτες συγγραφείς. Το κάνουμε ακόμη σαν έκφραση ευγνωμοσύνης που εξέδωσε πριν 15 χρόνια το βιβλίο μας «Η λαϊκότητα της Κρητικής λογοτεχνίας». Ένα τέτοιο βιβλίο δεν μπορούσε να είναι εμπορικό. Εγώ το έγραψα από πατριωτισμό, και εκείνος το εξέδωσε επίσης από πατριωτισμό. Εγώ έδρεψα συγγραφικές «δάφνες» (χωρίς υπερβολή, άκουσα πολλά κολακευτικά σχόλια γι αυτό το βιβλίο από διακεκριμένα άτομα, αν και όταν το έγραφα είχα στο μυαλό μου ως αποδέκτη τον απλό Κρητικό, για να γνωρίσει τη λογοτεχνία του τόπου του και να νιώσει πιο υπερήφανος) ενώ ο Αριστείδης ελπίζω να έβγαλε κάτι παραπάνω από τα έξοδά του.
Ένας από τους συγγραφείς τους οποίους εξέδωσε είναι και ο αγαπημένος μας, και ιδιαίτερα ο αγαπημένος της νεολαίας τα μεταχουντικά χρόνια, Μενέλαος Λουντέμης. Χαρακτηρίστηκε ως ο Γκόργκι της Ελλάδας. Και πράγματι οι δυο αυτοί συγγραφείς έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Πολυγραφότατοι και οι δυο, όχι προπαγανδιστές αλλά κοινωνικά στρατευμένοι, έθεσαν την τέχνη τους στην υπηρεσία της κοινωνικής αλλαγής. Πέρασαν δύσκολα παιδικά χρόνια, κάνοντας ένα σωρό δουλειές του ποδαριού για να ζήσουν. Έζησαν μια σχετικά σύντομη ζωή. Εξηνταοχτώ χρονών πέθανε ο Γκόργκι, άλλοι λένε από πνευμονία άλλοι από καρδιά, εβδομηνταενός ο Λουντέμης, από ανακοπή μέσα στο αυτοκίνητό του. Πέθανε ο γιος του Γκόργκι, έχασε την κόρη του ο Λουντέμης, που για χρόνια τη νόμιζε πεθαμένη. Έζησαν και οι δυο πολλά χρόνια στο εξωτερικό, ο Λουντέμης ως αυτοεξόριστος (όταν του στέρησαν την ιθαγένεια το 1958), αλλά το ίδιο και ο Γκόργκι. Ο Καραμανλής έφερε πίσω τον Λουντέμη, ενώ τον Γκόργκι τον έπεισε ο Στάλιν να γυρίσει από το εξωτερικό, όπου έζησε όλη τη δεκαετία του ’20. Και οι δυο κυνηγήθηκαν και φυλακίσθηκαν για τις ιδέες τους. Η διαφορά όμως είναι ότι η Οκτωβριανή επανάσταση ήταν νικηφόρα, ενώ η ήττα της Αριστεράς στον εμφύλιο ήταν η αρχή νέων διώξεων για τους Έλληνες αριστερούς.
Ο Φώτης Σιουμπούρας, δημοσιογράφος στο επάγγελμα που γνώρισε από κοντά τον Λουντέμη, παρότι σεμνά αποποιείται τον τίτλο του βιογράφου, τον βιογραφεί, με επίσης μεγάλη σεμνότητα. Τα κείμενα του Λουντέμη που παραθέτει, ειδικά τα ανέκδοτα, όπως και άλλα ντοκουμέντα, είναι άφθονα. Το βιβλίο μάλιστα κλείνει με ένα εκτενές, ανέκδοτο δοκίμιο του Λουντέμη περί τέχνης. Παραθέτει επίσης και κείμενα άλλων για τον Λουντέμη, όπως ένα σχετικό ποίημα του Ρίτσου.
Οι βιογραφίες μου αρέσουν γιατί από αυτές διδάσκεσαι. Διδάσκεσαι κυρίως για τη στάση ζωής μεγάλων ανδρών. Για παράδειγμα ο Βιτγκεστάιν υπήρξε για μένα ένα μάθημα: Άφησε τις καθηγητικές δόξες του για να γίνει ένας απλός νηπιαγωγός. Και ο Λουντέμης επίσης. Αρνήθηκε να υπογράψει, να κάνει τη λεγόμενη «δήλωση», γιατί πίστευε ότι τις ιδέες του δεν πρέπει να τις απαρνιέται κανείς, ακόμη και με θυσίες.
Θα κλείσω αυτή την παρουσίαση με δυο ρήσεις-διδάγματα του Λουντέμη. Η πρώτη είναι από την απολογία του σε μια δίκη, όπου κατηγορήθηκε για το ανατρεπτικό δήθεν περιεχόμενο ενός βιβλίου του.
«Επειδή μου μιλήσατε για δήλωση, σας λέω ότι χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να γίνουν τα τέσσερα πόδια δυο. Δεν θα τα κάνω πάλι τέσσερα εγώ» (σελ. 115).
Η δεύτερη είναι μια προσευχή. «Σ’ ευχαριστώ κι εγώ ο ανάξιος δούλος σου που μου ’δωσες γόνατα για να μπορώ και θέληση να μη θέλω να γονατίσω» (σελ. 151).
Αυτός ήταν ο Λουντέμης, ένας ασυμβίβαστος.