Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα.
Κρητικά Επίκαιρα, Μάης 2007
Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ είναι από τις κορυφαίες μας ποιήτριες. Αν και πολυγραφότατη, ο όγκος της δουλειάς της δεν είναι αντιστρόφως ανάλογος με την ποιότητά της, όπως συμβαίνει συχνά, αλλά ευθέως. Με ένα μεγάλο νονό, τον Νίκο Καζαντζάκη, έπρεπε να σταθεί στο ύψος της ευθύνης της.
Η τελευταία της συλλογή, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα», αποτελεί μια ποιητική μεταγραφή της Καζαντζακικής ρήσης «Να βλέπεις την άβυσσο χωρίς να τρομάζεις». Ο τίτλος, λιτός και μεστός σαν επίγραμμα, εκφράζει τη υπαρξιακή της στάση και τη μεταφυσική της αντίληψη, σαν απολογισμός ζωής, όπως και όλα τα ποιήματα.
Χωρίς να δημιουργεί την αίσθηση μιας πυκνότητας που, σαν εσωτερικός μονόλογος χωρίς αποδέκτη κάνει συχνά την σύγχρονη ποίηση ολότελα κρυπτική για ένα μέσο αναγνώστη (και όχι μόνο), η ποίηση τους Ρουκ έχει κάτι το λιτό και το απέριττο, τη διαύγεια ενός αγάλματος της κλασικής εποχής ή ενός καβαφικού ποιήματος. Δεν στέκεσαι μπροστά σε ένα αίνιγμα προς αποκρυπτογράφηση, κάτι που αποτελεί πρόκληση για ένα θεωρητικό της ερμηνευτικής, αλλά σε ένα πανέμορφο διαμάντι που εκλύει τα πιο βαθιά αισθήματα της αναγνωστικής ανταπόκρισης. Χρησιμοποιώντας τις λέξεις στην κυριολεξία τους, με ελάχιστες μεταφορές, φέρνει στο νου τον στίχο του Σεφέρη "Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη".
«Θάλασσες με μπλε πανοπλίες
μάχονται τη γαλάζια ανωνυμία των ουρανών» είναι μια από τις ελάχιστες, αλλά τόσο εξαίσιες μεταφορές που υπάρχουν σ’ αυτή τη συλλογή. Η Αγγελάκη προτιμάει περισσότερο την αλληγορία:
«Τα δέντρα ζήλευα που όσο ζουν
ανανεώνουν τη νιότη τους
με φύλλα
φύλλα προσωρινά αιώνια
ερωτευμένα με τη βροχή.
Και τα αειθαλή
με τη σταθερή ωριμότητά τους
ίσως να μη γνώρισαν ποτέ
κάτι που να τρέμουν μη το χάσουν…» (σελ. 24).
Η Αγγελάκη είναι ιδιαίτερα επινοητική και στη φόρμα. Στο πιο μακροσκελές της ποίημα, που καταλαμβάνει τις οκτώ από τις είκοσι επτά σελίδες των ποιημάτων της, χωρισμένο σε επτά μέρη, χρησιμοποιεί τον τίτλο σαν εισαγωγικό στίχο σε κάθε μέρος: Θέλω να γράψω ένα ποίημα: για την πραγματικότητα, για τη δύναμη και την ανημποριά, για την πρώτη φορά που βρέθηκα γυμνή χωρίς να ’μαι πια μικρή για τα μάτια ενός άντρα, για το φόβο που σαν τον έρωτα σε συνεπαίρνει, για τα κρυμμένα αστέρια της καθημερινότητας, την εξυπνάδα, την καλοσύνη, την ευθυμία, και τέλος για τη μοίρα. Επινοητικός είναι και ο στίχος καθ’ αυτός, υποδηλώνοντας πως ό,τι και να γράψεις δεν μπορεί να εξαντλήσεις αυτό που μπορεί να ειπωθεί.
Εξίσου επινοητικό είναι και το δισέλιδο «Η αόρατη», όπου σε επίπεδο σημαίνοντος ο πρώτος στίχος κάθε στροφής συνιστά την αναίρεση της προηγούμενης:
«Αλλά είμαι ασήμαντη.
Στο πιο κόκκινο σπίτι μένω-κτισμένο
με πέτρες τεράστιες
σαν κεφάλια ζώων πριν απ’ τον κατακλυσμό.
Αλλά είμαι άστεγη
Όλες τις ομορφιές της γης τραγουδώ:
τις κινήσεις των ζωντανών
τα μαλακά τους ποδαράκια, τ’ ανοιχτά φτερά.
Αλλά είμαι άφωνη. Σιωπή σκεπάζει όλες
τις έντεχνες κραυγές μου.
Αισθάνομαι ανοιχτή σαν τοπίο παρθένο… (σελ. 25).
Είναι σπάνιο σε μια ποιητική συλλογή να μην υπάρχει κάποιο σχόλιο για την ίδια την ποίηση, τόσο στη διαχρονία, όσο και στη συγχρονία της:
«Όχι το ταλέντο
αλλά οι άπειρες συμπτώσεις
άφησαν να πέσει στο χώμα
ώριμος καρπός το ποίημα» (σελ. 14) και
«Ελάχιστες περιγραφές φύσης
πια στους στίχους» (σελ. 20).
Και τα τέσσερα βασικά προβλήματα του ανθρώπου στην κατά Γιάλομ υπαρξιακή ψυχολογία βρίσκονται παρόντα στη συλλογή αυτή: Ο έρωτας, το νόημα της ζωής, η μοναξιά και ο φόβος του θανάτου.
Ένας ήρωας του Καζαντζάκη, μιλώντας για τον θάνατο ουρλιάζει «δεν υπογράφω». Η Αγγελάκη, σε πιο χαμηλό τόνο, παραπονιέται στο «Γενναίο παράπονο»:
«Δεν θέλω να πεθάνω!
Έτσι. Χωρίς ιδιαίτερο λόγο.
Δεν θέλω» (σελ. 30)
Και στην «Άλλη μοναξιά» μιλάει με το ίδιο παράπονο:
«Με την ηλικία όλο μεγαλώνουνε τα χάσματα
που άνοιξε ό,τι δεν ειπώθηκε ποτέ
κι η παρουσία του άλλου
εξισώνεται με την απουσία του
…………..
Κι όλα μοιάζουν από φιλάργυρο μετρημένα
και μαζί περιττά
αφού είναι πια άχρηστα στη φύση.
Αυτή να εκτελεστεί η συμφωνία μας μόνο θέλει
κι ας μην τη συνυπογράψαμε ποτέ
όπως δεν θα γράψουμε ποτέ
με την πένα της ζωής μας
τη λέξη ΤΕΛΟΣ.» (σελ. 34).
Θέλω να γράψω κάποτε μια μελέτη για τις ανατροπές των μύθων και των στερεότυπων. Εκεί θα εντάξω και τις δυο παρακάτω μεγαλειώδεις ανατροπές της Αγγελάκη:
Η πρώτη, δηλώνεται ήδη στον τίτλο του ποιήματος: Η ευλογία της έλλειψης, που ξεκινάει:
«Ευγνωμονώ τις ελλείψεις μου
ό,τι μου λείπει με προστατεύει
από κείνο που θα χάσω»
και πιο κάτω:
«Ό,τι μου λείπει με διδάσκει
ό,τι μου ’χει απομείνει με αποπροσανατολίζει
γιατί μου δείχνει εικόνες απ’ το παρελθόν
σα να ’ταν υποσχέσεις για το μέλλον» (σελ 31).
Η άλλη ανατροπή κτυπάει την καρδιά της βουδιστικής διδασκαλίας, που τόσο είχε μαγέψει το νονό της:
«Λευτεριά δεν είναι μόνο
να λυτρωθείς από την επιθυμία
αλλά και να τολμάς να διακηρύξεις
τον μυστικό σου πόθο» (σελ. 30).
Έτσι λοιπόν,
Τέρμα οι απωθήσεις
Ζήτωσαν οι στύσεις
θα προσυπογράψω κι εγώ.
Φυσικά αυτό το τελευταίο μόνο για το blog μου.
Γιατί το κείμενο που θα στείλω στα Κρητικά Επίκαιρα θα τελειώνει με το τετριμμένο:
Με την τελευταία της αυτή ποιητική συλλογή η Αγγελάκη αναδεικνύεται ως μια κορυφαία ποιήτρια. Γυναίκα ποιήτρια. Η οποία τελειώνει το αγγλικό της ποίημα, σε δική της μεταφορά στα ελληνικά για τον έλληνα αναγνώστη:
«Αλλά παραμένω αόρατη. Γιατί είμαι γυναίκα» (σελ. 26). Τόσο αόρατη, που μόνο ένα δεύτερο κρατικό βραβείο ποίησης κατάφερε να πάρει (1984). Δεν είναι ζήτημα ποσοστώσεων, αλλά ένα πρώτο κρατικό βραβείο ποίησης το αξίζει περίτρανα. Τουλάχιστον.
Τελικά τα κατάφερα, δεν μου βγήκε και άσχημο το τέλος. Πάντως αν δεν βγήκε καλύτερη η βιβλιοκριτική μου αυτή, είναι γιατί τρώγομαι από ώρα να την τελειώσω να πάω για μπάνιο. Φυσικά γράφω στο Κάτω Χωριό, Ιεράπετρας, τη μεθεπομένη του Πάσχα (για την ιστορία, που μας έχει γραμμένους εκεί που την έχουμε κι εμείς, 10-4-2007, είναι 12 παρά τέταρτο, μεγάλη η χάρη σου Κατερίνα, θυσίασα δυο ώρες μπάνιο για σένα. Αν διάβαζες το blog μου θα σου έλεγα «τα λέμε το Σάββατο στην Άγκυρα». Ντα ζντράβστβουγιετ Κάτια).[Ζήτω η Κάτια, τολμώ τώρα να μεταφράσω. Τώρα πια στη μνήμη μας]
Σημείωση: Αν τη βιβλιοκριτική αυτή τη βάζω στο blog μου και δεν παραπέμπω με link στην ιστοσελίδα μου, είναι γιατί παραείναι χύμα στο τέλος. Στην ιστοσελίδα μου θα τη βάλω λογοκριμένη.
Τελικά στο blog μου την αναρτώ με καθυστέρηση. Και βέβαια ούτε συζήτηση να τη βάλω στην ιστοσελίδα μου.
Κρητικά Επίκαιρα, Μάης 2007
Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ είναι από τις κορυφαίες μας ποιήτριες. Αν και πολυγραφότατη, ο όγκος της δουλειάς της δεν είναι αντιστρόφως ανάλογος με την ποιότητά της, όπως συμβαίνει συχνά, αλλά ευθέως. Με ένα μεγάλο νονό, τον Νίκο Καζαντζάκη, έπρεπε να σταθεί στο ύψος της ευθύνης της.
Η τελευταία της συλλογή, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα», αποτελεί μια ποιητική μεταγραφή της Καζαντζακικής ρήσης «Να βλέπεις την άβυσσο χωρίς να τρομάζεις». Ο τίτλος, λιτός και μεστός σαν επίγραμμα, εκφράζει τη υπαρξιακή της στάση και τη μεταφυσική της αντίληψη, σαν απολογισμός ζωής, όπως και όλα τα ποιήματα.
Χωρίς να δημιουργεί την αίσθηση μιας πυκνότητας που, σαν εσωτερικός μονόλογος χωρίς αποδέκτη κάνει συχνά την σύγχρονη ποίηση ολότελα κρυπτική για ένα μέσο αναγνώστη (και όχι μόνο), η ποίηση τους Ρουκ έχει κάτι το λιτό και το απέριττο, τη διαύγεια ενός αγάλματος της κλασικής εποχής ή ενός καβαφικού ποιήματος. Δεν στέκεσαι μπροστά σε ένα αίνιγμα προς αποκρυπτογράφηση, κάτι που αποτελεί πρόκληση για ένα θεωρητικό της ερμηνευτικής, αλλά σε ένα πανέμορφο διαμάντι που εκλύει τα πιο βαθιά αισθήματα της αναγνωστικής ανταπόκρισης. Χρησιμοποιώντας τις λέξεις στην κυριολεξία τους, με ελάχιστες μεταφορές, φέρνει στο νου τον στίχο του Σεφέρη "Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη".
«Θάλασσες με μπλε πανοπλίες
μάχονται τη γαλάζια ανωνυμία των ουρανών» είναι μια από τις ελάχιστες, αλλά τόσο εξαίσιες μεταφορές που υπάρχουν σ’ αυτή τη συλλογή. Η Αγγελάκη προτιμάει περισσότερο την αλληγορία:
«Τα δέντρα ζήλευα που όσο ζουν
ανανεώνουν τη νιότη τους
με φύλλα
φύλλα προσωρινά αιώνια
ερωτευμένα με τη βροχή.
Και τα αειθαλή
με τη σταθερή ωριμότητά τους
ίσως να μη γνώρισαν ποτέ
κάτι που να τρέμουν μη το χάσουν…» (σελ. 24).
Η Αγγελάκη είναι ιδιαίτερα επινοητική και στη φόρμα. Στο πιο μακροσκελές της ποίημα, που καταλαμβάνει τις οκτώ από τις είκοσι επτά σελίδες των ποιημάτων της, χωρισμένο σε επτά μέρη, χρησιμοποιεί τον τίτλο σαν εισαγωγικό στίχο σε κάθε μέρος: Θέλω να γράψω ένα ποίημα: για την πραγματικότητα, για τη δύναμη και την ανημποριά, για την πρώτη φορά που βρέθηκα γυμνή χωρίς να ’μαι πια μικρή για τα μάτια ενός άντρα, για το φόβο που σαν τον έρωτα σε συνεπαίρνει, για τα κρυμμένα αστέρια της καθημερινότητας, την εξυπνάδα, την καλοσύνη, την ευθυμία, και τέλος για τη μοίρα. Επινοητικός είναι και ο στίχος καθ’ αυτός, υποδηλώνοντας πως ό,τι και να γράψεις δεν μπορεί να εξαντλήσεις αυτό που μπορεί να ειπωθεί.
Εξίσου επινοητικό είναι και το δισέλιδο «Η αόρατη», όπου σε επίπεδο σημαίνοντος ο πρώτος στίχος κάθε στροφής συνιστά την αναίρεση της προηγούμενης:
«Αλλά είμαι ασήμαντη.
Στο πιο κόκκινο σπίτι μένω-κτισμένο
με πέτρες τεράστιες
σαν κεφάλια ζώων πριν απ’ τον κατακλυσμό.
Αλλά είμαι άστεγη
Όλες τις ομορφιές της γης τραγουδώ:
τις κινήσεις των ζωντανών
τα μαλακά τους ποδαράκια, τ’ ανοιχτά φτερά.
Αλλά είμαι άφωνη. Σιωπή σκεπάζει όλες
τις έντεχνες κραυγές μου.
Αισθάνομαι ανοιχτή σαν τοπίο παρθένο… (σελ. 25).
Είναι σπάνιο σε μια ποιητική συλλογή να μην υπάρχει κάποιο σχόλιο για την ίδια την ποίηση, τόσο στη διαχρονία, όσο και στη συγχρονία της:
«Όχι το ταλέντο
αλλά οι άπειρες συμπτώσεις
άφησαν να πέσει στο χώμα
ώριμος καρπός το ποίημα» (σελ. 14) και
«Ελάχιστες περιγραφές φύσης
πια στους στίχους» (σελ. 20).
Και τα τέσσερα βασικά προβλήματα του ανθρώπου στην κατά Γιάλομ υπαρξιακή ψυχολογία βρίσκονται παρόντα στη συλλογή αυτή: Ο έρωτας, το νόημα της ζωής, η μοναξιά και ο φόβος του θανάτου.
Ένας ήρωας του Καζαντζάκη, μιλώντας για τον θάνατο ουρλιάζει «δεν υπογράφω». Η Αγγελάκη, σε πιο χαμηλό τόνο, παραπονιέται στο «Γενναίο παράπονο»:
«Δεν θέλω να πεθάνω!
Έτσι. Χωρίς ιδιαίτερο λόγο.
Δεν θέλω» (σελ. 30)
Και στην «Άλλη μοναξιά» μιλάει με το ίδιο παράπονο:
«Με την ηλικία όλο μεγαλώνουνε τα χάσματα
που άνοιξε ό,τι δεν ειπώθηκε ποτέ
κι η παρουσία του άλλου
εξισώνεται με την απουσία του
…………..
Κι όλα μοιάζουν από φιλάργυρο μετρημένα
και μαζί περιττά
αφού είναι πια άχρηστα στη φύση.
Αυτή να εκτελεστεί η συμφωνία μας μόνο θέλει
κι ας μην τη συνυπογράψαμε ποτέ
όπως δεν θα γράψουμε ποτέ
με την πένα της ζωής μας
τη λέξη ΤΕΛΟΣ.» (σελ. 34).
Θέλω να γράψω κάποτε μια μελέτη για τις ανατροπές των μύθων και των στερεότυπων. Εκεί θα εντάξω και τις δυο παρακάτω μεγαλειώδεις ανατροπές της Αγγελάκη:
Η πρώτη, δηλώνεται ήδη στον τίτλο του ποιήματος: Η ευλογία της έλλειψης, που ξεκινάει:
«Ευγνωμονώ τις ελλείψεις μου
ό,τι μου λείπει με προστατεύει
από κείνο που θα χάσω»
και πιο κάτω:
«Ό,τι μου λείπει με διδάσκει
ό,τι μου ’χει απομείνει με αποπροσανατολίζει
γιατί μου δείχνει εικόνες απ’ το παρελθόν
σα να ’ταν υποσχέσεις για το μέλλον» (σελ 31).
Η άλλη ανατροπή κτυπάει την καρδιά της βουδιστικής διδασκαλίας, που τόσο είχε μαγέψει το νονό της:
«Λευτεριά δεν είναι μόνο
να λυτρωθείς από την επιθυμία
αλλά και να τολμάς να διακηρύξεις
τον μυστικό σου πόθο» (σελ. 30).
Έτσι λοιπόν,
Τέρμα οι απωθήσεις
Ζήτωσαν οι στύσεις
θα προσυπογράψω κι εγώ.
Φυσικά αυτό το τελευταίο μόνο για το blog μου.
Γιατί το κείμενο που θα στείλω στα Κρητικά Επίκαιρα θα τελειώνει με το τετριμμένο:
Με την τελευταία της αυτή ποιητική συλλογή η Αγγελάκη αναδεικνύεται ως μια κορυφαία ποιήτρια. Γυναίκα ποιήτρια. Η οποία τελειώνει το αγγλικό της ποίημα, σε δική της μεταφορά στα ελληνικά για τον έλληνα αναγνώστη:
«Αλλά παραμένω αόρατη. Γιατί είμαι γυναίκα» (σελ. 26). Τόσο αόρατη, που μόνο ένα δεύτερο κρατικό βραβείο ποίησης κατάφερε να πάρει (1984). Δεν είναι ζήτημα ποσοστώσεων, αλλά ένα πρώτο κρατικό βραβείο ποίησης το αξίζει περίτρανα. Τουλάχιστον.
Τελικά τα κατάφερα, δεν μου βγήκε και άσχημο το τέλος. Πάντως αν δεν βγήκε καλύτερη η βιβλιοκριτική μου αυτή, είναι γιατί τρώγομαι από ώρα να την τελειώσω να πάω για μπάνιο. Φυσικά γράφω στο Κάτω Χωριό, Ιεράπετρας, τη μεθεπομένη του Πάσχα (για την ιστορία, που μας έχει γραμμένους εκεί που την έχουμε κι εμείς, 10-4-2007, είναι 12 παρά τέταρτο, μεγάλη η χάρη σου Κατερίνα, θυσίασα δυο ώρες μπάνιο για σένα. Αν διάβαζες το blog μου θα σου έλεγα «τα λέμε το Σάββατο στην Άγκυρα». Ντα ζντράβστβουγιετ Κάτια).[Ζήτω η Κάτια, τολμώ τώρα να μεταφράσω. Τώρα πια στη μνήμη μας]
Σημείωση: Αν τη βιβλιοκριτική αυτή τη βάζω στο blog μου και δεν παραπέμπω με link στην ιστοσελίδα μου, είναι γιατί παραείναι χύμα στο τέλος. Στην ιστοσελίδα μου θα τη βάλω λογοκριμένη.
Τελικά στο blog μου την αναρτώ με καθυστέρηση. Και βέβαια ούτε συζήτηση να τη βάλω στην ιστοσελίδα μου.
Posts
No comments:
Post a Comment