Στέργιος Βαγγλής, Η ζωή τους μια φάρσα

Στέργιος Βαγγλής, Η ζωή τους μια φάρσα, Θεσσαλονίκη 2015, Εντευκτήριον, σελ. 216

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Το τυχαίο, όχι σαν τροχαίο αλλά σαν φάρσα, μπορεί να αποβεί μοιραίο στη ζωή μας

  Ο Στέργιος Βαγγλής, όπως διαβάζουμε στο αυτί του βιβλίου, γεννήθηκε στην Πορταριά Χαλκιδικής το 1954. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και υπηρέτησε ως φιλόλογος σε σχολεία της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής.

  Συνάδελφος λοιπόν ο Βαγγλής.

  Έχει γράψει πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, και έχει κάνει λαογραφικές και φιλολογικές μελέτες. Το «Η ζωή τους μια φάρσα» είναι το τελευταίο του μυθιστόρημα.

  Το μυθιστόρημα αυτό διαθέτει τις αρετές που έχουν συνήθως τα καλά μυθιστορήματα: σασπένς, δηλαδή αγωνία για τη δράση, και επίσης απροσδόκητα και ανατροπές. Αυτά βέβαια δεν αποτελούν επαρκή συνθήκη για ένα καλό μυθιστόρημα, καθώς τα διαθέτουν επίσης και τα παραλογοτεχνικά είδη. Η άρτια σκιαγράφηση των χαρακτήρων αποτελεί μια ακόμη σημαντική προϋπόθεση. Και ο Βαγγλής μας παρουσιάζει ανάγλυφα τους κύριους χαρακτήρες του που είναι ο Θανάσης, ο Φάνης και η Μελίνα.

  Ο Θανάσης και η Μελίνα ζουν μια ευτυχισμένη ζωή. Μια διαβολική συγκυρία τους ανατρέπει τον ήρεμο οικογενειακό τους βίο. Ο Θανάσης πάσχει από καρκίνο. Αυτό δείχνει η ακτινογραφία. Ο γιατρός του δίνει μόλις έξι μήνες ζωή.

  Και η άλλη διαβολική συγκυρία: ο ιδιοκτήτης ενός καφέ-μπαρ στο οποίο συχνάζει, και που είναι καφέ-μπαρ μόνο για τα μάτια του κόσμου αφού χρησιμεύει και ως πορνείο και ως κέντρο διακίνησης ναρκωτικών, όταν του εκμυστηρεύεται το πρόβλημά του αυτός του κάνει μια πρόταση: αφού έτσι κι αλλιώς είναι ξεγραμμένος, γιατί να μην αναλάβει, ως άτομο υπεράνω πάσης υποψίας, να διακινήσει δυο βαλίτσες με ναρκωτικά;

  Γιατί όχι άραγε; Το σπίτι είναι υποθηκευμένο και έχει να πληρώσει ακόμη αρκετές δόσεις, και η γυναίκα του θα τα βρει σκούρα όταν αυτός θα έχει «φύγει». Θα πάρει 100.000 ευρώ, και το ένα τέταρτο σε προκαταβολή.

  Τα πράγματα όμως θα στραβώσουν. Θα συλληφθεί από την αστυνομία και θα προφυλακισθεί. Δεν τον νοιάζει η ποινή αφού έτσι κι αλλιώς θα πεθάνει σε λίγο, αλλά που θα σπιλωθεί το όνομα της οικογένειάς του. Και φυσικά που έχασε το υπόλοιπο της αμοιβής, αν και τα 25.000 ευρώ δεν είναι ευκαταφρόνητο ποσό.

  Στη συνέχεια έρχεται μια ανατροπή, αλλά και ένα δίδαγμα: πάντα να παίρνετε και μια δεύτερη γνώμη όταν αντιμετωπίζετε ένα πρόβλημα υγείας. Μπορεί να έχει γίνει λάθος διάγνωση, ή να μην έχει δοθεί η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Στην περίπτωσή του το πράγμα ήταν ιδιαίτερα εξωφρενικό: είχαν μπερδέψει τις ακτινογραφίες. Στο φάκελό του έβαλαν την ακτινογραφία ενός άλλου ασθενή που είχε το ίδιο όνομα, και που οι πρώτες δυο συλλαβές των επιθέτων τους ήταν ίδιες.

  Ο Φάνης δεν παρουσιάζεται ως μια τυπική φιγούρα του υποκόσμου. Έχει ένα ιστορικό που τον βαραίνει ψυχολογικά, πράγμα που τον οδηγεί στο να φλερτάρει την Μελίνα και να τα φτιάξει τελικά μαζί της. Ο άντρας της έτσι κι αλλιώς είναι ξεγραμμένος και αυτή έχει ανάγκη την οικονομική στήριξή του, που της παρέχεται πλουσιοπάροχα.

  Τι θα κάνει ο Φάνης όταν μάθει ότι τελικά ο Θανάσης είναι απόλυτα υγιής; Δεν είναι φυσικό να φοβηθεί ότι θα τα ξεράσει όλα στη δίκη για να ελαφρύνει τη θέση του; Και, επί πλέον, δεν θα ξανασμίξει με τη γυναίκα του;  

  Το τι κάνει μπορείτε να το μαντεύσετε.

  Όμως υπάρχει και ένα απροσδόκητο, που θα το αποκαλύψω εξαιτίας μιας σύμπτωσης. Πριν λίγες μέρες παρουσίασα την ιρανική ταινία του Mehdi Sabbaghzadeh «The senator». Και αυτή έχει ως θέμα τη διακίνηση ναρκωτικών. Σ’ αυτή βλέπουμε ότι το μεγάλο αφεντικό της διακίνησης είναι ο γερουσιαστής, ενώ κάτω από αυτόν βρίσκονται αστυνομικοί σε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας.

  Το ίδιο και εδώ. Οι «συνεταίροι» του Φάνη είναι αστυνομικοί, που του προμηθεύουν τα ναρκωτικά και του παρέχουν προστασία στη διακίνηση. Όμως για να μην τους υποψιαστούν πρέπει κατά καιρούς να έχουν και κάποια επιτυχία στη δίωξη. Η σύλληψη λοιπόν του Φάνη δεν ήταν τυχαία, ήταν προσχεδιασμένη.

  Το εφέ του απροσδόκητου δεν συνεπάγεται πάντα ανατροπή. Η ανατροπή λειτουργεί ως πυρήνας, δίδοντας μια άλλη εξέλιξη στην ιστορία. Εδώ το εφέ του απροσδόκητου, η αποκάλυψη της προδιαγεγραμμένης σύλληψης του Φάνη, σχεδιασμένη στο παρελθόν, λειτουργεί ως ένας επιπλέον «δείκτης» της διαφθοράς της αστυνομίας.

  Μια από τις αφηγηματικές προσδοκίες είναι και η απόδοση δικαιοσύνη. Οι κακοί πρέπει πάντοτε τιμωρούνται.

  Και ο Φάνης τιμωρήθηκε. Με ποιον ακριβώς όμως τρόπο δεν θα το φανερώσουμε.   

  Μια πρωτοτυπία στην αφήγηση είναι η παρεμβολή, με πλαγιαστά, αφηγήσεων των παιδικών χρόνων των ηρώων, που αφενός λειτουργούν ως ηθογραφικές μαρτυρίες μιας εποχής και αφετέρου προσθέτουν στην σκιαγράφησή τους.

  Αφήσαμε τελευταία τη γλώσσα. Θα δώσουμε ένα δείγμα από τα αποσπάσματα με τα πλαγιαστά.

  «Το πρώιμο αντριλίκι, εκτός απ’ το ότι επέβαλλε να ξυρίζουν το εφηβικό χνούδι, απαιτούσε και το γόητρο του τσιγαρόμαγκα. Έτσι, ύστερα από κωμικοτραγικές δοκιμές, άπαντες είχαν αποδεχθεί τον ρόλο του καπνιστή, μοιρασμένοι σε οπαδούς του Ματσάγκου και του Καρέλια, ανάλογα με τη μάρκα των τσιγάρων που έκλεβαν συστηματικά από τους πατεράδες τους. Αυτά τα αντράκια, όταν φυσούσαν τον καπνό μπροστά στις συνεσταλμένες κοπελίτσες, κέρδιζαν μπόι κι έβλεπαν τον κόσμο από ’να σκαλί παραπάνω» (σελ. 23).

  Δεν παρασύρομαι καθόλου από το ευφυολόγημα του Marshall McLuhan, αφοριστικό στη διατύπωση και  σε οξύμωρο σχήμα: «το μέσο είναι το μήνυμα». Αυτό μπορεί να ισχύει σε μεγάλο βαθμό στην ποίηση και στον μοντερνισμό, αλλά όχι στην πριν και στη μετά από αυτόν πεζογραφία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η ποιότητα της γλώσσας δεν επηρεάζει την απήχηση που θα έχει το μήνυμα.

  Στη λογοτεχνία ισχύει ότι και στα ανέκδοτα. Το ίδιο ανέκδοτο μπορεί να το αφηγηθούν διάφορα πρόσωπα, όμως στις αφηγήσεις κάποιων θα ξεραθείς στα γέλια, ενώ στις αφηγήσεις κάποιων άλλων μπορεί να μη χαμογελάσεις καν. Και την ιστορία της Τασούλας την αφηγήθηκαν τουλάχιστον τρεις συγγραφείς, ανάμεσά τους και η Ρέα Γαλανάκη. Σίγουρα δεν είναι όλες εξίσου καλές. Το χάρισμα της αφήγησης είναι ταλέντο, και δεν το διαθέτουν όλοι. Ο Βαγγλής σίγουρα το έχει. Η αφήγησή του είναι απέριττη, χωρίς πλατειασμούς αλλά και χωρίς τηλεγραφικές περιλήψεις. Η ανάγνωση κυλάει αβίαστα και ευχάριστα. Πιστεύω ότι η ιδιότητά του ως φιλολόγου έχει προσθέσει στο λογοτεχνικό του ταλέντο.

  Συνηθίζω εδώ και μήνες να παραθέτω στο τέλος κάθε βιβλιοκριτικής μου τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που συναντώ. Ξεκίνησα να το κάνω για να αποδείξω ότι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος είναι ο πιο φυσικός κυματισμός της γλώσσας μας και προβάλλει ασυνείδητα, μη προγραμματικά, τόσο σε πεζά κείμενα όσο και σε ποιήματα που είναι γραμμένα στον ελεύθερο στίχο. Έχω παραθέσει πάρα πολλούς από πάρα πολλά βιβλία. Νομίζω ότι έχω πείσει αυτούς που με διαβάζουν, ενώ συνειδητοποιώ ότι σιγά σιγά αρχίζει να μου γίνεται σωστός ιδεοψυχαναγκασμός. Καιρός είναι λοιπόν να σταματήσω. Όμως μια και τους υπογράμμισα σ’ αυτό το μυθιστόρημα, θα τους παραθέσω. Για τελευταία φορά.

Το λυπημένο βλέμμα του και η άχρωμη φωνή του (σελ. 25)

Ο αγώνας είναι άνισος, χαμένος από χέρι (σελ. 54)

Όμως του έβγαιναν λειψά, ή παραμορφωμένα (σελ. 58)

Μια σοβαρή εκκρεμότητα που τον ταλαιπωρούσε (σελ. 64)

Υπήρχαν κι άλλα πρόσωπα, με πρώτους τους γονείς του, και

Θα γίνονταν αντιληπτές σε ομαλές συνθήκες (σελ. 104)

Μοναχική επισκέπτρια στο πατρικό της σπίτι (σελ. 122)

Άναυδη την ομήγυρη με την αφέλειά του (σελ. 128)

Στον καθαρτήριο βωμό του καρτοτηλεφώνου (σελ. 134)

Στη μέση του αυλόγυρου με βλέμμα αφηρημένο (σελ. 139)

Με ένα δυνατό μούδιασμα σε γόνατα και κνήμες (σελ. 163)

Εύκολα θα του δήλωνε την αφοσίωσή του (σελ. 192)

Άδειασε η οικοδομή! Δεν έχω πια παρέα (σελ. 206)

Μπάμπης Δερμιτζάκης