Νικόλαου Σταυρινίδη, Ρεμπιά Γκιουλνούς, Η ρεθεμνία χριστιανή σουλτάνα, Έκδοση Δήμου Ηρακλείου 2015, σελ. 143

Νικόλαου Σταυρινίδη, Ρεμπιά Γκιουλνούς, Η ρεθεμνία χριστιανή σουλτάνα, Έκδοση Δήμου Ηρακλείου 2015, σελ. 143

  Ένα ακόμη βιβλίο που μου σύστησε να διαβάσω ο φίλος μου ο Γιώργης ο Μανιαδάκης και μου το δάνεισε.

  Ο Νίκος Σταυρινίδης που γράφει τη βιογραφία της ρεθεμνιώτισας σουλτάνας (που βεβαίως γεννήθηκε χριστιανή, όμως πέθανε μουσουλμάνα) είναι γνωστός στους περισσότερους κρητικούς: είναι ο μεταφραστής των τουρκικών αρχείων του Ηρακλείου. Τους πέντε τόμους μεταφράσεών του που εκδόθηκαν με τους έδειξε ο φίλος μου ο Γιώργης που τους είχε δανειστεί. Διάβασα κάποιες σελίδες όπου αναφερόταν το χωριό μας, το Κάτω Χωριό.

  Ο Σταυρινίδης στη βιογραφία του αυτή αποδεικνύεται και άξιος ιστορικός: παραθέτει από πηγές, συγκρίνει πληροφορίες, καταλήγει σε συμπεράσματα.

  Όπως και η «Μαντάμ Ορτάνς» που διαβάσαμε πρόσφατα, το βιβλίο δεν είναι μια απλή βιογραφία. Το πρώτο μισό αναφέρεται στο ιστορικό της άλωσης του Ρεθύμνου καθώς και στα σκλαβοπάζαρα της εποχής. Αυτά τροφοδοτούσαν με εργατική δύναμη τους τούρκους κατακτητές και με γυναίκες τα χαρέμια τους.

  Η Ευγενία Βεργίτση δεν πουλήθηκε στο σουλτανικό χαρέμι. Γόνος ευγενούς ρεθεμνιώτικης οικογένειας, ήταν ανάμεσα στα δέκα κορίτσια που στάλθηκαν από τον πορθητή του Ρεθύμνου Γαζή Χουσεΐν Πασά στο Σουλτάνο σαν δώρο από την αλωθείσα πόλη.

  Και η τύχη της χαμογέλασε. Έγινε σουλτάνα καθώς και βαλιδέ σουλτάνα, δηλαδή βασιλομήτωρ σουλτάνα όταν στο θρόνο βρέθηκαν οι δυο της γιοι, διαδοχικά. Ο Σταυρινίδης αφηγείται ποια ήταν η ζωή μιας κοπέλας, από την τρυφερή ηλικία των πέντε με δέκα χρόνων κατά την οποία έμπαινε στο χαρέμι μέχρι την ενηλικίωσή της. Κάποιες κοπέλες γίνονταν ευνοούμενες, αλλά μία μόνο είχε την τύχη να γίνει σουλτάνα. Και η Ρεμπιά Γκιουλνούς ήταν ακόμα πιο τυχερή γιατί όχι μόνο την αγάπησε ο σουλτάνος, ο Μεχμέτ ΙV, αλλά του έδωσε και δυο γιους.

  Ο Σταυρινίδης υποθέτει πώς ήταν η ζωή της στα πρώτα χρόνια της στο χαρέμι, από ιστορικές πληροφορίες για το πώς ήταν η ζωή των γυναικών εκεί, όμως από τη στιγμή που τα μάτια του σουλτάνου έπεσαν πάνω της έπεσαν πάνω της και άλλα μάτια, που την περιγράφουν και αφηγούνται για τη ζωή της. Ο Σταυρινίδης παραθέτει αρκετά αποσπάσματα, τόσο τούρκων όσο και ξένων που έτυχε να την γνωρίσουν· δηλαδή τι να τη γνωρίσουν, απλά να τη δουν από κοντά και να ακούσουν γι’ αυτήν. Παρακολουθώντας τη ζωή της μέχρι το θάνατό της παρακολουθούμε και την ιστορία της οθωμανικής αυτοκρατορίας τα ύστερα χρόνια του 17^ου αιώνα και αρχές του 18^ου.

  Ο άντρας της δεν είχε τις ικανότητες των προκατόχων του. Είχε και την ατυχία να διορίσει κάποιον ανάξιο σαν μεγάλο Βεζύρη. Αυτός παρέσυρε τον σουλτάνο στην ολέθρια εκστρατεία κατά της Βιέννης, που στάθηκε και η αρχή του τέλους για την οθωμανική αυτοκρατορία. Μαζί του είχε πάρει όλο του το χαρέμι. Οι στρατιώτες έλεγαν κοροϊδευτικά ότι «ο γυναικείος στρατός στην εκστρατεία αυτή ήταν σχεδόν ισάριθμος με το στρατό των ανδρών, όταν ο Σουλτάν Μουράτ IV δεν κουβαλούσε μαζί του στις εκστρατείες του παρά μια μόνο γυναίκα και δύο υπηρέτες, και ότι τώρα οι άμαξες που μετέφεραν το χαρέμι ήταν περί τις εκατό» (σελ. 116-117). Η εκθρόνισή του ήταν αναμενόμενη.

  Η παρακμή έφερε όχι μόνο τη λαϊκή δυσαρέσκεια αλλά και τις προσωπικές βλέψεις και φιλοδοξίες διαφόρων αξιωματούχων, κυρίως από τις τάξεις των γενίτσαρων που την εκμεταλλεύτηκαν. Ο δεύτερος γιος του τους πάταξε αλύπητα, αλλά μόλις το 1826, διαβάζουμε, καταργήθηκε το περιβόητο αυτό σώμα που είχα καταντήσει μάστιγα για την αυτοκρατορία.

  Αλλά να παραθέσουμε κάποια ακόμη αποσπάσματα.

  «Εκτός όμως από τις εθελόντισσες αυτές κιρκασιανές σκλάβες, υπήρχαν κι εκείνες που τις πουλούσε ο πατέρας των στους διάφορους δουλέμπορους, πράγμα που εθεωρείτο πολύ φυσικό και νόμιμο» (σελ. 22).

  Εθελόντισσες; Στην προηγούμενη παράγραφο διαβάζουμε ότι κάποιες από τις εθελόντισσες αυτές αναδείχθηκαν σουλτάνες. Τι έγινε όμως με τις υπόλοιπες, έπαιξαν στο τζόγο και έχασαν;

  Δεν το πιστεύω. Τις γυναίκες του χαρεμιού τις είχαν στα ώπα ώπα, άλλες περισσότερο άλλες λιγότερο. Θυμάμαι την έκπληξη που ένοιωσα όταν μου είπε ένας φίλος μου, Γιώργος κι αυτός, ότι η γιαγιά του έλεγε πολλές φορές ότι η ευτυχέστερη περίοδος στη ζωή της ήταν στο χαρέμι· όχι στο σουλτανικό αν θυμάμαι καλά, αλλά στο χαρέμι του τούρκου ηγεμόνα της Σάμου.

  Τώρα για το δεύτερο μέρος του αποσπάσματος που παραθέσαμε. Εν τάξει, νόμιμο το να πουλάει ο πατέρας την κόρη του, όμως η κόρη του πώς ένοιωθε; Μπορούμε να εικάσουμε από το παρακάτω απόσπασμα από την επόμενη παράγραφο.

  «Ένας γέρος τσερκέζος χωρικός -λέγει-παρουσιάστηκε μια μέρα στη μεγάλη πόρτα των Ανακτόρων του Σουλτάνου, όπου κατοικούσε η δεύτερη γυναίκα του Σουλτάν Αβδούλ Μετζήτ. Αφού εδήλωσε στους ανακτορικούς φρουρούς ότι ήταν ο πατέρας της Σουλτάνας, τους παρακάλεσε να του επιτρέψουν αν ιδή την κόρη του για τελευταία φορά πριν να κλείσει τα μάτια του. -Δεν θέλω ν’ αντικρύσω τον άνθρωπο που με πούλησε σκλάβα, ήταν η απάντηση της κόρης του» (σελ. 22-23).

  Αντιγράφοντας τις παραπάνω γραμμές θυμήθηκα μια άλλη περίπτωση αγοραπωλησίας γυναικών, μόνο που αυτή είναι δύσκολο να την κατακρίνουμε. Την είδα στην ταινία «Back to 1942» του κινέζου Feng Xiaogang. Πουλούσαν τα κορίτσια για να μην πεθάνουν από την πείνα, σε ένα λιμό κατά τη διάρκεια της ιαπωνικής κατοχής.  

  Και ένα απόσπασμα από την έκθεση ενός λατίνου καλογέρου που παραθέτει ο Σταυρινίδης.

  «λέγουν πως είναι εξαιρετικά ωραία, μ’ όλο που το πρόσωπό της φέρνει αμυδρά τα σημάδια της βλογιάς… ζηλεύει πάρα πολύ το Σουλτάνο, σε σημείο που στα τέλη του 1667 έβαλε κι έπνιξαν μια όμορφη γεωργιανή σκλάβα, εκπάγλου καλλονής, γιατί ο Σουλτάνος είχε αρχίσει να την κοιτάζει μ’ ενδιαφέρον κι ευχαρίστηση» (σελ. 89). Πιο κάτω ο Σταυρινίδης αφηγείται πώς την έβγαλε από τη μέση.

  Εν τάξει, κρητικιά, αλλά δεν ήταν και κανένα πρότυπο ηθικής για να την καμαρώνουμε. Παρότρυνε τον σύζυγό της να σκοτώσει τους δυο αδελφούς του που θα τον διαδέχονταν στο θρόνο σύμφωνα με τον θεσμό της αδελφοκτονίας που επικρατούσε στην οθωμανική αυτοκρατορία, και μάλιστα μια φορά παρά λίγο να τα καταφέρει. Φαίνεται ότι είχε ατονήσει αρκετά ο θεσμός αυτός για να μπορέσει να τον επιβάλλει ο σουλτάνος. Η Ρεμπιά Γκιουλνούς ήταν όμως τυχερή, γιατί αν και μετά την εκθρόνισή του οι δυο αδελφοί του κυβέρνησαν διαδοχικά, όμως ήταν σύντομη η ζωή τους και έτσι στη συνέχεια στέφθηκε σουλτάνος ο μεγαλύτερός της γιος, και όταν αυτός εκθρονίστηκε (αρνήθηκε να σκοτώσει τον αδελφό του ώστε να αποτρέψει την εκθρόνισή του) τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο άλλος. Εκείνος ήταν που εκδικήθηκε τους στασιαστές που ανέτρεψαν τον αδελφό του και τον ενθρόνισαν, ξέροντας ότι αργά ή γρήγορα τα ταραχοποιά αυτά στοιχεία θα ζητούσαν και τη δική του εκθρόνιση. 

  Πολύ μου άρεσε αυτό το βιβλίο, αν και με ψυχοπλάκωσε λιγάκι διαβάζοντας για τα όσα υπέφεραν οι κρητικοί κατά τη διάρκεια της πρώτης εκείνης περιόδου της τουρκικής κατοχής.