Ronald Neame, The prime of miss Jean Brodie (1969)

Ronald Neame, The prime of miss Jean Brodie (1969)

  Αφού είδα το ντοκιμαντέρ «Τσάι με τις κυρίες» που προβάλλεται από σήμερα στις αίθουσες, δεν άντεξα τον πειρασμό να ξαναδώ το «The prime of miss Jean Brodie» στο οποίο πρωταγωνιστεί μια από τις τέσσερις «Dames» (τίτλος αντίστοιχος του sir), η Μάγκι Σμιθ. Το μυθιστόρημα του οποίου αποτελεί μεταφορά η ταινία το είχαμε διδαχθεί στο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών.

  H Jean Brodie είναι μια χαρισματική δασκάλα. Είναι ιδιαίτερα καλλιεργημένη, με μεγάλο πάθος για την τέχνη, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Η μαθήτριές της την υπεραγαπούν για τον ανορθόδοξο τρόπο διδασκαλίας της. Μια κατηγορία που της απευθύνει η διευθύντρια είναι ότι οι μαθήτριές της μαθαίνουν πάρα πολλά, αλλά όχι αυτά που πρέπει να τις διδάξει σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα.

  Και θυμήθηκα.

  Ένα συμμαθητής του γιου μου στο Βαρβάκειο (ναι, με έψησε η διευθύντρια να αναλάβω και την τάξη που ήταν ο γιος μου, στο μάθημα της ιστορίας, για να έχω έτσι και τα τέσσερα τμήματα, παρόλο που ξέραμε ότι αυτό είναι αντιδεοντολογικό) του είπε: -Δεν έμαθα τίποτα από την ιστορία με τον πατέρα σου, αλλά έμαθα πολλά πράγματα για τον μαρξισμό.

  Βέβαια μιλούσα κάποιες φορές για τον μαρξισμό, αλλά πάντα σε σχέση με το μάθημα. Όμως οι μαθητές στήνουν αυτί σε αυτά που δεν είναι υποχρεωμένοι να μάθουν, ενώ αυτά που υποχρεώνονται να μάθουν τους προκαλούν απώθηση. Το ίδιο ήμουν κι εγώ, αντιπαθούσα τα μαθήματα του σχολείου, γι’ αυτό άλλωστε ήμουν ένας μέτριος μαθητής, ενώ διάβαζα ένα σωρό άλλα πράγματα.

  Και πάλι έχουμε ένα ερωτικό τρίγωνο. Η τριανταπεντάρα δασκάλα, ανύπαντρη, τα έχει με έναν παντρεμένο, ζωγράφο, και ταυτόχρονα με έναν ανύπαντρο. Ο ανύπαντρος της κάνει πρόταση γάμου, όμως αυτή δεν θέλει να παντρευτεί. Είναι ολοκληρωτικά δεμένη με τις μαθήτριές της, τέσσερις από τις οποίες φαίνεται να είναι οι ευνοούμενές της. Έχοντας αποστηθίσει καλά το μάθημα του μπιχεβιοριστή Jonh B. Watson, δηλώνει δυο φορές στην ταινία ότι μπορεί να διαπλάσει τις μαθήτριές της όπως αυτή θέλει με τον κατάλληλο χειρισμό.     

  [Αξίζει να παραθέσω ένα πασίγνωστο απόσπασμα από το «Behaviorism» του Watson: «Δώστε μου μια ντουζίνα υγιή παιδιά, χωρίς σωματι­κές παραμορφώσεις, καθώς και έναν κόσμο όπως τον θέλω, για να τα αναθρέψω μέσα σ’ αυτόν. Σάς εγγυώμαι ότι μπορώ να πάρω όποιο θέλω στην τύχη και να το κάνω ό,τι θέλω - γιατρό, δικηγόρο, καλλι­τέχνη, έμπορο, ακόμη και ζητιάνο ή κλέφτη, ανεξάρ­τητα από τις κλίσεις και τις ικανότητές του ή την καταγωγή του».]

  Εδώ το παράκανε. Θέλει να ρίξει την όμορφη μαθήτριά της στην αγκαλιά του ζωγράφου, ενώ σε μια άλλη, όχι και τόσο όμορφη, της λέει ότι είναι κατάλληλη για μια καριέρα στις μυστικές υπηρεσίες, σαν κατάσκοπος. Όμως αυτή είναι που θα πέσει στην αγκαλιά του ζωγράφου και θα την «καρφώσει» στη διεύθυνση για τις προσπάθειές της να χειριστεί όπως αυτή θέλει τις μαθήτριές της. Με δική της παρώθηση μια απ’ αυτές είχε πάει στην Ισπανία όπου βρισκόταν ο αδελφός της για να πολεμήσει στο πλευρό των φαλαγγιτών του Φράνκο, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί καθώς το τραίνο με το οποίο ταξιδεύει βομβαρδίζεται από τις δυνάμεις των δημοκρατικών. Ναι, η Miss Brodie θαυμάζει τον Μουσολίνι και τον Φράνκο, και διαρκώς τους εκθειάζει στις μαθήτριές της. Περιέργως δεν λέει τίποτα για τον Χίτλερ.

  Δεν ήταν η μόνη. Σε ένα ταξιδιωτικό του ο Καζαντζάκης μιλάει με θαυμασμό για τον Μουσολίνι. Μάλιστα συγκρίνει τον Βενιζέλο μ’ αυτόν, λέγοντας ότι ο Βενιζέλος είναι ένας θηλυκός Μουσολίνι.

  Στο τέλος της ταινίας, αφού έχει δεχθεί το μοιραίο της απόλυσής της, φωνάζει σ’ αυτή τη μαθήτρια: Φόνισσα, φόνισσα.

  Ναι, πνευματικά τη σκότωσε.

  Θα ξανακάνω το σχόλιο: σε κάποια πράγματα οι κινηματογραφικές μεταφορές δεν είναι πειστικές, ενώ μπορεί να είναι με το μυθιστόρημα. Δυστυχώς δεν έχω χρόνο να ξαναδιαβάσω το μυθιστόρημα της Muriel Spark. Θαυμάζω την Jean Brodie για την καλλιέργειά της και για τον ανορθόδοξο τρόπο διδασκαλίας της. Όπως και αυτή, πρωτοδιορισμένος στην Κάσο, έκανα κάποιες φορές μάθημα στο γειτονικό χωράφι, κάτω από την πυκνή σκιά των δένδρων, και αυτό άρεσε ιδιαίτερα στους μαθητές μου. Και σκέφτομαι: θα μας ήταν αντιπαθητική αν αντί για τον Φράνκο θαύμαζε τους δημοκρατικούς και τον υπαρκτό σοσιαλισμό; (Οι δίκες της Μόσχας μόλις είχαν αρχίσει, και δεν θα γίνονταν αμέσως γνωστές στη Δύση). Όσο βέβαια για την προσπάθεια χειρισμού της όμορφης μαθήτριας, να τη ρίξει στην αγκαλιά του ζωγράφου, λέγοντάς της ότι ήταν γεννημένη για τον έρωτα (κάτι τέτοιο τέλος πάντων), αυτό βέβαια μας ξενίζει οπωσδήποτε. Ίσως όμως στο μυθιστόρημα να βλέπαμε μια πιο πειστική επιχειρηματολογία.

  Έκανα πολύ καλά που ξαναείδα την ταινία, και θαύμασα την απίστευτη ερμηνεία της Μάγκι Σμιθ.