Κώστας Παπαγεωργίου, Των Αγίων Πάντων

Κώστας Παπαγεωργίου, Των Αγίων Πάντων

Η φωνή της Πεντέλης, Νοέμβριος 1998

Κοντεύει να περάσει μισός αιώνας, και η περίοδος της αντίστασης και του εμφύλιου είναι ένα κεφάλαιο που δεν φαίνεται να έχει κλείσει ακόμη για τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Ο Κώστας Παπαγεωργίου με το βιβλίο του «Των αγίων πάντων» (Κέδρος 1992) καταφεύγει στις αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας, στιγματισμένης από το κλίμα του εμφύλιου και της μετεμφυλιακής εποχής, και από κάποιες πρώιμες σεξου-αλικές εμπειρίες. Οι σεξουαλικές αυτές εμπειρίες έχουν να κάνουν με την «αποπλά-νησή» του από μια χήρα, και αποτελούνται από ένα συνδυασμό σεξουαλικού πόθου, παιδικής ντροπής και αηδίας για την περασμένης ηλικίας μαυλίστρια.
Αν και η καταφυγή στις παιδικές αναμνήσεις σε νεότερους συγγραφείς (Γιάννης Ρε-μούνδος, «Οι παλιοί μου φίλοι», Άρης Σφακιανάκης, «Ο Τρόμος του Κενού», Νίκος Βασιλειάδης, «Αγάθος», για να αναφέρω τρία παραδείγματα που έχω πρόχειρα) έχει ένα ευτυχισμένο χαρακτήρα, στον Κώστα Παπαγεωργίου η καταφυγή αυτή έχει τον ιδεοψυχαναγκαστικό χαρακτήρα μιας κάθεξης, την εμμονή ενός εφιάλτη που επιμένει να μας επισκέπτεται τα βράδια.
Η αρχή του έργου είναι πολύ χαρακτηριστική: «Έξω στο δρόμο ανοίξανε το φέρετρο και είδα ανέμιζε η γραβάτα λίγο του νεκρού». Οι ζοφερές αναμνήσεις του αφηγητή ξεκινάνε με την ορφάνια του. Μ' αυτές θα κλείσουν επίσης. Το βιβλίο τελειώνει με τις ίδιες εναρκτήριες φράσεις, μια τεχνική που χρησιμοποιείται συχνά στην αφήγηση, όπως π.χ. στο «Μυθιστόρημα μιας δολοφονίας» του Γιώργου Σκούρτη.
Ίσως η αφήγηση των πρώτων αυτών σεξουαλικών εμπειριών του ήρωα, ώρες ώρες αρκετά γαργαλιστικών είναι αλήθεια, να φαίνεται να ξεπερνά τα όρια μιας αντίστιξης στην αφήγηση των τραγικών εμπειριών του εμφύλιου (ξυλοδαρμοί, θάνατος, φόβος, εγκατάλειψη κ.λπ.) και να καταλήγει σε μια διάφωνη αντιπαράθεση. Όμως δεν είναι έτσι. Και αυτό γιατί, ενώ σε ένα πρώτο επίπεδο κυριαρχεί η σεξουαλική μύηση του παιδιού, σε ένα δεύτερο επίπεδο κυριαρχεί η ματαίωση της γυναίκας, ματαίωση όχι μόνο σεξουαλική αλλά γενικότερη ( η Μαριάννα έχει χάσει τον άντρα της, αλλά και το μωρό της, για να καταλήξει στο τέλος να τεθεί περίπου σε απομόνωση από τη γει-τονιά, πράγμα που θα την αναγκάσει να φύγει). Και η ματαίωση αυτή είναι η μοίρα όλων των κατοίκων της γειτονιάς: Η Κλειώ θα χάσει την κόρη της τη Μαρίνα από καλπάζουσα φυματίωση, η Ερασμία θα χάσει το φίλο της τον κουτσό και θα αποπει-ραθεί να αυτοκτονήσει, ο Πάνος ο χωροφύλακας αυτοκτονεί από τύψεις για τον τόσο κόσμο που πήρε στο λαιμό του, ο κουλοχέρης ο εβγατζής, βασανιστής και δοσίλογος, θα υποστεί τη θεία τιμωρία χάνοντας την κόρη του και τον γαμπρό του σε τροχαίο η Φιλίτσα θα χάσει το γιο της, κ.λπ.
Μακρύς ο κατάλογος με τις θλιβερές ιστορίες. Όμως δεν αρκούν στον Παπαγεωργί-ου, που τις συμπληρώνει με τα δράματα γνωστών ποδοσφαιριστών της εποχής, όπως ο Ψύχος, ο Αριστείδης (Παπάζογλου,) ο Υφαντής.
Δίπλα στην αφήγηση του Τιμολέοντα υπάρχουν οι επί μέρους αφηγήσεις των άλλων ηρώων της ιστορίας, με την χαρακτηριστική ιδιόλεκτο που ταιριάζει στην ηλικία, στο φύλο, στην ιδιοσυγκρασία του καθένα. Οι αφηγήσεις αυτές έχουν μορφολογικά την εμφάνιση ενός εσωτερικού μονόλογου. Στην πραγματικότητα οι μονόλογοι αυτοί είναι εξωτερικοί, και αυτό φαίνεται στους μονόλογους των άλλων προσώπων, όπου υπάρχει σχεδόν πάντα ένας αποδέκτης. Η αφήγηση του Τιμολέοντα όμως παίρνει συχνά τον ασθματικό χαρακτήρα του εσωτερικού μονόλογου, με την ιδεοψυχαναγ-καστική επανάληψη λέξεων που τον διακρίνει, που αποτελεί ένα χαρακτηριστικό υ-φολογικό στοιχείο του έργου.
«...είχε μια επίσκεψη κι ακόμη είναι κλειστά τα μαγαζιά τι επίσκεψη κρατήθηκα να μη ρωτήσω και κρατήθηκα και δε ρώτησα τι επίσκεψη αν και ήθελα να μάθω και δε ρώτησα τι επίσκεψη...»
Μια επικύρωση του έργου ως ένα από τα πιο αξιόλογα της σύγχρονης λογοτεχνίας είναι και η επιτυχημένη διασκευή του σε θεατρικό. Η παράσταση που είδαμε στο θέ-ατρο της οδού Κεφαλληνίας ήταν πάρα πολύ αξιόλογη.