Νατάσα Φραντζεσκάκη, Αίθουσα αναμονής

Νατάσα Φραντζεσκάκη, Αίθουσα αναμονής, οδός Πανός 1999, σελ. 148.

Κρητικά Επίκαιρα, Σεπτέμβρης 1999

Η Νατάσσα Φραντζεσκάκη, μετά από τέσσερις ποιητικές συλλογές, κάνει κι αυτή τη μεταγραφή της, όπως και τόσοι άλλοι νεοέλληνες λογοτέχνες, στην πεζογραφία, με τη συλλογή διηγημάτων που φέρει τον τίτλο «Αίθουσα αναμονής» (Οδός Πανός, 1999, σελ. 148). Διαβάζοντάς τη θυμήθηκα την ποιητική λειτουργία της γλώσσας κατά Ρόμαν Γιάκομπσον, όρο με τον οποίο εννοούσε την ανοίκεια, μη καθημερινή χρήση της γλώσσας της λογοτεχνίας, και που νόμιζα ότι θα έπρεπε να ορίσει καλύτερα ως λογοτεχνική. Τώρα κατάλαβα ότι ο όρος ποιητική λειτουργία ήταν πιο εύστοχος, γιατί την μεγαλύτερη απόκλιση από την καθημερινή χρήση της γλώσσας την έχει η ποίηση. Και η πρόζα της Νατάσσας Φραντζεσκάκη κουβαλάει πολλή από την ποίησή της. Και, έχω τώρα την υποψία, ότι η μαθητεία στην ποίηση ίσως είναι όρος απαράβατος για όσους φιλοδοξούν να δώσουν αξιόλογο έργο στην πεζογραφία, κι ακόμη ότι, όσοι εμφανίστηκαν ως πεζογράφοι, μάλλον έχουν κρυμμένα στα συρτάρια τους ποιητικά τετράδια που δεν θέλησαν να δημοσιεύσουν.
Είναι ορισμένοι όμως που ρίχνουν μόνο το ένα πόδι στην πεζογραφία, χωρίς να τολμούν να σύρουν και το άλλο (μου έρχονται στο νου τα πρώτα πεζά του Ηλία Κεφάλα). Η ποίησή μας, ήδη από τον προηγούμενο αιώνα, έπαψε να είναι αφηγηματική, αποβλέποντας σε μια ένταση αισθήματος, που είναι ό,τι πολυτιμότερο κληρονόμησε από τη λυρική ποίηση παλιότερων εποχών. Η ποιητική αυτή ένταση φαίνεται να έχει μια διαζευκτική σχέση με το αφηγηματικό στοιχείο, και γι αυτό οι λογοτέχνες αυτοί, μη βρίσκοντας τον καταλύτη που θα πετύχαινε τη χημική σύνθεση, μένουν στη συγγραφή σύντομων πεζών κειμένων, άμεσων απογόνων των πεζοτράγουδων που εμφανίστηκαν στις αρχές του αιώνα (όπως οι Πεζοί ρυθμοί του Ζαχαρία Παπαντωνίου). Όμως η Νατάσσα Φραντζεσκάκη βρήκε αυτό τον καταλύτη.
Ένα κύριο χαρακτηριστικό του είναι η υποδήλωση (understatement). Δεν κραυγάζει, αλλά α) με έμμεσο τρόπο δηλώνει την ένταση των αισθημάτων των ηρώων της, και β) με αφαιρετικό τρόπο συμπυκνώνει μια φιλοσοφία, μια αντίληψη, μια στάση ζωής. Αυτά τα χαρακτηριστικά αναδεικνύονται καθαρότερα σε εφέ τέλους, όπως είναι π.χ. το τέλος της Ταινίας μικρού μήκους και του διηγήματος που δίνει τον τίτλο στη συλλογή.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Νατάσσας Φραντζεσκάκη είναι ότι την ένταση την αναζητάει στο μύθο και όχι στο ύφος. Οι ιστορίες που έχει επινοήσει ή έχει αντιγράψει από τη ζωή είναι συναρπαστικές, ασυνήθιστες, σπουδαίες με την αριστοτελική σημασία, αλλά όχι τέλειες, γιατί δεν είναι δραματικές, θεατρικές. Απεναντίας, δεν υπάρχει η κορύφωση που χαρακτηρίζει την τραγωδία και που αναμένουμε από κάθε θεατρικό είδος, αλλά η τραγωδία της μη κορύφωσης, της παγίδευσης σε μια επανάληψης που εξικνείται στο διηνεκές (ανατρέποντας τον Αριστοτέλη ο Τσέχωφ μας έδωσε τον Θείο Βάνια και τον Βυσσινόκηπο), όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στο διήγημα Το μακιγιάζ.
Νομίζω ότι τα διηγήματα της Νατάσσας Φραντζεσκάκη είναι ασκήσεις μυθιστορηματικής γραφής, είναι ο προθάλαμος που θα την οδηγήσει στο μυθιστόρημα. Μια τόσο πλούσια μυθοπλαστική φαντασία θα πρέπει να κάνει το δεύτερό της άλμα. Η ποιητική αίσθηση της γλώσσας που τη διέπει εγγυάται για το αποτέλεσμα.
Η μόνη παρατήρηση που έχω να κάνω είναι ότι μια κάποια απροσεξία στα κόμματα, και γενικά στα σημεία στίξεως, καθώς και στις παύλες, δείκτης του ποιος μιλάει, δημιουργεί μια αβεβαιότητα στο διάβασμα σε ορισμένα σημεία. Αυτό όμως δεν το χρεώνεται υποχρεωτικά μόνο η συγγραφέας, αλλά και το τμήμα επιμέλειας και διορθώσεων του εκδοτικού οίκου.