Ingmar Bergman, Φάνυ και Αλέξανδρος (1982)

Ingmar Bergman, Φάνυ και Αλέξανδρος (1982)

  Από χθες στους κινηματογράφους, σε επανέκδοση.

  Μεγάλος ο Μπέργκμαν, χαίρομαι που με την ευκαιρία των επανεκδόσεων ξαναβλέπω τα έργα του.

  Στην αρχή το έργο με ξένισε.

  Θα μιλήσω πάλι για την πρόσληψη.

  Πληβείος εγώ, δεν με ενδιαφέρουν οι ζωές των ανώτατων στρωμάτων, με εξαίρεση των βασιλιάδων στις τραγωδίες. Έτσι οι σκηνές από την καθημερινή ζωή της οικογένειας της Φάνυ και του Αλέξανδρου, με κάμποσο υπηρετικό προσωπικό, με ξένισε. Θα με ενδιέφερε περισσότερο η ζωή των υπηρετών, όπως ενδιέφερε τον Τομ Στόπαρντ η τραγική μοίρα των Ρόζενκραντς και Γκίλντενστερν. Παρεμπιπτόντως ο Άμλετ παρουσιάζεται στην ταινία σχεδόν σαν αντικατοπτρική ιστορία (mise en abyme). Όταν βέβαια άρχισε να εισβάλει το δράμα, και προπαντός ο μεταφυσικός Μπέργκμαν, με συνάρπασε. Την ίδια εμπειρία είχα και με την ταινία «Μετά το γάμο», που κι αυτή παίζεται από χθες.

  Η χήρα μητέρα θα παντρευτεί τον επίσκοπο, ένα σκληρό και άτεγκτο φονταμενταλιστή χριστιανό που θέλει να επιβάλλει τους αυστηρούς κανόνες του μέχρι και στις πιο μικρές λεπτομέρειες. Ξύπνημα στις 6 η ώρα το πρωί για προσευχή; Παναγία μου!

  Τα παιδιά υποφέρουν, κάποια στιγμή ο Αλέξανδρος θα εισπράξει ένα γερό ξύλο, η μητέρα καταλαβαίνει το λάθος της, αλλά είναι πια αργά.

  Ή μήπως όχι;

  Θα κανονίσει να φυγαδευτούν τα παιδιά της από το σπίτι, ενώ η ίδια ρίχνει ναρκωτικό στον καφέ του άντρα της για να κοιμηθεί και να καταφέρει έτσι να το σκάσει. Το σκάει, όμως η μοίρα επιφυλάσσει ένα φρικτό τέλος στον επίσκοπο, να πεθάνει αρπάζοντας φωτιά από την καιγόμενη αδελφή του.

  Η μοίρα;

  Όχι, ήταν τα «μάγια» του διαταραγμένου νεαρού που τον έχουν περιορισμένο στο δωμάτιό του, που διαβλέποντας το μίσος του Αλέξανδρου για τον πατριό του τα έθεσε σε εφαρμογή.

  Το φανταστικό εισβάλλει κάμποσες φορές στο έργο, ενώ το πρόβλημα του θεού που φαίνεται δεν έχει πάψει να κατατρύχει τον Μπέργκμαν, ήδη από την εποχή της «Έβδομης σφραγίδας», θα είναι και εδώ κεντρικό. Ο σκληρός επίσκοπος είναι γεμάτος αγωνία που δεν βλέπει την επιδοκιμασία του Θεού για την θρησκευτική αυστηρότητά του. Όσο για τον Αλέξανδρο, αυτός αντιμετωπίζει το ζήτημα όπως και τόσοι άλλοι: είναι δυνατόν να υπάρχει Θεός και να ανέχεται τόση αδικία και σκληρότητα στον κόσμο;

  Υφολογικά είναι ο γνωστός Μπέργκμαν: συχνά γκρο πλαν με ένα θεατρικό στήσιμο, το οποίο όμως πολλές φορές αίρει βάζοντας την κάμερά του να κινείται, για να μην γίνεται βαρετός ο λόγος των προσώπων, που καμιά φορά τραβάει σε αρκετό μάκρος σαν μονόλογος. Εδώ βέβαια δεν πρωτοτυπεί, όπως και με τα σαμ κόντρα σαμ στους διαλόγους.

  Μου ήλθε στο μυαλό όταν έβλεπα την ταινία:

  Μια από τις τραυματικές εμπειρίες της παιδικής μου ηλικίας ήταν που η μητέρα μου με υποχρέωνε να κάνω την προσευχή μου πριν πέσω για ύπνο, ενώ τα μάτια μου έκλειναν από τη νύστα. Θυμάμαι μια φορά που μόλις την τέλειωσα σωριάστηκα κυριολεκτικά κοιμισμένος στο κρεβάτι.

  Η προσευχή που έλεγα τέλειωνε ως εξής: «…και ότινα κιπίσω (ξυπνήσω) α σηκωθώ πωί πωί α σε δοξολογήσω.

  Δεν θυμάμαι να κράτησα ποτέ αυτή την υπόσχεση, το μαρτύριο της προσευχής ήταν μόνο το βράδυ πριν κοιμηθώ.