Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα

Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα, Κέδρος 1974, σελ. 322

 

  To μυθιστόρημα «Τα ψάθινα καπέλα» το διάβασα πριν χρόνια, και το ξαναδιάβασα τώρα καθώς θα το συζητήσουμε στη Λέσχη Βιβλίου την Κυριακή που μας έρχεται.

  Τα «Ψάθινα καπέλα» είναι ένα βιβλίο γραμμένο από μια γυναίκα, στα 27 της μόλις χρόνια, για γυναίκες. Η γυναίκα είναι ο shite (δανείζομαι τον όρο από το θέατρο Νο) και ο άντρας είναι ο waki.

  Τα ψάθινα καπέλα λειτουργούν μετωνυμικά για τις τρεις αδελφές που τα φορούσαν. Η μεγαλύτερη είναι η Μαρία, η μεσαία είναι η Ινφάντα και η μικρότερη είναι η δεκαεπτάχρονη Κατερίνα, η οποία αφηγείται σε κάποια κεφάλαια του βιβλίου, περίπου σε εναλλαγή με την τριτοπρόσωπη αφήγηση της συγγραφέως. Υπάρχουν και ημερολογιακά αποσπάσματα από τη μητέρα τους νομίζω.  

  Όμως υπάρχουν και άλλες γυναίκες. Είναι η γιαγιά η πολωνέζα που το έσκασε από την οικογένειά της, είναι η μητέρα, χωρισμένη από τον πατέρα, είναι μια θεία.

  Μεσοαστή η Λυμπεράκη, περιγράφει μια μεσοαστική οικογένεια. Οικονομικά είναι αρκετά άνετες (ο πατέρας είναι τραπεζικός υπάλληλος, αλλά φαίνεται ότι έχουν εισοδήματα, έχουν υπηρέτες), και κάνουν μεγάλες καλοκαιρινές διακοπές. Μάλιστα το βιβλίο χωρίζεται σε μέρη σύμφωνα με αυτές τις καλοκαιρινές διακοπές, τρεις στη σειρά, όσες και οι ηρωίδες.

  Η Λυμπεράκη, με φοβερή για την ηλικία της, ή ίσως εξαιτίας της, διεισδυτικότητα, περιγράφει τον κυμαινόμενο συναισθηματικό κόσμο των ηρωίδων της που μόλις εγκατέλειψαν την εφηβεία.

  Δεν μοιάζουν μεταξύ τους στο χαρακτήρα. Κάθε γυναίκα που διαβάζει το βιβλίο θα ταυτιστεί με μια απ’ αυτές, ανάλογα με τον δικό της χαρακτήρα. Θα τις δούμε στα φλερτ τους, που της Μαρίας θα καταλήξει σε γάμο, όχι όμως και της Κατερίνας, που βλέπει τον γάμο σαν φυλακή. Μπορεί να τρέφει αισθήματα για τον Δαυίδ, όμως όχι, θα αποφασίσει να μην τον παντρευτεί.

  Είναι η ασυμβίβαστη, η αντίθεση της Μαρίας που θα επιλέξει το γάμο, χωρίς ιδιαίτερο ενθουσιασμό.

  Υπάρχει και ένας άντρας, ο Αντρέας, ασυμβίβαστος. Θα παρατήσει τη γυναίκα του και θα ταξιδεύει. Η στεριά δεν τον χωράει. Ο πατέρας του γράφει ένα μυθιστόρημα βασισμένο στη ζωή του. Αμφιβάλει αν θα το διαβάσει ο γιος του.

  Υπάρχουν μυστικά που θα αποκαλυφθούν σιγά σιγά. Η μητέρα διατηρεί μια κρυφή αλληλογραφία με τη μητέρα της την πολωνέζα.

  Μια πινακοθήκη ηρωίδων είναι το μυθιστόρημα της Λυμπεράκη, με εντελώς ξεχωριστά χαρακτηριστικά η κάθε μια. Τις γυναίκες τις έχει συναρπάσει, αλλά και στους άντρες σίγουρα θα άρεσε, αν κρίνουμε από τις αλλεπάλληλες εκδόσεις του μυθιστορήματος. Θα είχε φοβερό ενδιαφέρον μια στατιστική, πόσες γυναίκες το διάβασαν και πόσοι άντρες.   

  Αλλά να δώσουμε το λόγο στη συγγραφέα παραθέτοντας κάποια αποσπάσματα.

  «Σα νιώθουν τη γυναίκα σίγουρη, πιστή, δεν της δίνουν σημασία, ενώ σαν κινδυνεύουν να τη χάσουν…» (σελ. 147).

  Όλοι το ξέρουμε αυτό. Είναι η εντελώς πρόσφατη εμπειρία μιας φίλης μου.

  «Μικρή που ήμουνα μ’ άρεσε να διηγιέμαι όνειρα που δεν είχα δει, κι η πίστη που έβλεπα στα μάτια των άλλων τα ’κανε πιστευτά και στα δικά μου μάτια» (σελ. 173).

  Όχι, στα μάτια τα δικά μου δεν έγινε πιστευτό το όνειρο που διηγήθηκα σε δυο φίλους μου, το Γιώργη και το Θοδωρή: είχα δει όνειρο λέει το πότε θα πεθάνουμε. Για να μην υποψιαστούν έβαλα τον εαυτό μου στη μέση.

  Το χάφτηκαν, αλλά κάποια στιγμή, καθώς το σχολιάζανε, τους λυπήθηκα, δεν ήθελα να τους στενοχωρήσω άλλο, τους είπα ότι τους δούλεψα.  

  «Η μόνη πρωτοτυπία είναι ο μοιραίος αυτός αριθμός στη ζωή της Βεατρίκης, ο αριθμός εννιά. Εννιά» (σελ. 259).

  Θα παραθέσω δυο αποσπάσματα από ένα αυτοβιογραφικό μου κείμενο που του έχω δώσει τίτλο «Οι ρίζες της σύμπτωσης» και υπότιτλο «Ο έρωτας».

  «Ο [Κωνσταντίνος] Μπούρας μίλησε ακόμη και για την αριθμολογία του Πυθαγόρα. –Ο δικός μου αριθμός ποιος είναι; -Ψάξε να τον βρεις.

  Βρε τι να ψάξω, τι να ψάξω… Δεν ξέρω πώς κατέληξα στο 9. Του βρήκα πολλά εννιάρια στη ζωή μου. 9859, ο αριθμός του αυτοκινήτου μου. 18, 8+1=9, τα γενέθλιά της, και ξαφνικά θυμήθηκα ότι ήταν και τον ένατο μήνα, Σεπτέμβριο. 22 του 5^ου μας κάνει 2+2+5=9, τα γενέθλια του Μανώλη. Σπίτια που έμεινα τα τελευταία χρόνια, Λυσίου 9, Καλαμών 9^α, και τώρα Κλεάρχου 9. ….

  Αυτό που με εξέπληξε όμως ήταν η ερμηνεία του 9 από τον Κωνσταντίνο. -Το 9 σημαίνει ότι φιλοσοφείς. –Ναι, του λέω, μαθητής, αλλά και φοιτητής και για λίγα χρόνια μετά, η φιλοσοφία ήταν το αγαπημένο μου αντικείμενο. Εξάλλου το δεύτερο πτυχίο μου είναι από το φιλοσοφικό τμήμα. …

  -Τι άλλο σημαίνει το 9;

  -Ότι είσαι μοναχικός τύπος.

  Βρε τον άθλιο, πάλι διάνα έκανε. Η γυναίκα μου συχνά μου έλεγε ότι είμαι μοναχικός τύπος, ότι μπορώ να ζήσω μόνος μου».

  «Ο Αντρέας είναι ο πιο ελεύθερος άνθρωπος που υπάρχει κι ο πιο παλαβός. Δεν ξέρει τι είναι η ζωή, όμως είναι η ίδια η ζωή, δεν έχει φαντασία, όμως αυτά που κάνει ξεπερνάν κάθε φαντασία…».

  Ο Αντρέας είναι η αρσενική εκδοχή της Κατερίνας, σε μεγαλύτερο βαθμό. Είναι έτοιμη να τον ακολουθήσει στις περιπέτειές του αφού έχει απορρίψει την πρόταση γάμου του Δαυίδ. Όμως αυτός θα την στήσει, δεν θα την πάρει μαζί του.  

  «Αχ, μητέρα, θα με συγχωρέσεις ποτέ; Γιατί να κρύβεσαι, μητέρα, γιατί να κρύβεσαι όλη σου τη ζωή, σαν την Ινφάντα, σαν κι εμένα, σαν όλους μας; Κρυβόμαστε ο ένας απ’ τον άλλον, κι εγώ απ’ το Δαυίδ, κι Δαυίδ από τη Ρουθ κι από την κυρία Παρηγόρη, η κυρία Παρηγόρη απ’ τον κύριο Παρηγόρη, όλοι, όλοι κρυβόμαστε ο ένας απ’ τον άλλον» (σελ. 304).

  Είναι ένα χαρακτηριστικό όλων των ανθρώπων, όμως διαφέρει στο βαθμό. Άλλοι θέλουν να μην είναι εντελώς διάφανοι, ενώ άλλοι πάλι θέλουν να είναι εντελώς αδιαφανείς.   

 

  Εντόπισα αρκετούς ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους, είπα να μην τους παραθέσω αλλά τελικά άλλαξα γνώμη.

Με το λευκό της φόρεμα και το μακρύ λαιμό της (σελ. 43)

Των γιατρικών και του κρασιού που αναδίνει ο δρόμος (σελ. 45)

Να βλέπει απ’ το παράθυρο τον κοιμισμένο κήπο (σελ. 92)

Πετριά για τον πατέρα της ή για τον κόσμο όλο (σελ. 111)

Με τους καρπούς των κόπων του και στα δικά του μέτρα (121)

Να πάρω την ομπρέλα μου γιατί ο ήλιος καίει (σελ. 122)

Άλλα φυτά δε βλάσταιναν, ούτε άλλα λουλούδια (σελ. 155) (όχι, δεν είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, στο κείμενο δεν είναι «ούτε άλλα» αλλά «ουτ’ άλλα»). Συχνά συναντώ τέτοιες περιπτώσεις, που επιβεβαιώνει το ότι οι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι που υπάρχουν δεν βγαίνουν προγραμματικά, αλλά εντελώς αυθόρμητα.

Όταν την πείραξα γι’ αυτό, την πιάσανε τα γέλια (σελ. 174)

Όλη την έγνοια του παιδιού την είχε η Μαρία (σελ. 198)

Μες στη δικιά μου κάμαρα που ξέρω πως γλιστράει (σελ. 216)

Δωμάτιο ολοστρόγγυλο, δίχως καμιά γωνία (σελ. 219)

Τη στρογγυλή κι ασάλευτη ματιά της κουκουβάγιας (σελ. 221)

Τράβηξα τα σκεπάσματα και τ’ άπλωσα στον ήλιο (σελ. 222)

Και δίνοντας στο πρόσωπο αλλιώτικον αέρα (σελ. 247)

Στενεύοντας το μέτωπο σε τούτο το σημείο (σελ. 259)

Ατύχησε στο γάμο της κι έζησε δίχως άντρα (σελ. 304)

Το ζωντανό κι αυθόρμητο που γέμιζε το χώρο (σελ. 310)

 

Βρήκα τη Λήδα στον κήπο (δάκτυλος). Πολεμούσε να φτιάξει μια κούνια (ανάπαιστος). Υπάρχει και αμφίβραχυς, νομίζω και τροχαίος, αλλά θα τραβούσε σε μάκρος η ανάρτηση αν τους υπογράμμιζα και τους παράθετα κι αυτούς. Αυτούς τους δυο τους παράθεσα γιατί είναι συνεχόμενοι.