Kiumars Pourahmad, Bibi Chelchele (1986)

Kiumars Pourahmad, Bibi Chelchele (1986)

 

  In Memoriam

  Αποφάσισα να δω πακέτο τον Kiumars Pourahmad, δηλαδή και τις υπόλοιπες ταινίες του που δεν είχα δει, αφού έμαθα για την αυτοκτονία του από ανάρτηση στο Instagram της Golshifteh Farahani: 74 year old director, Kiumars Pourahmad, my very good friend has committed suicide at the age of 74 [5-4-2023]. This is not a suicide, it’s a murder by the Islamic Republic, who is pushing the whole nation, especially sensitive artists like him, into such dark devastated state, that they would choose death over life.

  H ταινία είναι μεταφορά του μυθιστορήματος «Meu pé de Laranja Lima» του βραζιλιάνου José Mauro de Vasconcelos, το οποίο είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό. Στα αγγλικά μεταφράστηκε με τον τίτλο «My Sweet Orange Tree», η γλυκοπορτακαλιά μου (ελάχιστες υπήρχαν σε κάποια περιβόλια στο χωριό μου, θυμάμαι την υπέροχη γεύση που είχαν τα πορτακάλια τους, τα γλυκοπορτάκαλα, όπως τα λέγαμε).

  Κατ’ αρχάς να πούμε ότι υπάρχει ξεχωριστό είδος (genre) στον ιρανικό κινηματογράφο, «Κινηματογράφος με παιδιά» (Children cinema). Πρέπει να τον ξεχωρίσουμε από τον παιδικό κινηματογράφο, που είναι κινηματογράφος για παιδιά. Φυσικά ο «Κινηματογράφος με παιδιά» μπορεί να έχει ως αποδέκτες και παιδιά ή έφηβους.

  Το είδος αυτό χρονολογείται προεπαναστικά, από τη δεκαετία του ’70, και ένας κορυφαίος σκηνοθέτης, ο Αμπάς Κιαροσταμί, γύρισε κάποιες ταινίες του είδους. Το είδος αυτό ήκμασε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80, και μετά άρχισε να φθίνει σιγά σιγά.  

  Ο Kiumars Pourahmad είναι ένας από τους κύριους εκπρόσωπου αυτού του είδους. Το «Γλυκιά μου πορτοκαλιά» είναι μια ταινία στην οποία κεντρικοί ήρωες είναι ένα δεκάχρονο περίπου παιδί και ένας μεσήλικας. Είναι η δεύτερη ταινία του Πουραχμάντ μετά το «Tatureh», επίσης «Ταινία με παιδιά».

  Έψαξα να δω τι είναι το tatureh. Και βρήκα:

  Επιστημονικό όνομα, Datura stramonium L. Οικογένεια, Solanaceae. Κοινή ονομασία, Tatureh. Μέρος που χρησιμοποιείται, ο καρπός. Ο τρόπος που χρησιμοποιείται, βράζεται και κολλάται (σαν έμπλαστρο). Ιατρικές χρήσεις, ηρεμιστικό, θεραπεία του εθισμού, αντιμετώπιση κολικού, θεραπεία πληγών, απολύμανση πληγών. Βρίσκεται, στην Mashhad city, Northeastern Iran, Khiregah-e Jangali, Ghasemloo valley.

  Βρήκαμε όλα αυτά, αλλά την ταινία δεν την βρήκαμε.

  Βλέπουμε και εδώ  το μοτίβο «η αρχική αντιπάθεια γίνεται συμπάθεια».

  Ο Majid ζει σε μια προβληματική οικογένεια. Τον κτυπάνε συχνά.

  Τον Javad δεν τον συμπαθεί κανένα παιδί, τα διώχνει όταν επιχειρούν να σκαρφαλώσουν στο φορτηγό του.

  Ο Majid θα τολμήσει, θα εισπράξει ένα δυνατό χαστούκι και θα πέσει με τα μούτρα στις λάσπες. Θα ξεκαρδιστούν όλοι στα γέλια βλέποντας το λασπωμένο πρόσωπό του, και αυτό είναι που τον πείραξε περισσότερο, όπως θα πει μετά.

  Θέλει να γίνει δυνατός, να τον σκοτώσει. Μαθητεύει κοντά σε ένα Κουταλιανό (είχε έλθει και στο χωριό μου), που έκανε επίδειξη σπάζοντας αλυσίδες που είχε τυλιγμένες πάνω του απλά φουσκώνοντας το στήθος του. Ο Majid μάζευε τα κέρματα του κόσμου για την επίδειξη.   

  Ο Javad τον βλέπει που πηγαίνει κουτσαίνοντας στο σχολείο. Τι έχει; Το πόδι του είναι πληγωμένο. Τον παίρνει και αντί να τον πάει στο σχολείο τον πηγαίνει στο νοσοκομείο, όπου του κάνουν θεραπεία.

  Θα γίνουν πρώτοι φίλοι. Εγκαταλείπει τον Κουταλιανό μια και έπαψε να ονειρεύεται την εκδίκηση.

  Μήπως θα ήθελε να τον κάνει γιο του, να τον πάρει από την οικογένειά του;

  -Δεν γίνεται, και όσο και αν σε κτυπάνε για τις αταξίες σου οι γονείς σου σε αγαπάνε, οι γονείς πάντα αγαπούνε τα παιδιά τους.

  Η γιαγιά του η Bibi δεν τον κτυπάει, σ’ αυτή βρίσκει προστασία και παρηγοριά.

  Είναι ολότελα συγκινητικοί οι τρυφεροί διάλογοι ανάμεσα στον Javad και στον Majid, που διατρέχουν σχεδόν το σύνολο της ταινίας.

  Υπάρχουν όμως και οι δραματικές στιγμές.

  Η μια είναι εκτός πλαισίου της ιστορίας: ο Javad σκότωσε κατά λάθος τον γιο του κάνοντας όπισθεν.

  Η άλλη δραματική στιγμή είναι στο τέλος της ταινίας: το φορτηγό του Javad σταματάει πάνω στις ράγες, έχει σβήσει η μηχανή. Αγωνίζεται να τη βάλει μπρος. Το τραίνο πλησιάζει. Ελπίζει ότι θα τα καταφέρει, έστω και την τελευταία στιγμή, όμως όχι.

  Αυτό του στοίχισε τη ζωή.

  Την ιστορία την αφηγείται ο Majid, τριανταεξάρης πια.

  Πού κολλάει η πορτοκαλιά;

  Σ’ αυτήν εξομολογείται τα βάσανά του ο Majid, και φαντάζεται τις απαντήσεις που του δίνει. Εμείς τις ακούμε βέβαια σαν να πρόκειται για παραμύθι, με το δέντρο να μιλάει.

  Η ταινία θεωρείται ως μια από τις κορυφαίες του είδους, και μου άρεσε πολύ.

  Ψάξαμε στο διαδίκτυο και βρήκαμε και το πορτογαλικό κείμενο και την αγγλική μετάφραση. Είπα να εξασκήσω λίγο τα πορτογαλικά μου, διάβασα το πρώτο κεφάλαιο, αλλά είδα ότι αυτό θα μου έπαιρνε χρόνο, και δεν έχω πια πολύ χρόνο στη διάθεσή μου, έτσι διάβασα την αγγλική μετάφραση.

  Λέω να το συστήσω στον εκδότη μου.

  Αλλά για στάσου, μήπως έχει εκδοθεί στα ελληνικά;

  Αυτό το σκέφτηκα μετά από δυο μέρες. Έψαξα. Πράγματι εκδόθηκε από τον Κέδρο το 1997 με τίτλο «Όμορφη πορτοκαλιά μου», έκδοση που έχει εξαντληθεί, και επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» το 2015, και κυκλοφορεί. Σας το συνιστώ ανεπιφύλακτα.

  Μια ατάκα από την ταινία την ανάρτησα στον τοίχο μου στο facebook.

  «Χωρίς αγάπη, χωρίς καλοσύνη, η ζωή δεν θα άξιζε τίποτα».

  Στο βιβλίο είναι ως εξής: «A vida sem termura não é lá grande cosa». Η ζωή χωρίς τρυφερότητα δεν είναι τίποτα σπουδαίο.

  Υπάρχουν διαφορές από το βιβλίο.

  Ο Πουραχμάντ επικεντρώνεται στη σχέση του πορτογάλου με τον μικρό που στο βιβλίο έχει το όνομα Ζεζέ. Μου θύμισε ένα ανάλογο ντούο, μόνο που στη θέση του αγοριού ήταν ένα κοριτσάκι, η Αλίκη, στην ταινία του Βιμ Βέντερς «Η Αλίκη στις πόλεις».

  Η οικογένεια δεν είναι δυσλειτουργική, απλά ο μικρός είναι πολύ άτακτος και τρώει ξύλο. Ο πατέρας δεν είναι ανάπηρος, είναι άνεργος. Στο τέλος θα βρει δουλειά.

  Στη θέση της γιαγιάς που προστατεύει το μικρό είναι η μεγάλη αδελφή που, όπως διαβάζουμε στα γράμματα τέλους της βραζιλιάνικης ταινίας «My sweet orange tree» (2012) του βραζιλιάνου Marcos Bernstein την οποία ανακάλυψα τυχαία, αυτοκτόνησε στα 24 της. Και ο μικρός του αδελφός, ο Λουί, πέθανε στα 20 του χρόνια.

  Μετά το θάνατο του πορτογάλου ο Ζεζέ έπεσε βαθιά άρρωστος, όμως ανάρρωσε, και αφηγείται την ιστορία.

  Η ταινία του Bernstein ακολουθεί πιστότατα το βιβλίο, με κάποιες προσθήκες, όπως π.χ. παρουσιάζοντας τον Ζεζέ να διασχίζει τις ράγες ενώ έρχεται από απέναντι το τραίνο, προλαβαίνοντας μόλις την τελευταία στιγμή. Επίσης δεν υπάρχει ο Κουταλιανός, που επίσης δεν υπάρχει στο βιβλίο. Στη θέση του είναι ένας τραγουδιστής, που ενώ στο βιβλίο πουλάει φυλλάδια με τους στίχους των τραγουδιών που τραγουδάει, στην ταινία του Bernstein, updated, πουλάει cd.