Albert Hourani, Η ιστορία του Αραβικού κόσμου

Albert Hourani, Η ιστορία του Αραβικού κόσμου, μετ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδόσεις Ψυχογιός 2009, σελ. 719.

Η παρακάτω βιβλιοπαρουσίαση δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια εμπεριστατωμένη ιστορία του αραβικού κόσμου, με αρκετές σελίδες αφιερωμένες στη λογοτεχνία του

Μετά το «Δράκο της Κίνας», μια εκτενή ιστορία της Κίνας, επίσης από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σειρά έχει στις παρουσιάσεις μας η «Ιστορία του αραβικού κόσμου» του Albert Hourani. Κάνουμε την αναφορά στο προηγούμενο έργο, γιατί διαπιστώσαμε ότι οι δυο ιστορίες έχουν κάποια κοινά στοιχεία: Και στα δυο έργα, όσο φτάνουμε στα νεότερα χρόνια, οι ιστορικές λεπτομέρειες γίνονται πιο πολλές, φτάνοντας σε μια εκτενή κάλυψη των σύγχρονων γεγονότων. Έτσι τα ιστορικά αυτά βιβλία καλύπτουν και θέματα πολιτικά που ενδιαφέρουν αναγνώστες που τους απασχολούν περισσότερο ζητήματα του σύγχρονου κόσμου παρά ιστορικά ζητήματα. Ακόμη οι συγγραφείς αφιερώνουν αρκετές σελίδες σε «παράπλευρες ιστορίες», ιστορίες γειτονικών χωρών. Στο «Δράκο της Κίνας» μαθαίνουμε αρκετά πράγματα για την ιστορία της Ρωσίας και της Μογγολίας, στην «Ιστορία του αραβικού κόσμου» υπάρχουν σελίδες για την ιστορία της Περσίας, και προπαντός, κάτι που ενδιαφέρει ιδιαίτερα εμάς τους Έλληνες, για την ιστορία της Τουρκίας. Καθώς το Ισλάμ ήταν εκείνο που διαμόρφωσε τον αραβικό κόσμο, είναι φυσικό να αναφερθεί ο συγγραφέας και σε χώρες που έχουν θρησκεία το Ισλάμ χωρίς να είναι αραβικές.
Και μια διαφορά: Το παρόν βιβλίο είναι πιο λεπτομερειακό σε ό, τι αφορά τη λογοτεχνική ιστορία, και ιδιαίτερα διεξοδικό για την πρώτη περίοδο και για τη σύγχρονη. Στην πρώτη περίοδο αναλύονται κυρίως τα λογοτεχνικά είδη, ενώ στη σύγχρονη λογοτεχνική ιστορία γίνεται περισσότερο αναφορά σε ονόματα και σε θεματικές.
Διαβάζοντας για τη σύγχρονη ιστορία, μπορείς σε κάποια σημεία να κάνεις τις δικές σου «διορθώσεις». Για παράδειγμα, ο Χουρανί αποδίδει τα αίτια της αποτυχίας της αιγυπτιακής επίθεσης το 1973 στον εξοπλισμό που έλαβε το Ισραήλ από τις ΗΠΑ. Όπως θυμάμαι από τα δημοσιεύματα του τύπου της εποχής, οι ΗΠΑ με τους δορυφόρους τους ενημέρωναν τους Ισραηλινούς για τις θέσεις των αιγυπτιακών στρατευμάτων που είχαν προελάσει με αποτέλεσμα να τα περικυκλώσουν, και να υποχρεωθεί έτσι η Αίγυπτος σε ανακωχή. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι όπως το Ισραήλ τους αιφνιδίασε το 1967, έτσι και αυτοί τους αιφνιδίασαν το 1973.
Ακόμη, λέει ο Χουρανί, ότι στην λυβική επανάσταση του 1968 που εκθρόνισε τον βασιλιά Ιντρίς (που παρεμπιπτόντως παραθέριζε στην Ελλάδα, νομίζω στα Γλυκά Νερά, και μοίραζε ρολόγια για μπουρμπουάρ, είδος ακριβό εκείνη την εποχή) ξεχώρισε σιγά σιγά ο Καντάφι. Νομίζω ότι ο Καντάφι φιγουράρισε αμέσως στις εφημερίδες ως ηγέτης των επαναστατών αξιωματικών.
Σήμερα βρισκόμαστε μάρτυρες ενός φονταμενταλιστικού Ισλάμ. Ενώ τα εθνικιστικά κινήματα της εποχής μετά το 1950 είχαν ένα λίγο πολύ σοσιαλιστικό προσανατολισμό, σήμερα έχουν ισλαμικό. Την Αλ Φατάχ στην ηγεσία των Παλαιστινίων διαδέχθηκε η Χαμάς, με αποτέλεσμα να ατονήσει αρκετά η συμπάθεια των Ελλήνων για τον αγώνα του παλαιστινιακού λαού, ενώ η νικηφόρα επανάσταση των Αλγερινών κατά των Γάλλων έπρεπε να αντιμετωπίσει από τη δεκαετία του ’90 και μετά τους φονταμενταλιστές ισλαμιστές που σκόρπισαν το θάνατο στην Αλγερινή ύπαιθρο. Σήμερα διεξάγεται ένας πόλεμος για τη μαντίλα, που έχει αναδειχθεί σε σύμβολο του ισλαμικού φονταμενταλισμού.
Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Παλιά η απομάκρυνση της μαντίλας συμβόλιζε την αρχή της απελευθέρωσης της γυναίκας στο Ισλάμ, στο οποίο βρίσκεται σε πολύ κατώτερη θέση από τον άντρα σε σχέση με τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο.
«Όταν η Χούντα Σαράουι (1878-1947) – κορυφαία Αιγύπτια φεμινίστρια της εποχής της έφτασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Καΐρου, επιστρέφοντας από ένα γυναικείο συνέδριο στη Ρώμη, τη στιγμή που κατέβαινε από το τρένο τράβηξε το πέπλο από το πρόσωπό της. Θρυλείται ότι η παριστάμενες γυναίκες ξέσπασαν σε χειροκροτήματα, ενώ κάποιες τη μιμήθηκαν κιόλας. Το παράδειγμά της ακολούθησαν και άλλες γυναίκες της γενιάς της, ενώ οι γυναίκες της επόμενης μπορεί να μη φόρεσαν καν πέπλο» (σελ. 472).
Γιατί πέπλο και όχι μαντήλα; Η λέξη veil μεταφράζεται σαν πέπλο σε πάρα πολλά λεξικά. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα της μαροκινής φεμινίστριας Φάτιμα Μερνίσι (της μόνης μουσουλμάνας φεμινίστριας, διάβασα στο ίντερνετ, που μπορεί και εργάζεται ελεύθερα στην πατρίδα της) τιτλοφορείται «Behind the veil».
Η μετάφραση είναι πάρα πολύ καλή. Η μόνη μας ένσταση είναι η απόδοση κάποιων ονομάτων, π.χ. Χάγκαρ αντί Άγαρ (αγαρινοί), όπως μας παραδίδεται από τη Βίβλο, Τζαμάλ αμπντ αλ Νάσερ, αντί Γκαμάλ αμπντέλ Νάσερ, όπως μας είναι γνωστό, και Τζολάν, αντί (υψώματα του) Γκολάν, όπως τα ξέρουμε. Μικρή ένσταση, μπροστά σ’ αυτό το υπέροχο βιβλίο. (Ρώτησα, έμαθα. Τζαμάλ είναι η σωστή κορανική προφορά, όμως στην Αίγυπτο τον λένε Γκαμάλ, και έτσι είναι γνωστός στη Δύση).

Μπάμπης Δερμιτζάκης