Σταμάτης Πολενάκης, Τα γαλάζια άλογα του Φραντς Μαρκ

Σταμάτης Πολενάκης,
Τα γαλάζια άλογα του Φραντς Μαρκ,
Οδός Πανός 2006

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Πρόκειται για τη δεύτερη ποιητική συλλογή του Σταμάτη Πολενάκη, εγγονού του
γνωστού γελοιογράφου και γιου του Λέανδρου, του γνωστού συγγραφέα.
Τα ποιήματα της συλλογής αυτής είναι κυριολεκτικά απαντήσεις, responses, σε ερεθίσματα, stimuli, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία της ψυχολογίας της συμπεριφοράς. Τα ερεθίσματα είναι συγγραφείς, μουσικοί, ήρωες μυθιστορημάτων κ.ά., και οι απαντήσεις σύντομα κείμενα, συχνά στα όρια του αποφθέγματος:

«Χιλιάδες ήλιοι φωτίζουν τον κόσμο
αλλά δεν υπάρχει παρά μόνο μια κοινή νύχτα
μέσα στην οποία υποφέρουμε όλοι: η κατασκότεινη νύχτα
του Νικολάι Σταυρόγκιν» (σελ. 49).

Θα παραθέσω ένα ακόμη, που με συγκίνησε, μια και οι διακειμενικές αναφορές στη λογοτεχνία της Ανατολής είναι περίπου άγνωστες στα καθ' ημάς:

«Παραλλαγή του ονείρου της πεταλούδας:
ο Τσανγκ Τσου
φλεγόμενος από το φως» (σελ. 47).

Το «Όνειρο της πεταλούδας» του Zhuang Zhou (Τζουάνγκ Τζόου για την ακρίβεια, αλλά οι μεταγραφές στα ελληνικά των κινέζικων ονομάτων είναι μια θλιβερή ιστορία) είναι ένα από τα αριστουργήματα της κινέζικης λογοτεχνίας.
Οι απαντήσεις αυτές στη δεύτερη από τις τρεις ενότητες της συλλογής με τον τίτλο «Αποχαιρετισμοί» ξεκινούν όλοι με τη λέξη «αποχαιρετισμός».
Τη συντομία ενός χάι κου έχει ο αποχαιρετισμός σε ένα εθνικό συγγραφέα της Ιαπωνίας, τον ελληνικής καταγωγής Λευκάδιο Χερν:

«Φως και σκοτάδι ένα και η εφήμερη
λάμψη των στιγμών
Τελευταία εικόνα: μέσα στη νύχτα
Πυγολαμπίδες» (σελ. 33).

Και από τον «Αποχαιρετισμό στον Άντον Πάβλοβιτς Τσέχωφ»:

«…το μέλλον είναι ένας δρόμος δύσβατος που αν τον πάρεις ως το τέλος οδηγεί κατευθείαν στο παρελθόν… αν ζούσαμε ακόμα λίγο θα βλέπαμε τον Τσάρο να φτυαρίζει το χιόνι στο Αικατερίνεμπουργκ» (σελ. 27).

Η ποίηση, μοιάζει να μας λέγει ο Πολενάκης, είναι ευαισθησία, όχι φόρμα, και γι αυτό πολλά ποιήματα της συλλογής όπως το παραπάνω έχουν τον συνεχόμενο λόγο της πεζογραφίας, με τις λέξεις να εξαντλούν το μήκος της αράδας.
Ο Πολενάκης μοιάζει να ζει μέσα στην τέχνη και τη λογοτεχνία, και οι εμπνεύσεις του αντλούνται από εκεί. Ίσως όμως να επηρεάστηκε και από τον προϊστάμενό του, τον Τάσο τον Γουδέλη, στο δικηγορικό γραφείο του οποίου εργάζεται. Ο Γουδέλης στο τελευταίο του βιβλίο, τις «Οικογενειακές ιστορίες», συμπλέκει το πραγματικό με το λογοτεχνικό, τη μοιχαλίδα Ευγενία με τη μαντάμ Μποβαρί, τον Αναστάση με τους Μπουενδία, τον Αιμίλιο με τον Καρένιν, για να τους αξιώσει σαν πρόσωπα.
Δεν είναι όλα τα ποιήματα αποχαιρετισμοί και ερεθίσματα σε πρόσωπα της τέχνης και της λογοτεχνίας. Κάποια αποτελούν απαντήσεις στα ερεθίσματα της πραγματικότητας, όπως στο παρακάτω με την μεταφυσική μελαγχολία του, που δίνει και το συναισθηματικό στίγμα της συλλογής:

«Προς τι, αναρωτιέμαι, αυτή η παράξενη επιμονή των δεικτών να περιστρέφονται στα τυφλά μέσα σ' ένα ρολόι κομματιασμένο από αιώνες, προς τι και η πεισματική εμμονή του τεχνίτη στη λεπτομέρεια (αναρωτιέμαι πάλι) προς τι η επιμονή του ποιητή να βγάζει τα μάτια του μες στο σκοτάδι πασχίζοντας να ανακατασκευάσει τον περίπλοκο μηχανισμό του ποιήματος, ενώ πληθυσμοί ολόκληροι ανταλλάσσονται ακριβώς όπως ανταλλάσσονται δυο πιόνια σε μια σκακιέρα» (σελ. 15).

Το μήλο κάτω από τη μηλιά λέει ο λαός, και ο Σταμάτης διακονεί επαξίως την ποίηση, όπως ο πατέρας του την πεζογραφία και ο παππούς του την γελοιογραφία.