Raoul Peck, I am not your negro (Δεν είμαι ο νέγρος σου, 2016)

Raoul Peck, I am not your negro (Δεν είμαι ο νέγρος σου, 2016)

Από σήμερα στους κινηματογράφους.

  Είναι η τρίτη ταινία που βλέπω του αϊτινού Ραούλ Πεκ, μετά το «Sometimes in April» και το «Όταν ο Μαρξ συνάντησε τον Έγκελς», που παίζεται ακόμη. Η πρώτη είναι μυθοπλασίας αλλά στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα, στον γενοκτονία του Τούτσι, ενώ η δεύτερη, δεν χρειάζεται να το πούμε, είναι βιογραφική. Η τρίτη αυτή ταινία του Πεκ είναι ντοκιμαντέρ.

  Ο αφηγηματικός κορμός της είναι ένα ανολοκλήρωτο χειρόγραφο του James Baldwin (1924-1987), που αναφέρεται στις ζωές τριών μαύρων ακτιβιστών, που όλοι τους δολοφονήθηκαν. Τον Medgar Evers δεν τον θυμάμαι, το 1963 που σκοτώθηκε ήμουν δεκατριών χρονών, και η είδηση της δολοφονίας του δεν έφτασε μέχρι το χωριό μου, τουλάχιστον σε μένα, σε αντίθεση με τη δολοφονία του Κένεντι. Όμως το 1965 ήμουν πια δεκαπεντάχρονος, πήγαινα στο καφενείο, και στην εφημερίδα που έφερνε κάθε μέρα ο καφετζής – το Βήμα πάντα – διάβασα για τη δολοφονία του Malcolm X. Αργότερα βέβαια διάβασα πολύ περισσότερα πράγματα γι’ αυτόν και είδα και την βιογραφική ταινία του. Και φυσικά διάβασα και για τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, το 1968.

  Διαφορετικοί χαρακτήρες, υπέρ της μη βίαιης αντίστασης ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, υπέρ της δυναμικής αντίστασης ο Malcolm X. Δυο χρόνια μετά τη δολοφονία του ιδρύθηκε το κόμμα των μαύρων πανθήρων, που έδινε δυναμικές απαντήσεις στη βία των αστυνομικών.

  Η ταινία είναι γεμάτη από αρχειακό υλικό, κινηματογραφημένα στιγμιότυπα και φωτογραφίες, τα οποία συνοδεύει ο λόγος του Baldwin, αφηγητής του οποίου είναι ο Σάμιουελ Τζάκσον.

  Θα ξεχωρίσω ένα επεισόδιο από την ταινία. Νομίζω ο Μπομπ Κένεντι λέει, προφητικά, ότι μετά από σαράντα χρόνια θα μπορούσε να εκλεγεί μαύρος πρόεδρος. Στο επόμενο πλάνο βλέπουμε τον Μπαράκ Ομπάμα.

  Θυμάμαι εδώ τη συζήτηση που είχαμε στην ομάδα κοινωνικής ανθρωπολογίας με τη φίλη Κάτια Μαρινάκη, διδάκτορα κοινωνικής ανθρωπολογίας, που πρόσφατα επισκέφτηκε τη Νότιο Αφρική. Δεν της φάνηκε να έπεσε το apartheid, η εξαθλίωση των μαύρων και ο πλούτος των λευκών ήταν ιδιαίτερα εμφανή.

  Γιατί το λέω αυτό.

  Στις αστικές, δημοκρατικές κοινωνίες, η διαπίδυση από τη μια τάξη στην άλλη είναι κάτι δεδομένο. Ένας φτωχός προλετάριος μπορεί να γίνει μικροαστός ή μεγαλοαστός, έστω και μόνο αν του πέσει το λαχείο, ενώ στις αριστοκρατικές κοινωνίες του μεσαίωνα ήταν αδύνατο να πηδήσεις από την τρίτη τάξη στην αριστοκρατία. Όμως ο ρατσισμός δημιουργεί πρόσθετα εμπόδια στην κοινωνική αυτή διαπίδυση. Ένας φτωχός λευκός έχει περισσότερες πιθανότητες να αναρριχηθεί οικονομικά και κοινωνικά από ότι ένας φτωχός μαύρος. Η κοινωνική τάξη δεν μεταβιβάζεται από μόνη της, μεταβιβάζεται όμως ο πλούτος, μέσω κληρονομιάς, που σε τοποθετεί σ’ αυτήν, είτε άμεσα, είτε έμμεσα (καλύτερες σπουδές κ.λπ.).

  Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις. Και θα κλείσω με μια ατάκα που θυμάμαι, από μια κωμωδία, που δείχνει μια τέτοια εξαίρεση, και που έχει να κάνει με τον τίτλο της ταινίας.

  -Είσαι ο νέγρος μου.

  Αυτό το λέει ένας πλούσιος μαύρος στον λευκό υπηρέτη του.