Hypertext: surpassing the limitations of the text

Υπερκείμενο: ξεπερνώντας τους περιορισμούς του κειμένου.
Εισήγηση σε συνέδριο για το hypertext. Αναρτήθηκε και στο Λέξημα

Ανακοίνωση σε συνέδριο που έγινε στο Κάιρο με θέμα «Η λογοτεχνική κριτική στο κατώφλι του αιώνα», στις 20-24 Νοεμβρίου 2000. Δημοσιεύτηκε στα πρακτικά, καθώς και σε τόμο με ξενόγλωσσες εισηγήσεις μεταφρασμένες στα αραβικά. Μετά την ελληνική μετάφραση παραθέτουμε το αγγλικό κείμενο που ανακοινώθηκε.

Hypertext: surpassing the limitations of the text, Literary Criticism at the Threshold of the Century, Proceedings of the Second International Conference on Literary Criticism, Cairo 2000, editor: Ezz Eldin Ismail, Cairo 2003, σελ. 177-186. Επίσης δημοσιεύτηκε και σε αραβική μετάφραση σε τόμο με τις αραβόφωνες εισηγήσεις.

H γραφή θεωρείται ως μια από τις πιο επαναστατικές εφευρέσεις που συνέβησαν στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Διεύρυνε την ανθρώπινη επικοινωνία και διευκόλυνε τη μετάδοση της γνώσης τόσο οριζόντια, από γεωγραφική περιοχή σε γεωγραφική περιοχή, όσο και κάθετα, από γενιά σε γενιά. Χρειάστηκε το πέρασμα κάποιων χιλιετηρίδων πριν συντελεστεί το δεύτερο άλμα με την ανακάλυψη της τυπογραφίας, άρρηκτα συνδεμένης με την Αναγέννηση του δυτικού πολιτισμού. Τώρα, μόλις μερικές εκατονταετίες κατόπιν, βρισκόμαστε μάρτυρες μιας ευρύτερης επανάστασης στο χώρο της πληροφορικής, που δημιουργεί νέα δεδομένα στο χώρο της μετάδοσης της γνώσης και της πληροφορίας. Η επανάσταση αυτή ξεκινάει με τη μορφή του ηλεκτρονικού κειμένου, το οποίο, παρεμπιπτόντως, παύει να «κείται» στις ανοικτές σελίδες ενός βιβλίου πάνω σε ένα τραπέζι ή ένα γραφείο, και «στέκει» όρθιο στην οθόνη του υπολογιστή.
Το πιο εμφανές πλεονέκτημα του ηλεκτρονικού κειμένου είναι η εξοικονόμηση χρόνου. Στην κλασική γραφομηχανή, έστω και ελάχιστες διορθώσεις απαιτούσαν την εκ νέου γραφή του, πράγμα που αποφεύγεται με τους κειμενογράφους των P.C., αποδεσμεύοντας έτσι σημαντικό χρόνο για τον συγγραφέα-ερευνητή.
Το πιο σημαντικό πλεονέκτημα όμως από ερευνητική άποψη είναι ο ίδιος ο χειρισμός του. Για μια γλωσσσολογική ή υφολογική ανάλυση το ηλεκτρονικό κείμενο προσφέρει άπειρα πλεονεκτήματα, μια και με κατάλληλα προγράμματα μπορεί να το χειριστεί κανείς ανάλογα. Ακόμα και με τις δυνατότητες του πιο απλού κειμενογράφου μπορεί να εντοπίσει τη συχνότητα εμφάνισης λέξεων σε ένα κείμενο.
Επίσης, όταν ο ερευνητής έχει να αντιμετωπίσει όγκο κειμένων, με την απλή εντολή του find λέξεων - κλειδιών μπορεί να μεταφερθεί σε αποσπάσματα που τον ενδιαφέρουν. Μου φάνηκε πολύ χρήσιμη αυτή η εντολή σε μια εργασία μου για τον τρόπο περιγραφής της σεξουαλικής πράξης σε κλασικούς συγγραφείς. Ένας γλωσσολόγος θα μπορούσε να μας εκθέσει πληρέστερα τα πλεονεκτήματα που προσφέρει για μια κειμενο-γλωσσολογική μελέτη η ηλεκτρονική του μορφή.
Με την ανάπτυξη της νέας ηλεκτρονικής μορφής, του υπερκειμένου (hypertext), δυνατότητα που προσφέρουν εδώ και τρία χρόνια και οι τελευταίες εκδόσεις του word, σε συνδυασμό με την εξάπλωση του internet, προσφέρονται ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες, τις οποίες δεν θα έπρεπε να αγνοήσει ένας ερευνητής. Οι διακειμενικές «αντοχές» ενός κειμένου διευρύνονται απεριόριστα. Δεν υπάρχουν περιορισμοί στον αριθμό των υποσημειώσεων, καθώς και το μέγεθος των παραπομπών και των παραθέσεων αποσπασμάτων από άλλα κείμενα. Οι βιβλιογραφικές αναφορές μπορούν να μην αποτελούν πια σημάνσεις δρόμων, αλλά τους ίδιους τους δρόμους, τους οποίους μπορεί να περιηγηθεί ο αναγνώστης κατά βούληση, χωρίς περιορισμούς.
Αυτές είναι οι θεωρητικές δυνατότητες που προσφέρει το υπερκείμενο (hyper-text), όμως για την πλήρη τους πραγμάτωση απαιτείται ακόμη πολύς δρόμος.
Το πρώτο πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει ο ερευνητής είναι η περιορισμένη διάθεση ηλεκτρονικών κειμένων. Το Gutenberg project, που έχει ξεκινήσει εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, φιλοδοξεί να προσφέρει σε ηλεκτρονική μορφή τα κλασικά κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Προς το παρόν ένας γλωσσολόγος μελετητής της λογοτεχνίας, για κείμενα που δεν διατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή, είναι αναγκασμένος να καταφύγει στην κοπιαστική διαδικασία του σκαναρίσματος. Φανταστείτε όμως τι προσφορά θα ήταν για τον μελετητή της λογοτεχνίας να διαθέτει τα κείμενα κλασικών λογοτεχνών σε προγράμματα όπως το mousaios, το οποίο περιέχει όλα τα κείμενα της ελληνικής γραμματείας, με κατάλληλα εργαλεία αναζήτησης
Και ενώ το Σχέδιο Gutenberg καλύπτει κυρίως κλασικά λογοτεχνικά αριστουργήματα, δεν υπάρχει κανένα πρόγραμμα που να φιλοδοξεί να καλύπτει για παράδειγμα τα κλασικά κείμενα της θεωρίας της λογοτεχνίας, των ρώσων φορμαλιστών, της νέας κριτικής, του γαλλικού δομισμού, κ.λπ.
Και εδώ βέβαια το ζητούμενο δεν είναι να προσφερθούν μόνο τα κείμενα αυτά σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά και κάθε είδους σχετικά κείμενα, και προφανώς σε όλους τους γνωστικούς τομείς και όχι μόνο σε εκείνους που ενδιαφέρουν το παρόν συνέδριο. Και όχι βέβαια για να υποστούν γλωσσο - υφολογικές αναλύσεις, αλλά απλά για να έχουν όλοι οι ερευνητές εύκολη πρόσβαση σ'A αυτά. Και τονίζουμε το εύκολη, γιατί οι θεωρήσεις χρονικής απώλειας στην αναζήτηση μιας βιβλιογραφίας πάντα βαραίνουν το τελικό αποτέλεσμα μιας έρευνας. Με δεδομένο ότι η σημαντικότερη βιβλιογραφία βρίσκεται σε βιβλιοθήκες των αγγλοσαξωνικών χωρών, συνάδελφοι ερευνητές περιφερειακών χωρών όπως είναι η Αίγυπτος και η Ελλάδα βρίσκονται σε μειονεκτική θέση.
Και όσον αφορά τα περιοδικά, τα προβλήματα δεν είναι ανυπέρβλητα. Συχνά τα περιοδικά είναι επιχορηγούμενα, και οι θεωρήσεις κέρδους έχουν μικρή μόνο θέση στην έκδοσή τους. Έτσι είναι πολύ πιο εύκολο να γίνονται προσβάσιμα σε ηλεκτρονική μορφή. Μάλιστα με δεδομένο το κόστος μιας έκδοσης, η ηλεκτρονική μορφή έκδοσης είναι προσφορότερη. Το ελληνικό περιοδικό, πολιτικής κυρίως ύλης, με τον ρώσικο τίτλο «Σαμιζντάτ» εκδόθηκε πριν από πέντε περίπου χρόνια παράλληλα σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, για να κλείσει κάποια στιγμή γιατί δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στα έξοδα της έντυπης έκδοσης. Τέτοιο πρόβλημα ασφαλώς δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει ένα αμιγώς ηλεκτρονικό περιοδικό όπως το Comparative Literature and Culture Web Journal, που βρίσκεται στη διεύθυνση......
Το πρόβλημα είναι πιο σοβαρό σε σχέση με τα βιβλία. Ένας εκδότης επενδύει χρήματα με στόχο το κέρδος. Έτσι το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε είναι να χάσει πιθανούς αγοραστές ενός βιβλίου, επειδή αυτοί θα το «κατέβαζαν» από κάποιο site στο internet. Οι μπεστ-σελλερίστες λογοτέχνες μάλλον θα είχαν μια παρόμοια στάση.
Εδώ μπορούν να υπάρξουν κάποιες λύσεις. Μια απ'A αυτές θα ήταν να παίρνει ο εκδότης μια εφάπαξ αποζημίωση από κάποιο φορέα, κυβερνητικό ή μη, για να διαθέσει την ηλεκτρονική μορφή του βιβλίου σε κάποια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη. Μια άλλη θα ήταν σε ένα δικό του site να επιτρέπει την πρόσβαση επ'A αμοιβή. Με τις πιστωτικές κάρτες η διαδικασία θα ήταν σχετικά εύκολη. Μπορώ να φανταστώ ακόμα την εξής λύση: εφόσον εξαντληθεί η έκδοση του βιβλίου και δεν μπορεί να γίνει η αγορά του μέσω ενός βιβλιοπωλείου στο internet, να εξαναγκάζεται ο εκδότης, εφόσον δεν σκοπεύει να το επανεκδώσει ή για όσο διάστημα είναι εξαντλημένο, να το διαθέτει σε μια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, δική του ή κάποια άλλη, επιτρέποντας την πρόσβαση σ'A αυτό επ'A αμοιβή ή όχι. Και, φυσικά, για τους ερευνητές θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα αγοράς της ηλεκτρονικής μορφής με τη μορφή ενός cd.
Εξάλλου η ηλεκτρονική μορφή ενός μυθιστορήματος σε ένα site θα αποτελούσε μια ζωντανή διαφήμισή του. Διαβάζοντας μερικές ηλεκτρονικές σελίδες ο ενδιαφερόμενος θα μπορούσε να παραγγείλει την έντυπη έκδοση, μια και, όπως είναι γενικά παραδεκτό, διαβάζεται πιο άνετα από ότι η ηλεκτρονική, ειδικά σε μέρη όπως καλοκαιρινές παραλίες, πάνω σε φουσκωτά στρώματα.
Ας μην είναι όλο το μυθιστόρημα προσβάσιμο, τουλάχιστον ας είναι εκτενή αποσπάσματα, αρκετά ώστε να δημιουργηθεί το απαραίτητο σασπένς, ώστε ο αναγνώστης να το αγοράσει στο τέλος. Αυτό αποτελεί ήδη μια τακτική που ακολουθείται κυρίως στο χώρο των εφημερίδων και των περιοδικών, όπου αρκετά απ'A αυτά διαθέτουν δικά τους sites με ένα σημαντικό μέρος της ύλης τους διαθέσιμο σε ηλεκτρονική μορφή.
Η ηλεκτρονική μορφή θα έκανε προσιτή επίσης μια βιβλιογραφία ελασσόνων εθνικών γλωσσών με τη μετάφρασή τους στη σημερινή Lingua Franca, την αγγλική, που να είναι προσβάσιμη μέσω internet. Αυτό θα διευκόλυνε τη διεθνή επικοινωνία των ερευνητών. Φαντάζομαι ότι αξιολογότατα επιστημονικά άρθρα θα γράφονται στα κινέζικα ή τα Ιαπωνικά, τα οποία θα ενδιέφεραν τους δυτικούς επιστήμονες, και με ενδιαφέρον θα αναζητούσαν αγγλικές μεταφράσεις τους σε κάποια sites.
Όσον αφορά τους βιβλιογραφικούς οδηγούς, η ηλεκτρονική μορφή είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση. Ένας έντυπος βιβλιογραφικός οδηγός είναι ήδη ξεπερασμένος πριν ακόμη τεθεί σε κυκλοφορία, γιατί καινούριοι τίτλοι δεν εμπεριέχονται σ'A αυτόν. Μόνο ένας ηλεκτρονικός οδηγός, προσβάσιμος μέσω internet, θα μπορούσε να αναπτύξει το πλήρες δυναμικό του, προσφέροντας και στον πιο απομακρυσμένο γεωγραφικά επιστήμονα την πιο πρόσφατη βιβλιογραφική ενημέρωση. Έχουμε φυσικά υπόψη μας τον πληρέστερο ίσως βιβλιογραφικό οδηγό για την Συγκριτική Λογοτεχνία που βρίσκεται στο site ......
Από εδώ και πέρα περνάμε στο χώρο του οραματισμού. Ο βιβλιογραφικός αυτός οδηγός μπορεί να εμπεριέχει και τα sites όπου θα μπορούσε να αναζητήσει κανείς την βιβλιογραφία αυτή, καταχωρημένη σε ηλεκτρονική μορφή. Μπορεί να φανταστεί κανείς το τεράστιο επιστημονικό κέρδος για οποιαδήποτε ερευνητική δουλειά.
Το hypermedia είναι μια μορφή hypertext. «When hypertext content extends to digitized sound, animation, video, virtual reality, computer networks, databases, etc., it is referred o as hypermedia», μας ορίζει περιεκτικά τον όρο ο Michael Joyce. O George P. Landow θεωρεί τη διαφορά αμελητέα, και γι αυτό χρησιμοποιεί «the terms hypermedia and hypertext interchangeably».
Σε επιστήμες όπως η θεατρολογία τα πλεονεκτήματα είναι ιδιαίτερα εμφανή. Σε ένα κείμενο θεατρολογίας αυτό που μπορεί μέχρι τώρα να παρουσιαστεί ως illustration είναι φωτογραφίες από μια παράσταση, ενώ σε ένα κείμενο, γραμμένο σε hypertext μπορούν να παρουσιαστούν ολόκληρα αποσπάσματα. Προσωπικά αντιμετωπίζω το πρόβλημα με εισαγωγικά κείμενα για την Όπερα του Πεκίνου για τον έλληνα αναγνώστη. Πολλοί δεν έχουν δει καθόλου Όπερα του Πεκίνου, οπότε όχι μόνο οι λέξεις, αλλά ακόμη και οι φωτογραφίες θα έδιναν πολύ αμυδρή εικόνα για το τι πραγματικά είναι. Η πρωτότυπη εκφορά του λόγου καθώς και η μουσική αποτελούν δυο από τις πιο σημαντικές διαστάσεις της Όπερας του Πεκίνου, και δεν μπορούν να δοθούν με τα κλασικά μέσα του έντυπου κειμένου, ακόμη και του ηλεκτρονικού. Μόνο τo hypermedia θα έλυναν το πρόβλημα.
Μέχρι τώρα αυτή τη διάσταση του υπερκειμένου τη βλέπαμε σε hypermedia εφαρμογές, σε ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες, κ.τ.ό. Θα πρέπει η χρήση του να διευρυνθεί, και το υπερκείμενο να γίνει μια αποδεκτή μορφή επιστημονικής αρθρογραφίας. Αυτό φαίνεται ολότελα απαραίτητο στον τομέα του κινηματογράφου, ο οποίος, ως τελευταία, έβδομη τέχνη, κάνει και τελευταίος την είσοδό του στα Πανεπιστήμια και τα άλλα ερευνητικά ιδρύματα. Κάθε λόγος περί κινηματογράφου, χωρίς συνοδεία ήχου και εικόνας, είναι ένας φτωχός λόγος. Το ίδιο θα έλεγα ότι ισχύει και για το θέατρο. Οπωσδήποτε για το ασιατικό, που είναι ένα Gesamtkunstwerk, ένα συνολικό έργο τέχνης, όπως οραματίστηκε τις όπερές του ο Βάγκνερ, και λιγότερο για το δυτικό, όπου συχνά ο όρος δραματουργία και θέατρο χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημοι. Τα καινούρια περιοδικά στο χώρο του κινηματογράφου και του θεάτρου, καθώς βέβαια και στο χώρο της μουσικής, θα είναι με τη μορφή hypermedia cd. Αυτό θα είναι το πρώτο βήμα. Το επόμενο θα είναι η τοποθέτησή τους σε web sites, για ευκολότερη πρόσβαση σε όλους τους ενδιαφερόμενους, ερευνητές και μη.
Οι εφαρμογές των hypermedia που έχουμε μέχρι σήμερα είναι πολυάριθμες. Οι hypermedia εγκυκλοπαίδειες έχουν κατακτήσει την αγορά, καθώς και εκπαιδευτικά cd πάνω σε ένα σωρό θέματα, από αστρολογία μέχρι βιολογία. Ο αριθμός των ηλεκτρονικών λεξικών αυξάνεται καθημερινά, με αποδέκτες τόσο μαθητές, με ενσωματωμένη την προφορά, όσο και ερευνητές, οι οποίοι συνήθως δουλεύουν στο P.C. και ένα ηλεκτρονικό λεξικό τους διευκολύνει περισσότερο από ότι ένα έντυπο. Τσεκάροντας άγνωστες λέξεις που συναντάω στο Ίντερνετ, με ένα απλό συνδυασμό πλήκτρων από το πληκτρολόγιο έχω τη μετάφραση στην οθόνη μου. Το ίδιο διευκολύνονται και οι μεταφραστές, οι οποίοι μπορούν να δουλεύουν καλύτερα έχοντας το προς μετάφραση κείμενο στην οθόνη του υπολογιστή τους. Αυτό κάνω κι εγώ αυτή τη στιγμή που γράφω, μεταφράζοντας την εισήγησή μου από τα ελληνικά στα αγγλικά, για να διαβαστεί σ'A αυτό το συνέδριο.
Εκπαιδευτικά cd για την εκμάθηση ξένων γλωσσών είναι επίσης πολύ διαδεδομένα, με αναδρασιακές δυνατότητες ελέγχου του μαθητή τόσο στο γραπτό όσο και στο προφορικό επίπεδο. Ανάλογα εκπαιδευτικά cd εκδίδονται και για άλλους γνωστικούς τομείς, μαθηματικά, φυσική, κ.λπ., που αν δεν υποκαθιστούν πλήρως, πάντως διευκολύνουν τα μέγιστα τον εκπαιδευτικό στο διδακτικό του έργο. ( να γράψω για γιαπωνέζικα και κινέζικα).
Τα εκπαιδευτικά cd δεν πρέπει να αφήνονται μόνο στα χέρια των ειδικών. Οραματιζόμαστε ένα εγγύς μέλλον όπου, έστω εις βάρος της θεαματικότητας, της πολυπλοκότητας και του εξεζητημένου, ο εκπαιδευτικός θα μπορούσε να παράγει σε cd το δικό του εκπαιδευτικό υλικό, με τη γλώσσα ενός απλού κειμενογράφου με δυνατότητες html, ή ενός σχετικά εύκολου προγράμματος όπως το powerpoint, και όχι ενός σοφιστικέ εργαλείου για επαγγελματίες όπως είναι το toolbook (χωρίς να αποκλείεται κι αυτό), με δεσμούς (links) για πληροφοριακό υλικό στο internet, εποπτικό υλικό, ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών ή άλλου είδους, κ.λπ., ώστε να ελέγχει τον βαθμό εμπέδωσης από τους μαθητές. Υπάρχει ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα σ'A αυτό, το οποίο εντοπίζει ο George P. Landow: «By giving an additional means of expression to those people shy or hesitant about speaking up in a group, electronic conferencing, hypertext, and other similar media shift the balance of exchange from speaking to writing...». Και με το ηλεκτρονικό γράψιμο, λύνεται και το πρόβλημα της κακογραφίας των μαθητών, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζω εγώ κι ο γιος μου.
Μέχρι να διευρυνθεί η εκπόνηση προγραμμάτων για εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στις νέες τεχνολογίες της πληροφορικής, η χωρητικότητα των cd θα έχει αυξηθεί, χωρώντας περισσότερο πληροφοριακό υλικό, απαραίτητο για χρήση εικόνας και ήχου σε συναφή γνωστικά αντικείμενα.
Και ενώ η επιμόρφωση των σημερινών ερευνητών αφήνεται συνήθως στον πατριωτισμό τους, δεν πρέπει να συμβεί το ίδιο και με τους αυριανούς επιστήμονες. Πρέπει να εκπονηθούν πανεπιστημιακά εκπαιδευτικά προγράμματα πάνω στις νέες τεχνολογίες της πληροφορικής, προγράμματα υποχρεωτικά και όχι μόνο με τη μορφή προαιρετικών σεμιναρίων, όπως τα βλέπω να γίνονται σήμερα στην πατρίδα μου, σε όλα τα πανεπιστημιακά τμήματα και όχι μόνο εκείνα των θετικών κατευθύνσεων. Δεν νομίζω ότι οι συνάδελφοι των ανθρωπιστικών σπουδών τρέφουν μια έμφυτη απέχθεια για τις νέες τεχνολογίες, απλά έρχονται σε επαφή μ'A αυτές κάπως καθυστερημένα, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται αυτή η επαφή. Μεταφέρω όπως καταλαβαίνεται μια προσωπική μου εμπειρία από τον Ελλαδικό χώρο, αλλά τα πράγματα φαντάζομαι είναι λίγο πολύ παντού το ίδιο.
Ένας πρώτος στόχος που θα διευκόλυνε προς αυτή την κατεύθυνση, είναι η δημιουργία μιας ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης και ενός ηλεκτρονικού περιοδικού για κάθε πανεπιστημιακό τμήμα. Ακόμη θα πρέπει να υπάρχει ηλεκτρονικό περιοδικό όπου να καταχωρούνται φοιτητικές εργασίες, όχι μόνο σε μεταπτυχιακό, αλλά και σε προπτυχιακό επίπεδο. Κάποιες απ'A αυτές πιθανόν να εμπεριέχουν σημαντικό πληροφοριακό υλικό.
Τα χρηματιστήρια παγκόσμια δείχνουν το δρόμο. Μόλις πριν από ένα χρόνο ολοκληρώθηκε η διαδικασία αποϋλοποίησης των μετοχών στην πατρίδα μου. Η άυλη μορφή προκρίθηκε λόγο της ευκολίας χειρισμού. Με παρόμοιο τρόπο υπόκειται πιο εύκολα σε χειρισμό και σε διάδοση η άυλη μορφή ενός κειμένου, η ηλεκτρονική του μορφή, και γι αυτό οι έντυπες μορφές θα πρέπει σταδιακά να αντικατασταθούν από τις ηλεκτρονικές. Τα scanner και τα προγράμματα ocr (optical character recognition) αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Θα ήθελα τέλος να σχολιάσω τις νέες δυνατότητες που προσφέρει το υπερκείμενο στον τομέα της λογοτεχνίας. Ενθουσιώδεις ερευνητές θεωρούν ότι έχει συντελεστεί μια επανάσταση στον τρόπο γραφής των λογοτεχνικών έργων. Κατ'A αρχήν εφαρμόζεται πλήρως η αρχή της πολυφωνικότητας (multivocality) που εντόπισε ο M. Bachtin στα έργα του Ντοστογιέφσκι. Εδώ φαίνεται να πραγματώνεται και η επιθυμία του Michel Foucault «for the free circulation, the free manipulation, the free composition, decomposition and recomposition of texts». Η αντίληψη του Jean Francois Lyotar για τον μεταμοντερνισμό, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του οποίου είναι η κατάργηση της ιεραρχικής σχέσης και η ισοτιμία των μερών ενός συνόλου, εφαρμόζεται σε πειραματική λογοτεχνία γραμμένη σε hypertext, με την κατάργηση της γραμμικότητας της ανάγνωσης και της ελεύθερης περιπλάνησης στα μέρη του έργου, ακολουθώντας τους ανάλογους δεσμούς (links). Ακόμη η αντίληψη περί δικτύου που υποστηρίζει ο Roland Barthes στο S/Z και η ενεργητική σχέση του αναγνώστη με το υπερκείμενο πραγματώνει το ιδανικό του για scriptible - writable (σε αντίθεση με τα lisible - readable) κείμενα, όχι μόνο με την έννοια ότι απαιτούν και προϋποθέτουν ένα επαρκή, ενεργητικό αναγνώστη, αλλά ένα συν-συγγραφέα, ο οποίος σχολιάζει, υπομνηματίζει και εμπλουτίζει το κείμενο με καινούριους δεσμούς για τους μελλοντικούς συν-συγγραφείς.
Δεν θα συμμεριστώ τέτοιους ενθουσιασμούς. Δεν θα αναφερθώ στην προσωπική μου εντύπωση για την αισθητική ποιότητα τέτοιων έργων στα οποία «περιπλανήθηκα» στο internet, αλλά απλά στην απογοήτευσή μου κάθε φορά που βρισκόμουνα μπροστά σε ανενεργούς δεσμούς. Ήταν σαν να διάβαζα βιβλίο με σχισμένες σελίδες. Αυτό που ο Silvio Gaggi λέγει για το «Afternoon, a story» (1987) του Michael Joyce πρέπει να είναι μια συνηθισμένη εμπειρία. «Μερικές φορές οι lexias (“blocks of signification” and “units of reading” ορίζει τον όρο ο Ρολάν Μπαρ στο S/Z ) συνδέονται με τέτοιο τρόπο που δεν βγαίνει νόημα, ή, αν βγαίνει, είναι ένα πολύ περίεργο νόημα». v
Η λογοτεχνία ως πρόσληψη είναι μια ενασχόληση στον ελεύθερο χρόνο, και οι περιορισμοί της οθόνης είναι σημαντικοί. Αμφιβάλλω αν τα ηλεκτρονικά βιβλία θα βρουν πολλούς ένθερμους θιασώτες. Η κατάργηση της γραμμικότητας της αφήγησης είναι ένας ενδιαφέρον πειραματισμός, που ίσως μείνει χωρίς συνέχεια, όπως οι μοντερνιστικοί πειραματισμοί και το nouveau roman. Το κοινό προς το παρόν είναι δέσμιο της γραμμικότητας της κινηματογραφικής αφήγησης, χωρίς να φαίνεται ότι ενοχλείται (αν και στην τηλεόραση έχουμε την εντελώς μεταμοντέρνα κατάσταση του zapping). Ακόμη δεν χρησιμοποιεί τις δυνατότητες περιπλάνησης του έντυπου κειμένου. Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε κεφάλαια, αλλά κανείς δεν διανοείται να τα διαβάσει σκόρπια, επιλέγοντας ως ενεργητικός αναγνώστης ποια να διαβάσει πρώτα και ποια μετά. Πιθανώς υπάρχουν κεφάλαια που θα μπορούσαν να διαβαστούν εξίσου καλά με οποιαδήποτε σειρά, γιατί όμως να πειραματιστούμε και να μην ακολουθήσουμε τη σειρά που μας υπέδειξε ο συγγραφέας;
Θα μπορούσαμε ακόμη σε ένα μυθιστόρημα να διαβάσουμε πρώτα το τέλος του. Αν πρόκειται για έργο με unhappy end, δημιουργείται μια διαφορετική πρόσληψη. Η γνώση της τραγικής μοίρας των ηρώων μας γεμίζει με τα αισθήματα φόβου και ελέου, όπως μια παράσταση τραγωδίας. Η αγωνία για το τι θα συμβεί στους ήρωες μετατρέπεται σε αγωνία για το πώς οδηγήθηκαν στην τραγική τους κατάληξη. Και ενώ προσωπικά προτιμώ αυτή την τραγική δομή στο μυθιστόρημα, που την διαθέτουν αρκετά μυθιστορήματα, δεν διανοήθηκα ποτέ να διαβάσω ένα μυθιστόρημα ξεκινώντας από το τέλος.
Πιστεύω ότι ακόμη κι αν το hypertext μας δώσει τον καινούριο «Οδυσσέα», θα μείνει χωρίς συνέχεια. Για τον θεωρητικό της αναγνωστικής πρόσληψης θα μπορούσε να αποδειχθεί εργαλείο, επισυνάπτοντας π.χ. ένα ερωτηματολόγιο σε ένα ηλεκτρονικό κείμενο προσβάσιμο μέσω internet, που θα τον βοηθούσε να σχηματίσει μια εικόνα της πρόσληψης του εν λόγω κειμένου. Ίσως να μπορούν να γίνουν και άλλες παρόμοιες, ειδικές χρήσεις του hypertext μέσω internet, που μου είναι δύσκολο να τις φανταστώ αυτή τη στιγμή. Γενικά πάντως πιστεύω ότι το hypertext αποτελεί κυρίως ένα πολύτιμο εργαλείο για τον ερευνητή ή τον σπουδαστή, ώστε, μέσω internet, να έχει αφενός πρόσβαση σε πληροφορίες, και αφετέρου η πρόσβαση αυτή να είναι ταχύτατη. Σαν ένας νέος τρόπος λογοτεχνικής γραφής, μάλλον δεν θα έχει μεγάλη επιτυχία.

Σημειώσεις

i Michael Joyce, Of two minds. Hypertext Pedagogy and Poetics, The University of Michigan Press, 1996, σελ. 21.
ii George P. Landow, Hypertext 2.0 The convergence of Contemporary Critical Theory and Thechnology, The John Hopkins University Press, 1997, σελ. 3.
iii Ο.α. σελ. 227
iv Silvio Gaggi, From Text to Hypertext, University of Pennsylvania Press, 1998, σελ. 58.
v O.α. σελ. 125

Βιβλιογραφία

1. George P. Landow, Hypertext 2.0 The convergence of Contemporary Critical Theory and Thechnology, The John Hopkins University Press, 1997
2. Michael Joyce, Of two minds. Hypertext Pedagogy and Poetics, The University of Michigan Press, 1996
3. Silvio Gaggi, From Text to Hypertext, University of Pennsylvania Press, 1998

Hypertext: surpassing the limitations of the text

Babis Dermitzakis



Writing is considered as one of the most revolutionary inventions which has ever come about in the course of human civilization. It has widened human communication and facilitated the transmission of knowledge, from place to place and from generation to generation. A few millennia passed before the second major invention took place; that of printing, closely connected with the «Renaissance» of western civilization. Now, just a few hundred years later, we are witnessing a new revolution taking place in the domain of computer technology, which creates new data regarding transmission of knowledge and information. This revolution starts with electronic text, which stops being «kimenon», that is, in the Greek meaning of the word, lying on the pages of a book open on a table or a desk, and «stands» on the screen of a monitor.
The most evident advantage of electronic text is the saving of time. In a typewriter, even the slightest corrections demanded a repeat typing, which is avoided when writing on a P.C. The time saved this way is very precious for every researcher.
What is, however, more important is its manageability. Electronic text is greatly advantageous for a researcher undertaking a linguistic or stylistic analysis, since, using appropriate tools, he can treat it as he wishes. Even with the most elementary word processor one can, for example, determine the frequency of occurrence of certain words in a text.
Furthermore, when the researcher has a lot of texts to examine, he can, with the simple command «find», locate passages he is interested in. I found this command especially useful in one of my own researches, on how classical writers described the sexual act. A linguist could demonstrate even more thoroughly the advantages that the electronic form of a text offers for a text-linguistic analysis.
With the evolution of the new electronic form of writing, i.e. hypertext, in connection with the expansion of Internet, even more possibilities are created, which cannot be overlooked. The «intertextual capacity» of a text is considerably widened. The number of footnotes and quotations can be unlimited, as well as their volume. Bibliographical references are no more indexed to paths, but the paths themselves, where the reader can wander, with no restrictions.
These are the major advantages hypertext offer, but a lot still needs to be done before they are fully realized
The first problem a researcher encounters is the limited number of electronic texts. The Gutenberg project has the ambition to offer in an electronic form the major works of world literature, and has so far done a marvelous job. For the time being a linguist researcher is obliged to scan texts not available in electronic form. You can imagine how helpful it would be for a scholar to have all these masterpieces in a cd like «Mousaios», which contains all the Greek texts with appropriate research instruments.
While the Gutenberg project has undertaken the schedule to present in electronic form all the literary masterpieces, there is nothing similar concerning texts on literary theory, like the works of Russian formalists, New Criticism, Structuralism and Post-structuralism, etc.
What is actually needed in not only these texts, but all the texts in this field, of primary interest for the participants of this Congress, and in any other discipline as well. Every one interested should have quick access to any material he wants, this must be the ultimate goal. This should greatly enhance a research process. For the time being, given that the most important works are in libraries in English speaking countries, researchers living in the periphery, like Greece and Egypt, are obviously at a great disadvantage.
As regards to periodicals, problems are easy to overcome. They are usually subsidized, so that matters of profit account little. Therefore it is much easier for them to appear in electronic form in a site on the Internet, at a considerably lower cost. A Greek, mostly political, journal with the Russian title «Samizdat» appeared a few years ago, both in electronic and printed form. It couldn'At cope with the cost of the printed form, so its publication ceased after a few months. The «Comparative Literature and Culture web journal», on the contrary, is not very likely to face such a problem.
Regarding to books, the problem is most serious. A publisher invests money, aiming at profit. So he is very unwilling to lose possible customers, buyers of a book, who could download it from the Internet. Best - seller writers are very unlikely to see the matter differently.
There can be certain solutions to this problem. The publisher, for example, could be paid by an institution, governmental or non governmental, to offer his book for its electronic library. He could also have his own site, from where one could download it on payment. Paying with a credit card is an easy and rapid solution. He could also be forced, if the book is sold out and not reprinted, to have it accessible in a site.
The electronic form of a novel in a site would be a lively advertisement for it. Since printed text is easier to read, especially in summer vacations lying on the beach or on a mattress, Internet surfers would thus be prompted to buy it.
Let not the whole novel be accessible, just a part of it. I should recommend the greatest part, so that suspense is created, leaving its readers eager to know the end.
Readers could familiarize themselves with literary works of minor languages, if these are translated into the contemporary Lingua Franca, English, and placed on an Internet site, instead of being published, which would cost a lot. I suppose that quite interesting articles are written by Chinese and Japanese researchers, which would be of great interest to Westerners, who would eagerly look forward to an English translation of them on an Internet site.
As regards to bibliographical guides, the electronic form is the best solution. A printed bibliographical guide is already outdated, even before being published, since a lot of new titles are not included. Only an electronic guide, accessible on the Internet, could develop its full potential, offering even to the most distant researcher the most recent bibliographical information, since it is easy to update very often.
This bibliographical guide should ideally include the sites where all its entries are accessible. But we can foresee its occurrence in the near or distant future.
Hypermedia is a form of hypertext. «When hypertext content extends to digitized sound, animation, video, virtual reality, computer networks, databases, etc., it is referred to as hypermedia», Michael Joyce defines the term.1 George P. Landow considers the difference minor, so he uses «the terms hypermedia and hypertext interchangeably».2
For theatrology the advantages of hypermedia are enormous. In a theatrological text the most we can see is photographs of a performance, while the same text written in hypertext can include whole parts of the performance. I am facing this problem with an introductory book I am working on, concerning Japanese and Chinese theater. A lot of potential Greek readers have never seen a relevant performance, and pictures are a poor substitute. The original chanting and the music would be wholly missed. I am considering the idea of accompanying the book with a hypermedia form of it, containing excerpts from actual performances.
Hypermedia is mostly used in educational applications, electronic encyclopedias, etc. The use of hypermedia should be widened, and be an accepted form of scientific writing. This seems quite necessary in the cinema, which, as the last, seventh art, has only recently entered universities (In Greece, not yet). We can'At talk meaningfully about the cinema, without presenting at the same time videos.
Not only on cinema, but on theater as well, especially Asian theater, which is a Gesamtkunstwerk, like Wagner'As operas, a work of art where no element has pre-eminence, unlike western theater with the domineering text, where the word «dramaturgy» is almost synonymous to theater. The new journals on the cinema, theater and music will have the form of hypermedia cd. The next step will be their placement in web sites, accessible for everyone interested in it.
The applications of hypertext are increasing day by day. Hypermedia encyclopedias and other forms of educational cd on various disciplines, from astrology to biology, are quite widespread. The number of electronic dictionaries is increasing more and more, from every language to every language, some with embedded pronunciation. The electronic dictionary is particularly convenient when working on a P.C. I check every unknown word I encounter on the Internet, and with a simple combination of keys on my keyboard I find its translation. At this very moment I am consulting it, translating into English the Greek version of my presentation, having both texts on the screen simultaneously.
Educational cds to learn a foreign language are also very widespread, with smart quizes, feedback to check the pronunciation, etc., as I had the chance to notice once studying Japanese from a cd.
I abandoned the study of Japanese, but went on with Chinese. I have always been weak in spelling, so I gave up any effort trying to write in Chinese. Fortunately very sophisticated word processors came to my help. Now I can, writing the pinyin transcriptions of the Chinese ideograms, convert them into ideograms on the screen of my monitor.
Not only this. Every Chinese ideogram (something like a syllable) has one of the four tones characterizing the language. Another tone means, grossly, another word. With a simple command I can place the appropriate tones on all ideograms on texts I have downloaded from the Internet, which makes it quicker to look up unknown words in a dictionary.
Educational cds should not be only in the domain of experts. We hope that in the future the teacher should be able with simple tools like word or powerpoint to create his own educational cds, adapted to the needs of his students. Not complex and sophisticated, but nonetheless working. Some could have been able to handle more complex tools like toolbook. Giving feed back opportunities to his students, with multiple choice questionnaires for example, the teacher can check how well they have assimilated the educational material. This means something more than simply saving time with an oral examination. As George P. Landow has put it, «By giving an additional means of expression to those people shy or hesitant about speaking up in a group, electronic conferencing, hypertext, and other similar media shift the balance of exchange from speaking to writing...»3 Electronic writing also solves the problem of bad handwriting, one of the problems my son inherited from me.
While researchers'A training is usually left to themselves, this shouldn'At be done with the students. Training programs on new computer technologies should be scheduled in universities, obligatory and not optional to all students, for all disciplines. Unfortunately this is what is happening in Greece, and I am afraid in many other parts of the World. A first step to be made is the creation of an electronic library and the publication of an electronic journal in every university department. Some contributions of graduate and undergraduate students alike could be of great importance to many people.
The stock market is showing the way. Last year the process of «dematerialization» of the shares was completed in my country. No more papers, useful only as wallpaper in cases of a crash. The new shares are bytes in hard disks. They are considered more easy to manage. The same applies to text. Its dematerialized form, the electronic form, is more easy to manage. Scanner and Optical Character Recognition programs (ocr) are the proof.
Finally I would like to comment on the new possibilities opened up by hypertext in the domain of literature. Enthusiastic researchers think that a revolution is taking place in the way of writing a literary work. First of all, Mikhail Bachtin'As principle of multivocality seems to be wholly applied here. Michel Foucault'As desire «for the free circulation, the free manipulation, the free composition, decomposition and recomposition of texts»4 also seems to be realized here. Jean-Francois Lyotard'As conception of post-modernism, one of the major characteristics of which is the abolition of hierarchy and the equal value of the parts of a whole, seems to be realized in experimental literary works written in hypertext, with the abolition of linearity of reading and the free wandering in the parts of the work, following appropriate links. The conception of the net advocated by Ronald Barthes in his work «S/Z» as well as the active relation of the reader with hypertext, realizes his ideal of the scriptible - writable texts in opposition to lisible - readable texts, not only in the sense that they demand an active, effectual reader, but a co-writer (the borders between reader and writer are obscure) who comments and enriches the texts with new links for the future co-writers.
I shall not share such enthusiasms. I shall not refer to my personal impressions of the works I visited on the Internet, but to my disappointment every time I encountered dead links. It was like reading a book with torn pages. What Silvio Gaggi says about Michael Joyce'As «Afternoon, a story» (1987), must also be a very common experience: «Sometimes lexias get linked in ways that don'At make sense or, if they do, it may be a strange sense that they make».5
Literature, as reception, is a leisure time occupation, and monitors are restricting. I greatly doubt if electronic books, lately advertised, will find many adherents. The abolition of the linearity of narration is an interesting experiment, which may be without succession, like the experiments of modernism and nouveau roman. The audience is, for the time being, bound to the linearity of movie - narration, without seeming to be annoyed. (In TV, however, we have the quite post-modern condition of zapping). They also do not make use of the wandering possibilities offered by a printed text. A novel is separated in chapters, but nobody likes to read them at random. Possibly there are chapters which could be read equally well irrespective of the order of their reading, but why should we choose another path than the one shown to us by the writer?
It is also possible to read the end of a novel first, and then the beginning. If it is an unhappy end, we have a different reception. Knowing the tragic fate of the heroes, we are filled with feelings of horror and compassion, «fovos» and «eleos», as when we watch a performance of a Greek tragedy. The suspense of what is going to happen to the heroes, turns into the suspense of how they managed to have such a tragic end. I personally like this tragic structure in novel, but it has never passed through my mind when reading a novel to start from the end.
I believe that even if hypertext gives us a new «Odysseus», it will be without succession. On the contrary, for the researcher on the field of reception'As aesthetics hypertext could be a useful instrument, attaching for example a questionnaire to an electronic text accessible through the Internet, which would help him to know the response of the readers to it. Some other similar uses of hypertext seem possible. Hypertext is chiefly useful for the researcher and the student, on the one hand to gain access, through the Internet, to information and texts, and on the other hand to do this very rapidly. As a new means of literary writing, possibly it will have no great success.

notes

1Michael Joyce, Of two minds. Hypertext Pedagogy and Poetics, The University of Michigan Press, 1996, σελ. 21.
2 George P. Landow, Hypertext 2.0 The convergence of Contemporary Critical Theory and Technology, The John Hopkins University Press, 1997, σελ. 3.
3 O.p. p. 227.
4 Silvio Gaggi, From Text to Hypertext, University of Pennsylvania Press, 1998, σελ. 58.
5 O.p. p. 125.

Bibliography:

1. George P. Landow, Hypertext 2.0 The convergence of Contemporary Critical Theory and Thechnology, The John Hopkins University Press, 1997
2. Michael Joyce, Of two minds. Hypertext Pedagogy and Poetics, The University of Michigan Press, 1996
3. Silvio Gaggi, From Text to Hypertext, University of Pennsylvania Press, 1998