Book review, movie criticism

Thursday, May 20, 2010

Μάρω Βαμβουνάκη, θεατρικά

Μάρω Βαμβουνάκη, θεατρικά

Κρητικά Επίκαιρα, Δεκέμβρης 1994

Όταν είδα το "Λεωφορείο των ξεχασμέων εραστών" και τα τρία
άλλα μονοπρόσωπα μονόπρακτα της Μάρως Βαμβουνάκη από τον
Θεατρικό Οργανισμό "Πολιτεία", συνειδητοποίησα γιατί η Μάρω
Βαμβουνάκη εγκαταλείπει ξαφνικά το μυθιστόρημα για να
καταπιαστεί με το θέατρο (Θεατρικά 1 και Θεατρικά 2,εκδόσεις
Φιλιππότη 1994).
Η Μάρω Βαμβουνάκη είναι μια περίεργη συγγραφέας. Tα
μυθιστορήματά της είναι κατ' ευφημισμό μυθιστορήματα, αφού ο
μύθος σ' αυτά είναι υποτυπώδης, αποτελώντας το πρόσχημα για
ακατάπαυτους εσωτερικούς μονόλογους των ηρωίδων της. Οι
παρεκβάσεις και οι περιγραφές στο μυθιστόρημα αποτελούν για
την Βαμβουνάκη ένα οχληρότατο στοιχείο, αφού κλέβουν από το
λόγο των ηρώων. Μόνο στο θέατρο ο λόγος αυτός μένει καθαρός
από τέτοιου είδους παρεμβάσεις.
Καθαρός; Ο χειμαρρώδης λόγος τους στις στιγμές κορύφωσης
συνήθως δένεται με στιχομυθίες ήσσονος σημασίας. Και όπως ο
Σολωμός ξεφορτώνεται τους οχληρούς αφηγηματικούς στίχους
κρατώντας μόνο τα λαμπρά λυρικά αποσπάσματα, έτσι και η
Βαμβουνάκη καταφεύγει στο μονοπρόσωπο μονόπρακτο όπου ο λόγος
του ήρωα μένει ανενόχλητος (ακόμη και στην "Ερημιά σε σχήμα
τριγώνου", που οι ήρωες είναι τρεις, ο λόγος τους στέκει
αυτόνομα όπως ο λόγος των μονοπρόσωπων μονόπρακτων).Δεν είναι
τυχαίο που ο Σωτήρης Χατζάκης επέλεξε ακριβώς μονοπρόσωπα
μονόπρακτα (δυο από τα "Θεατρικά 2" και δυο ανέκδοτα) για την
παράστασή του. Και είναι επίσης χαρακτηριστικό, ότι ακόμη και
στα πολυπρόσωπα θεατρικά της Βαμβουνάκη, αυτό που ξεχωρίζει
είναι οι εκτενείς λόγοι των ηρωίδων της.
Και εδώ παρατηρείται το εξής αξιοθαύμαστο: Αφού η Βαμβουνάκη
με το μονοπρόσωπο μονόπρακτο νιώθει πια αλαφρωμένη που
ξεφορτώθηκε ένα μύθο που κλέβει χρόνο από το λόγο των ηρωίδων
της, έχει πια όλη την άνεση να τον μπάσει μέσα στο λόγο
τους, μέσα από τα σπαράγματα του οποίου αφηγούνται την ιστορία
τους. Έτσι δημιουργείται αυτή η θαυμαστή αντιστροφή, αντί οι
ήρωες να βρίσκονται μέσα στο μύθο, σαν πρόσωπά του, ο μύθος
βρίσκεται μέσα στους ήρωες, στην αφήγησή τους.
Ομως υπάρχουν και άλλα στοιχεία που υποστηρίζουν τη
θεατρική ηρωίδα σε σχέση με τη μυθιστορηματική, όπως η
εκφραστικότητα του ηθοποιού στην σκηνική παρουσίαση, οι
επιτονισμοί, η κίνηση κ.λπ., όλα εκείνα που ζωντανεύουν το λόγο
και που η φαντασία δυσκολεύεται να ανασυστήσει κατά την
ανάγνωση.
Οι βιολόγοι λένε ότι η λειτουργία του φυσιολογικού
συνειδητοποιείται καλύτερα στη δυσλειτουργία του. Έτσι, οι
βασικοί άξονες του γυναικείου ψυχισμού αποδίδονται καλύτερα
όταν παίρνουν ακραίες, παθολογικές τιμές σε ηρωίδες με
διαταραγμένο ψυχισμό, όπως είναι οι ηρωίδες στα θεατρικά της
Μάρως Βαμβουνάκης.
Ο ψυχισμός αυτός τις τοποθετεί στο κοινωνικό περιθώριο,
συναντώντας έτσι την πλατιά γκάμα των περιθωριακών ηρώων της
σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, όπως είναι π.χ. οι ήρωες του
Παύλου Μάτεσι και του Σωτήρη Δημητρίου, για να αναφέρουμε μόνο
δυο από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Πρέπει βέβαια να
σημειώσουμε ότι η επιλογή αυτή είναι δευτερογενής. Η
Βαμβουνάκη επιλέγει αυτούς τους ήρωες (ή μάλλον τις
ηρωίδες, αφού στην συντριπτική τους πλειοψηφία πρόκειται για
γυναίκες) γιατί μόνο αυτοί μπορούν να της δώσουν το λόγο που
θέλει. Πάντως το ζήτημα των περιθωριακών ηρώων είναι πολύ ευρύ
για να συζητηθεί εδώ.
Χωρίς τη θαυμάσια ερμηνεία της Εύας Κοταμανίδου σ'αυτή την
εξαίσια παράσταση που σκηνοθέτησε ο Σωτήρης Χατζάκης
(κατάγεται από την πεδιάδα Ηρακλείου) ίσως να μη μας
δημιουργιόντουσαν οι παραπάνω σκέψεις.
Ξαναβρήκαμε και σ' αυτή την παράσταση εκείνη την ολοποιητική
αντίληψη περί θεάτρου που είδαμε και στον "Γκασπάρ" του Πέτερ
Χάντκε, και πέρυσι στο "Αν είσαι αέρας διάβαινε" της Μάρως
Βαμβουνάκη, που διακρίνει τον Σωτήρη Χατζάκη, η οποία
αναδεικνύει τη μουσική και την όρχηση σε αποφασιστικά, αν όχι
ισοδύναμα, στοιχεία μιας θεατρικής παράστασης, όπως ήσαν
άλλωστε και στην αρχαία τραγωδία. Καίρια επιλεγμένη η κλασική
μουσική από τη Μαίρη Λυριτζή (αναγνωρίσαμε τη Σεχεραζάντ του
Ρίμσκυ Κόρσακοφ),συχνά σαν ντουέτο δεμένη με το λόγο της
Κοταμανίδου, και υπέροχες οι χορογραφίες της Μαρίας Γκούτη, με
αυτή την "αμφιπλεύρου συμμετρίας" κίνηση που χαρακτήριζε το
περισσότερο μέρος τους. Τα κοστούμια της Ερσης Δρίνη και τα
σκηνικά που επιμελήθηκε η ίδια με τον Γιάννη Χατζηγιάννη, όπως
και οι φωτισμοί του Μάννου Στέλλιου ήταν επίσης έξοχα δεμένοι
με το πνεύμα του έργου. Υπέροχοι ήσαν επίσης στο ρόλο τους η
Κατερίνα Μάρκου σαν γυναίκα με τα μωρά και οι τέσσερις μώμοι,
Προκόπης Γιάννειος, Αντώνης Γκαντζώρας, Τέτα Κόλλια και Γιώργος
Παραγιουδάκης.
Όσοι Κρητικοί σπεύσατε.

No comments: