Γεράσιμου Δενδρινού, Ένα Πακέτο άρωμα

Γεράσιμου Δενδρινού, Ένα Πακέτο άρωμα

(Φιλολογική, τ. 49, Οκτ. Νοε.Δεκ. 1994)

Η συλλογή διηγημάτων Ένα πακέτο άρωμα είναι το πρώτο βιβλίο του συναδέλφου φιλόλογου Γεράσιμου Δενδρινού. Σ’ αυτήν περιέχονται έξι διηγήματα με πρωταγωνιστή ένα μικρό παιδί, και τρία «αδέσποτα», όπως τα χαρακτηρίζει.
Τα έξι πρώτα διηγήματα θα μπορούσαν να θεωρηθούν και σαν ξεχωριστά κεφάλαια μυθιστορήματος, εφόσον πρωταγωνιστής είναι το ίδιο πρόσωπο. Όμως ο συγγραφέας αποφεύγει να τα ενοποιήσει, ενώ μπορεί, όχι απλά γιατί δεν τα συνέλαβε σαν ενιαίο έργο, μια και γράφτηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, ούτε γιατί απουσιάζει ένας αφηγηματικός μίτος, τον οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να επινοήσει εκ των υστέρων. Ο λόγος είναι ότι ένα μυθιστόρημα, για να έχει ενδιαφέρον, πρέπει να διαθέτει ένα μύθο, ο οποίος να βαίνει σε μια κορύφωση και σε μια λύση. Όμως ο Δενδρινός δε νιώθει άνετα με τη μυθοπλασία, πράγμα που φαίνεται πιο χαρακτηριστικά στα "αδέσποτά" του, κυρίως τα δυο τελευταία. Ο μύθος στα διηγήματα του είναι προσχηματικός, χωρίς εντάσεις και κορυφώσεις, πράγμα που ενισχύει μια εντύπωση πλατειασμού, ιδιαίτερα στα πιο μακροσκελή όπως τα "Γεράνεια όρη". Αυτό που τον ενδιαφέρει κυρίως δεν είναι η επινόηση μιας συνταρακτικής ιστορίας, αλλά η απεικόνιση της μίζερης ζωής στις φτωχογειτονιές του Πειραιά τη δεκαετία του '60.
Ο ήρωας του Δενδρινού φαίνεται σαν ήρωας του Αλέξανδρου Κοτζιά σε παιδική ηλικία. Ζει μέσα σ' ένα κόσμο αμείλικτα εχθρικό. Συμμετέχει σ' αυτόν με την αθώα σκληρότητα της παιδικής ηλικίας ("Τηλεφωνήματα στην Ξένη"). Παρατηρεί συνεχείς εντάσεις και τσακωμούς, και καταγράφει, όταν δεν χρησιμοποιεί ο ίδιος, προσβλητικούς χαρακτηρισμούς που εκτοξεύονται εκατέρωθεν, όπως "ουρακοτάγκος", "κοντό κήτος", "βυτίο με σκατά", "κινητό κρεοπωλείο", "κουτορνίθι", "καγκουρώ", "χούφταλο", "κότα" κ.λπ.
Στον κόσμο αυτό του Δενδρινού δεν υπάρχουν περιθώρια για κοινωνική καταγγελία ή τραγικά αισθήματα. Το μόνο πρόσωπο που θα μπορούσε να προκαλέσει τον οίκτο μας, η Ξένη, αποδεικνύεται -διαψεύδοντας επιδέξια τις προσδοκίες μας ο συγγραφέας- ανάξια τέτοιου αισθήματος, αφού σαν θύμα δεν διαφέρει και πολύ από τους θύτες της.
Τα περισσότερα πρόσωπα είναι κακάσχημα, σαν γελοιογραφίες. Την αίσθηση αυτή της γελοιότητας επιτείνουν και τα συχνά παράδοξα ονόματά τους, που άλλα σταχυολογεί ο Δενδρινός, και άλλα επινοεί, όπως Αλιμπαντέ Αμφιτρίτη, κος Τσατσαρούνος, κα Τατά, Τάσος Καλαμποθρέκας, κ. ά.
Η ομοιότητα όμως με τον Αλέξανδρο Κοτζιά φτάνει μέχρι εκεί. Το ύφος είναι ολότελα
Διαφορετικό. Μπροστά στο χειμαρρώδες, ελλειπτικό και ομιχλώδες ύφος του ελεύθερου συνειρμού ο Δενδρινός παραθέτει ένα διαυγή λόγο, ισόρροπο, χωρίς εντάσεις και επιμέρους εμφάσεις, νατουραλιστικά περιγραφικό, όπως ο λόγος μικρού παιδιού που αδυνατεί να χρωματίσει με τις σημασίες που θα εντοπίσει ο μεγάλος, πράγμα που δημιουργεί μια ιδιόμορφη εντύπωση ντοκυμαντερίστικης ψυχρότητας.
Αντίθετα με την "Αστραδενή" της Ευγενία Φακίνου, που θα βιώσει τη σκληρότητα αυτού του κόσμου στο απότομο κρεσέντο ενός βιασμού στο τέλος του βιβλίου, ο μικρός Μάκης (σαν υποκοριστικό του Γεράσιμου, δηλώνει ότι αρκετό από το υλικό αυτού του βιβλίου είναι αυτοβιογραφικό) θα βιώνει συνεχώς αυτή τη σκληρότητα, αλλά σε πιο ήπιους τόνους.
Σαν ανώριμος αφηγητής θα χρησιμοποιηθεί και αυτός, όπως και η Αστραδενή, στην παιδική του αφέλεια, για τη δημιουργία ιδιαίτερων εντυπώσεων, επί το αρσενικότερον. Η Αστραδενή αναρωτιέται για το μουχλιασμένο τυρί που βλέπει στον πάγκο ενός σουπερμάρκετ, ενώ ο Μάκης παρατηρεί μια νάιλον σακουλίτσα με νερό κάτω από ένα θάμνο.
Από τα τρία "αδέσποτα" μεγαλύτερο παρουσιάζουν οι "Αβατοι τόποι" (σε υποσημείωση η μετάφραση του invia loca) με λόγο ελλειπτικό και σκοτεινό, μυστικιστικά αποφθεγματικό, που σαν άσκηση ύφους αναρωτιόμαστε τι αρτιότερο θα μπορούσε να δώσει. Σίγουρα τα έξι διηγήματα με πρωταγωνιστή τον μικρό Μάκη, και ιδιαίτερα οι "Βιβλικές σκηνές" που θα μείνει κλασικό, έχουν κλέψει την παράσταση.