Μανόλης Πρατικάκης, Οντοφάνεια

Μανόλης Πρατικάκης, Οντοφάνεια

Κρητικά Επίκαιρα, Αύγουστος Σεπτέμβρης 1994

Με την Οντoφάνεια (Ρόπτρον 1988) συντελείται μια στροφή στην ποίηση του Μανόλη Πρατικάκη (που είχε βέβαια προαναγγελθεί σε κάποια ποιήματα της προηγούμενης περιόδου) και γι αυτό, πολύ σωστά, η συλλογή αυτή δεν συμπεριελήφθηκε στα Ποιήματα 1970-1984, όπου περιέχονται οι επτά πρώτες
ποιητικές του συλλογές.
Ο Πρατικάκης, με την όγδοη αυτή ποιητική του συλλογή, περνάει από την σοφιστική, στην προσωκρατική του περίοδο. Αν στα προηγούμενα έργα και κυρίως στη Γενεαλογία, την έβδομη συλλογή του και κορυφαίο έργο αυτής της περιόδου, προσπάθησε να συνοψίσει την ουσία της ανθρώπινης ιστορίας και του ανθρώπινου πολιτισμού, στην Οντοφάνεια επιχειρεί μια ποιητική φαινομενολογία των όντων, που θα ολοκληρωθεί στην επόμενη ποιητική του συλλογή, τη Μαγεία της μη διεκδίκησης (Καστανιώτης 1990).
Στο έργο αυτό ο Πρατικάκης, πέρα από τις καταδηλώσεις του "καθαυτό" των λεξικογραφικών σημασιών, προσπαθεί με την ποιητική του ευαισθησία να καταγράψει ένα πλούσιο δίχτυ συνυποδηλώσεων, μέσω μεταφορών, παρομοιώσεων, προσωποποιήσεων, συσχετίσεων και αναφορών, και να συλλάβει έτσι τη φωτογένεια των όντων". "Τι αθόρυβος καιάδας πίσω απ' τη ράχη των απόντων, αυτή η κίτρινη χαράδρα που υποδύεται το γραμματοκιβώτιο", καταλήγει στο "κίτρινο γραμματοκιβώτιο, το πρώτο ποίημα της συλλογής, ενώ για τη σιδερένια ελικοειδή σκάλα στους "αόρατους άξονες της κλίμακας" υπάρχει μια παράταξη έξι παρομοιώσεων. Το κρώξιμο του γκιώνη του θυμίζει "γριά μαλακυντική μάνα" στο ομώνυμο ποίημα, η οποία κράζει το γιο της:-Γιάννη...Γιάαααααννη...Γιαννάκη μ'.
Σ' αυτή τη συλλογή ο Πρατικάκης θα μιλήσει ακόμη για την
"έχερη"( εν χειρί, η λαβή του παλιού ξύλινου αρότρου), για τον
"κοκκινολαίμη", για μια θαλασσογραφία, και τέλος για το νερό
που, όπως επισημάναμε αλλού, κατακλύζει τις άλλες αρχετυπικές
εικόνες του Πρατικάκη, στο ποίημα "Ομ".

...στα προγονικά μου
φύλλα ,στις αρχαίες μου
ρίζες μου μιλούσε
το νερό.
Άκουγα με τους τρόπους που αφουγκράζονται
τα σπήλαια (Ομ, ομ, α, ε, να
ον
και κιάχι, τατ τβαμ ασί
λαμ ψε
άστρα
ψε.
Δεν είχα μάτια, και δεν είχε νύχτα.
Έβλεπα τώρα αυτό που με κοιτούσε
με το βλέμμα το σπινθηροβόλο
της τριβής.

(Ακ)όμα ένα ον. Μίλα, απάντησε. Εσύ είσαι εκείνο το ον, λάμψε, άστραψε, διαβάζουμε εμείς με τη βοήθεια της μετάφρασης των σανσκριτικών που δίνει σε υποσημείωση ο ποιητής.
Μιλήσαμε για στροφή και όχι για μια εξ ολοκλήρου νέα φάση, γιατί και σ’ αυτή τη συλλογή τον απασχολεί η παλιά του θεματολογία. Τον ποιητή τον κατατρύχει ακόμη η μοίρα της μεταπολεμικής Ελλάδας, στα ποιήματα "Βάρκιζα", "σχέδιο Μάρσαλ" και "αιχμάλωτος πολέμου". Επίσης τον απασχολούν ιστορικές μορφές όπως ο Καβάφης ("ο γέρων της Αλεξάνδρειας") και ο "Τζέκινς Χαν", αλλά και πρόσωπα καθημερινά, σαν αυτά που γνωρίζει σαν ψυχίατρος, στο "έκζεμα της τελειοθηρίας" και στην "πέτρινη προϊσταμένη", τα οποία αντιμετωπίζει με μια ελαφρά ειρωνεία, γεμάτη όμως συμπάθεια και κατανόηση ταυτόχρονα. Με ένα δεύτερο ποίημα "της μάνας" και με "τον μουσικό πνεύμονα του πατέρα μου" αποτίει φόρο τιμής στους γεννήτορες. Αρκετά τέλος από τα ποιήματα αναφέρονται στην ποίηση και στον ποιητή.
Ένα υφολογικό χαρακτηριστικό που επισημαίνουμε και στις προηγού¬μενες συλλογές είναι το παιχνίδι με τις δισημίες των λέξεων. Ο ποιητής παίζει με τη διπλή σημασία της λέξης "φωτοσύνθεση" στο "κανένα ορατόριο" και με τις αποκλίνουσες σημασίες των ετυμολογικά συγγενών λέξεων μελάνι και "(κακόηθες) μελάνωμα" στο ομώνυμο ποίημα. Για πρώτη φορά όμως κάνει τόσες συχνές αναφορές σε έργα και πρόσωπα της επικαιρότητας. Στην "αφάνταστη ελαφρότητα του Είναι" αναφέ¬ρεται στο ομώνυμο έργο του Κούντερα, καθώς και στον Στηβ Μακ Κουήν. Στο "έκζεμα της τελειοθηρίας" αναφέρεται στη "νοσταλγία" του Ταρκόφσκι.
Τα "θραύσματα", σύντομα ποιήματα, στην πραγματικότητα είναι φωτεινότατοι σπινθήρες. Οι αθίγγανοι, σύμβολο στη Γενεαλογία της φυγής και του αντικομφορμισμού, που αποτελούν μια "ασφάλεια ζωής" του ανθρώπινου είδους όπως θα έλεγαν οι ηθολόγοι, επανέρχονται στο 7ο θραύσμα. "Τι φοβερή αναπηρία μέσα στην αρτιμέλεια", λέει με τρόπο οξύμωρο το 4ο θραύσμα.
Αν ο Πρατικάκης γεννιόταν Γιαπωνέζος, θα ήταν από τους πιο αριστοτέχνες στα χάι κου. Το σύντομο, σαν χάι κου ποίημα, αποτελεί εξάλλου την ακραία συνέπεια της φιλοσοφίας της σύγχρονης ποίησης, η οποία αντί των πλατειών, επικών συνθέσεων του παρελθόντος, προτιμά τις σύντομες αστραπές έμπνευσης.

Δημοσιεύτηκε στα Κρητικά Επίκαιρα, Αύγουστος-Σεπτέμβρης 1994