Μαρία Ζαβιανέλη, Κόκκινο του αιματίτη

Μαρία Ζαβιανέλη, Κόκκινο του αιματίτη, Σμυρνιωτάκης 2012, σελ. 112

 

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  

Αντλώντας από την επικαιρότητα η συγγραφέας μας προσφέρει θαυμάσια διηγήματα με ένα ποιητικό ύφος

 Πριν πέντε χρόνια γράψαμε για την πρώτη ποιητική συλλογή της Μαρίας Ζαβιανέλη που έχει τίτλο «Κύματα». Το κείμενο αναρτήθηκε στο Λέξημα στις 16-2-2008. Μάλιστα η παρουσίαση έγινε συγκριτολογικά, μαζί με τις ποιητικές συλλογές δύο άλλων ποιητριών. Σήμερα θα παρουσιάσουμε την πρώτη της συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Κόκκινο του αιματίτη».

  Οι ιστορίες που γράφει η Ζαβιανέλη είναι πραγματικές. Όπως μας είπε στη βιβλιοπαρουσίαση που έκανε στο «Έναστρον» την πρώτη του Φλεβάρη, τα άντλησε από την επικαιρότητα. Καθώς είναι υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων της ΑΝΕΚ διαβάζει καθημερινά τον τύπο. Από εκεί άντλησε τις ιστορίες της.

  Ειπώθηκε στη βιβλιοπαρουσίαση ότι οι ιστορίες της είναι ζοφερές.

  Εν μέρει είναι, όπως είναι και οι περισσότερες «ιστορίες» που μαθαίνουμε από τα ΜΜΕ. Ο άνθρωπος φαίνεται πως αρέσκεται στο ζοφερό, στο σκοτεινό, στο τραγικό. Μόνο αυτές οι ιστορίες είναι είδηση.

  Τις ιστορίες της όμως η Ζαβιανέλη τις αποκαθαίρει από το ζοφερό τους στοιχείο με δυο τρόπους: με την ποιητικότητα/λυρικότητα του ύφους της και με την αισιόδοξη-ανθρωπιστική νότα με την οποία τις περιβάλλει.

  Εστιάζοντας στον ψυχισμό και στα συναισθήματα των ηρώων και σχολιάζοντας τις καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται αφήνει ελάχιστο χώρο για το διάλογο. Στόχος της δεν είναι να δώσει μια δραματική ζωντάνια στις ιστορίες της αλλά να μας κάνει να συλλογιστούμε πάνω σ’ αυτές.

  Κάποιες από τις οκτώ ιστορίες της τις προλογίζει ποιητικά. Ενώ γράφει πρόζα δυσκολεύεται να εγκαταλείψει την ποίηση.

   «…το μπλε του κοβαλτίου δεν έβαψε τα όνειρά μας,

  μόνο το κόκκινο του αιματίτη πάνω στο λαιμό

  σου πάλλεται μες στο χλωμό φως του…»

  Είναι κάποιοι από τους στίχους που προτάσσονται στο διήγημα «Κόκκινο του αιματίτη», που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή.

  Ο Ορέστης σκοτώνει την γυναίκα του νομίζοντας ότι τον απατάει με τον νεαρό με τον οποίο την είδε, πριν αυτή προλάβει να του εξηγήσει ότι είναι ένας ξενιτεμένος αδελφός. Η δικαιοσύνη τον τιμωρεί με πολύχρονη φυλάκιση. Μετά την αποφυλάκισή του θα τιμωρήσει και ο ίδιος τον εαυτό του σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια κάθαρσης. Θα πάρει μια βάρκα, θα βγει στα ανοιχτά και θα πέσει μέσα στη θάλασσα. Τις τσέπες του τις έχει γεμίσει με τις αγαπημένες πέτρες της Μυρτώς.

  Το κείμενο που προλογίζει την «Όμορφη Σμύρνη» έχει τη φόρμα του πεζού λόγου, όμως είναι διάσπαρτο με ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους.

  «Και μέσα μου ευχόμουν να ήμουν πουλί που άγριος κυνηγός μονάχα με ένα βόλι

να μου στερούσε τη ζωή μη δω ποτέ τη Σμύρνη,

να καίγεται και να ακουμπά στης Κόλασης λιμάνι,

το αίμα της να ξεπηδά να βάφει τα όνειρά μου!

Μα η πόλη μου ζωντάνεψε σαν βρήκα νια πατρίδα

μια πονεμένη Παναγιά πάνω στο προσκεφάλι…» (σελ. 29).

  Τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους τους έχω τακτοποιήσει εγώ, στο κείμενο ακολουθούν τη διάταξη πεζού κειμένου.  

  Η ηρωίδα της Ζαβιανέλη με την καταστροφή της Σμύρνης δεν άφησε πίσω της μόνο τα πατρογονικά χώματα αλλά και έναν έρωτα, έναν έρωτα που θα την κατατρύχει σε όλη της τη ζωή. Δεν θα ξαναδεί ποτέ τον Εμβέρ, τον νεαρό Κούρδο που ήλθε να μείνει σε ένα γειτονικό σπίτι. Θα πεθάνει, σε βαθιά γεράματα, κρατώντας στο χέρι της ένα μαντιλάκι που της χάρισε.

  Στο «Τι φόρεμα φοράει η Ευτυχία;» βλέπουμε ένα κοριτσάκι των φαναριών, ανάπηρο από το ένα πόδι, να νοιώθει μια σταλιά ευτυχία με το φορεματάκι που του χάρισε μια καλή κυρία. Ένα φορεματάκι που η ίδια δεν το χρειαζόταν πια, μια και ήταν της κορούλας της που πέθανε.

  Με σύγχρονη θεματική είναι και το επόμενο διήγημά της που έχει τον τίτλο «Το όνομά μου είναι Σβέτλα (φως)». Αναφέρεται στο trafficking. Η Σβέτλα θα καταφέρει να το σκάσει από εκεί που την έχουν φυλακισμένη, θα καταγγείλει την απαγωγή της και έτσι θα γλιτώσουν και οι υπόλοιπες κοπέλες. Αισιόδοξο τέλος, όμως πόσες άραγε από τις κοπέλες που πέφτουν θύμα trafficking έχουν την τύχη της Σβέτλας;

  Το επόμενο διήγημα, «Το ουρλιαχτό της ευτυχίας», έχει σαν θέμα τη βεντέτα, που ευτυχώς στις μέρες μας τείνει να εξαλειφθεί. Οι τρεις γιοι, πιεσμένοι από τη μητέρα τους, θα βιάσουν την κόρη εκείνου που σκότωσε τον παππού τους.

  Όχι όλοι. Ο ένας από αυτούς θα αρνηθεί. Όμως και οι τρεις θα νοιώθουν τύψεις· και περισσότερο αυτός ο ένας, ο Στέφανος, όταν θα την συναντήσει λίγα χρόνια αργότερα καλόγρια σε ένα μοναστήρι. Παρεμπιπτόντως και η Ιωάννα Καρυστιάνη έχει ασχοληθεί με το θέμα της βεντέτας στο μυθιστόρημά της «Κουστούμι από χώμα».

  «Η γιαγιά η Ρεγγίνα που αγαπούσε τα τριαντάφυλλα» θα δώσει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας της για δενδροφυτεύσεις. Αυτό δεν αρέσει στα εγγόνια, αλλά τέτοια ήταν η γιαγιά, αγαπούσε τα τριαντάφυλλα και γενικά το πράσινο.

  Στο διήγημα «Τα χέρια του πατέρα» βλέπουμε τον Έλληνα να μαθαίνει από τον Γερμανό συνέταιρό του ότι ο πατέρας του έπεσε αλεξιπτωτιστής στην Κρήτη. Δεν σκοτώθηκε, αλλά του έλλειπε όλα αυτά τα χρόνια, μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος. Να ήταν άραγε ένας από αυτούς που εκτέλεσαν τον δικό του πατέρα; Όμως πώς μπορεί να είναι ο γιος υπεύθυνος γι’ αυτό το έγκλημα;

  «Γύρισα και κοίταξα τον Έριχ. Ήταν μελαγχολικό το πρόσωπό του. Δίσταζε να με κοιτάξει στα μάτια! Δειλά-δειλά αρχίσαμε να περπατάμε προς το ξενοδοχείο. Ένα αθώο ειρηνικό χιόνι απλωνόταν σιγά-σιγά γύρω. Ένας Γερμανός είχε αγκαλιάσει έναν Έλληνα. Ένας Έλληνας είχε αγκαλιάσει ένα Γερμανό» (σελ. 106). Η ζωή συνεχίζεται.

  Το τελευταίο διήγημα της συλλογής, «Το τελευταίο ταξίδι ενός αγγέλου» αναφέρεται και πάλι σε ένα σύγχρονο θλιβερό φαινόμενο που με την κρίση διογκώνεται συνεχώς, αυτό των αστέγων. Περίπου διωγμένος από τους δικούς του, ο ηλικιωμένος άστεγος θα πάθει καρδιακή προσβολή. Θα πεθάνει στο ασθενοφόρο που τον μεταφέρει πριν προλάβει να δει τις εγγονούλες του.

  Η Ζαβιανέλη ξέρει να επιλέγει από την επικαιρότητα και να μετουσιώνει το γεγονός με το ποιητικό της ύφος σε υπέροχο διήγημα. Είμαι βέβαιος ότι θα ακολουθήσουν και άλλα τέτοια διηγήματα.

Μπάμπης Δερμιτζάκης