Στρατή Μυριβήλη, Το γαλάζιο βιβλίο

Στρατή Μυριβήλη, Το γαλάζιο βιβλίο, Εστία 1987, σελ. 167.

 

  To «Γαλάζιο βιβλίο» πρωτοεκδόθηκε το 1939, αλλά συμπληρώθηκε με άλλα διηγήματα σε μεταγενέστερες εκδόσεις. Στο πρώτο διήγημα έχουμε μια ημερολογιακή ένδειξη 1958, και δεν νομίζω να είναι της λογικής του «1984» του Όργουελ.

  Όπως κάναμε στο «Πράσινο βιβλίο» και όπως θα κάνουμε και στα άλλα δύο, θα πούμε δυο λόγια για κάθε διήγημα για να το επαναφέρουμε στη μνήμη μας και να κάνουμε μια γενική αποτίμηση.

  Στο «Οι νεκροί που θυμούνται» ο αφηγητής μας αφηγείται την επίσκεψή του σε ένα φρενοκομείο. Νομίζω είναι σε κάποιο βαθμό, μικρό ή μεγάλο δεν ξέρω, αυτοβιογραφικό. Εκεί θα συναντήσει μια γυναίκα που τρελάθηκε όταν της πέθαναν τα τρία παιδάκια της. Τώρα έχει την εντύπωση ότι είναι ζωντανά. Στη θέση τους είναι τρεις κούκλες. Αλλά η πιο «εκτενής» συνάντηση είναι η συνάντηση με τον τρελό φιλόλογο (είμαστε και εμείς οι φιλόλογοι ευάλωτοι στην τρέλα. Εγώ πώς ξέφυγα; Ή μήπως όχι;). Πιστεύει ότι όλοι μας είμαστε νεκροί και αρνιέται να φάει. Μου θύμισε το διήγημα «Επίσκεψη» της Εύας Στάμου από την ομώνυμη συλλογή που κυκλοφόρησε πρόσφατα.

  Και μια ατάκα από την αρχή του διηγήματος. «Οίκτος είναι το περίττωμα της καλοζωισμένης ψυχής».

  Η «Αστρούλα» πείθει τον αγαπημένο της να ταξιδέψουν. Θέλει να γνωρίσει άλλα μέρη.

  Ταξιδεύουν στην Ανατολή. Ο καπετάνιος είναι δυνατός, ικανός, ωραίος.

   «Μια μέρα περίμενε την Αστρούλα κ’ ήρθε ένα γράμμα της. Τ’ άνοιξε και διάβασε: -Αγαπημένε μου, συγχώρεσέ με όσο μπορείς…» (σελ. 39).

  Θα έφευγε με τον καπετάνιο.

  Που σαν τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» είναι καταδικασμένος να ταξιδεύει συνέχεια. Σε λιμάνι σταματάει μόνο για να εφοδιαστεί με αναγκαία.

  Λυρικό παραμύθι με unhappy end.

  Η «Κεροδοσία» θα έλεγε κανείς ότι είναι ένα απόσπασμα από τη «Ζωή εν τάφω». Στα χαρακώματα, στο αμπρί, τέσσερις φίλοι. Ξαφνικά φέρνουν τον πεθαμένο. Η κουραμάνα στο σακίδιό του είναι ποτισμένη με αίμα.  

  Ο «Καπετάνιος» ήταν ένα σκυλί, καραβόσκυλο, που έσωσε τη ζωή του πατέρα σ’ ένα ναυάγιο. Το πήρε σπίτι. Όμως πάλεψε με ένα λυσσασμένο σκυλί και δέχθηκε δυο δαγκωματιές. Αργά ή γρήγορα θα λύσσαγε. Ο πατέρας το σκότωσε με πόνο ψυχής, όσο πιο ανώδυνα μπορούσε, πυροβολώντας το.

  Η «Ροδιά» είναι ένα άλλο διήγημα «Η πρώτη αγάπη», όπως το «Μια μαχαιριά» από το «Πράσινο βιβλίο». Δεκάχρονος αυτός, δωδεκάχρονη αυτή. Δεν ανταποκρίνεται καθόλου στο αίσθημά του. Γίνεται κατακόκκινη σαν παπαρούνα όταν καταλαβαίνει ότι την παρατηρεί από κάτω καθώς είναι ανεβασμένη στη συκιά και ρίχνει τα σύκα στο καπέλο που κρατάει.

  Θα την ξαναδεί μετά από λίγα χρόνια. Κλέφτηκε με έναν Τσεσμελή.

  Και το διήγημα τελειώνει: «…χαμογέλασε η Ροδιά, κι είδα πάλι στα μάγουλά της κείνα τα λακάκια».

  Τάχα να είναι αυτοβιογραφικό το διήγημα;

  Η μαντινάδα μου αυτή όμως είναι αυτοβιογραφική.

Ποια σμίλη σού τα λάξεψε κείνα τα δυο λακκάκια

πάνω στα δυο σου μάγουλα, δίπλα στα δυο χειλάκια;

  Η «Ιστορία της Γιουγιούσας» είναι μια γατοїστορία, ανάμεσα στην αριστοκράτισσα Γιουγιούσα και τον αλητάμπουρα τον Γιακουμή. Ενώ πήγαινε για σεξ προτίμησε το τυρί της.

  Ο «Νικημένος ήρωας» έγινε ήρωας κατά λάθος στους βαλκανικούς. Προβιβάστηκε σε υπολοχαγό αλλά απολύθηκε με μια μικρή σύνταξη, για να κάνει τόπο στους ευέλπιδες, όπως και πολλοί άλλοι σαν αυτόν. Τον περιφρονούσαν στο σπίτι του αλλά και στη γειτονιά. Όταν του είπε η γειτόνισσα, αφού καυγάδισαν, ότι η γυναίκα του ήταν μαστροπός και οι κόρες του πόρνες, αγανάκτησε, φόρεσε τη στολή του και κλαίγοντας ανέβηκε στην ταράτσα για να συνεχίσει τον καυγά. Αξιολύπητος.

  Στο «Μεγάλο σαλπάρισμα» βλέπουμε τη θλιβερή μοίρα ενός καπετάνιου που έχασε το ένα του μάτι. Δεν του επιτρέπεται πια να κυβερνά το καράβι του «Η Παναγιά», που έχει μια γοργόνα στην πλώρη. Δεν θέλει με τίποτα να βάλει άλλο καπετάνιο, την έχει στο λιμάνι και την καμαρώνει. Το πρώτο εγκεφαλικό, ένας νοτιάς συντρίβει όλα τα καράβια στο λιμάνι, δεύτερο εγκεφαλικό, μόλις που προλαβαίνει να μεταλάβει.  

  Στο «Χρονικό μιας μεγάλης τριανταφυλλιάς» διαβάζουμε την ιστορία μιας τριανταφυλλιάς μέσα σε μια διαδρομή 16 χρόνων. Τα τριαντάφυλλα που της έκοβαν, η μπουρνελιά που φύτρωσε πλάι της, η κατεδάφιση του σπιτιού και η ανοικοδόμηση. Διαβάζουμε στην αρχή και την ιστορία της τριανταφυλλιάς που μαράθηκε όταν αποφυλακίσθηκε εκείνος που την περιποιόταν, ιστορία την οποία διαβάσαμε και στη νουβέλα «Ο Παν».

  Στον «Πρωτότοκο της γης» βλέπουμε πάλι την ανατροπή ενός μύθου, του μύθου των πρωτόπλαστων. Ο Θεός τους συγχωρεί, τους φέρνει πίσω στον παράδεισο γιατί τόσο τα δένδρα όσο και τα ζώα νιώθουν θλίψη για τον διωγμό τους, τους αποζητούν. Όμως αυτοί δεν θέλουν, παρακαλούν να ξαναγυρίσουν στη γη.

 Ο «Άγγελος που ταράζει τα νερά» στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ είναι απλά ένα σύμβολο. Την ερωτεύεται, τον ερωτεύεται, όμως στην πρώτη τους συνάντηση νιώθει ότι αυτή έχει ξενερώσει, καθώς δεν είναι ο λογοτέχνης που φανταζόταν αλλά ο οικονομικός συντάκτης μιας εφημερίδας.

  Η «Εύα» είναι και αυτή μια ιστορία «πρώτης αγάπης». Μεγαλύτερή του, του κάνει μάθημα στα μαθηματικά, στα οποία είναι σκράπας. Εξαιρετικό το επεισόδιο της σπηλιάς.

  Κάποια στιγμή φεύγει με τον αδελφό της το μαθηματικό να επισκεφθούν τα πάτρια εδάφη, στη Σμύρνη. Το πλοίο τους βουλιάζει, πνίγονται.

  Ξέχασε ο Μυριβήλης:

  Το «Δυο παιδιά σε ένα τάφο» περιέχεται στην προηγούμενη συλλογή διηγημάτων του «Το πράσινο βιβλίο». Αντιγράφω από αυτό.

  Τα «Δυο παιδιά μπροστά σ’ έναν τάφο» είναι ένα συγκινητικό παιδικό διήγημα. Πέντε χρονών ο Λάμπης (έτσι με φώναζαν και μένα στο χωριό όταν ήμουν μικρός, το Μπάμπης ήλθε αργότερα), εξίμισι η Δροσούλα.

  Δεν ήλθε ο παππούς να τα δει, όπως κάθε καλοκαίρι που πήγαιναν στο χωριό. Πού είναι;

Πέθανε.

  Ο Λάμπης κάνει αθώες ερωτήσεις, η Δροσούλα που είναι πιο υποψιασμένη απαντά, αλλά

όλες τους τις απορίες τις λύνει ο πατέρας τους πάνω στον τάφο του παππού.

  Η «Ηλιογέννητη» (με υπότιτλο «μύθος») είναι μια καβαλίνα. Χρυσαφιά. Νιώθει υπερηφάνεια. Έπεσε από ψηλά, από τον ήλιο. Θα αγανακτήσει με τα δυο σκαθάρια που θα την κουβαλήσουν αργότερα.  

  Διαβάζουμε και εδώ θλιβερές ιστορίες, ιστορίες με ανθρώπους ταλαιπωρημένους που υποφέρουν από την εγκατάλειψη, από την απώλεια, από τη διάψευση των ελπίδων τους, από τις ατυχίες της ζωής. Ενδιαφέρουσα είναι η βιβλική ιστορία με την ανατροπή της. Έχει στόφα παραμυθατζή ο Μυριβήλης, και ας έγραψε μόνο ένα παιδικό μυθιστόρημα, τον «Αργοναύτη». Αυτό φαίνεται όχι μόνο από το παραμυθιακό ύφος που έχουν κάποια διηγήματα αλλά και από το ότι οι κεντρικοί χαρακτήρες είναι παιδιά. Ακόμη είναι εξαιρετικός στην περιγραφή της φύσης, την οποία κάνει με λυρισμό και ευαισθησία.