Multimedia και Εκπαίδευση: Μια πρόταση διδασκαλίας της δραματουργίας

Multimedia και Εκπαίδευση: Μια πρόταση διδασκαλίας της δραματουργίας

Η Λέσχη των Εκπαιδευτικών, τ. 20, Δεκ. 1997-Φεβρ.1998, σελ. 28-30

  Η εισαγωγή της θεατρικής παιδείας στη δημοτική και τη μέση εκπαίδευση βρίσκεται ήδη προ των πυλών, με μια θα λέγαμε αδικαιολόγητη καθυστέρηση, σε σχέση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες. Το πρόβλημα και η πρόκληση βρίσκονται τώρα στην αρτιότερη προετοιμασία για αυτή την εισαγωγή, όσον αφορά τόσο την υλικοτεχνική υποδομή, όσο και την πιο ολοκληρωμένη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ώστε να βρεθούν προετοιμασμένοι μπροστά στο καινούριο διδακτικό τους αντικείμενο.

  Βέβαια, όπως είναι γνωστό, τα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» περιέχουν θεατρικά κείμενα, όχι μόνο από την ελληνική γραμματεία αλλά και την παγκόσμια, όπως βέβαια ποιητικά και πεζογραφικά κείμενα από την ίδια γραμματεία, πράγμα που καθιστά άστοχο τον τίτλο του εγχειριδίου. Όμως τα κείμενα αυτά είναι αποσπάσματα και όχι ολοκληρωμένα έργα, από τον «Φάουστ» του Γκαίτε, τον  «Καυχησιάρη στρατιωτικό» του Πλαύτου, τον «Βασιλιά Ληρ» του Σαίξπηρ, την «Στέλλα Βιολάντη» και «Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας» του Ξενόπουλου, κ. ά.,  με εξαίρεση κάποια μονόπρακτα όπως το «Κιλελέρ» του Βασίλη Ρώτα και «Ο σπιούνος» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, από το «Τρόμος και αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ». Τα μόνα ολοκληρωμένα κείμενα προέρχονται από την αρχαία ελληνική γραμματεία και διδάσκονται ως ξεχωριστά εγχειρίδια.

  Όμως και αυτά δεν διδάσκονται εξ ολοκλήρου. Πρώτον, γιατί παραλείπονται από το αναλυτικό πρόγραμμα στίχοι, κυρίως από τα χορικά, και ιδιαίτερα από τα κείμενα που διδάσκονται στο πρωτότυπο («Αντιγόνη» και «Οιδίπους Τύραννος») και δεύτερον, γιατί δεν πραγματοποιείται η ολοκλήρωση της διδασκαλίας εξαιτίας της απώλειας διδακτικών ωρών (απεργίες, καταλήψεις, κ.λπ.).

  Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει κυρίως η διδασκαλία έργων της αρχαιοελληνικής γραμματείας από το πρωτότυπο είναι μια μετατόπιση ενδιαφέροντος προς τη γλωσσική διδασκαλία, ιδιαίτερα στον «Οιδίποδα Τύραννο» που περιέχεται στην εξεταστέα ύλη των πανελλαδικών εξετάσεων, όχι επειδή υπαγορεύεται από το αναλυτικό πρόγραμμα αλλά επειδή έτσι κρίνει ο διδάσκων, βρίσκοντας μια καλή ευκαιρία να συμπληρώσει τα κενά των μαθητών στη γραμματική και το συντακτικό.

  Ένα άλλο πρόβλημα είναι η τμηματική διδασκαλία των κειμένων (τόσοι στίχοι την ημέρα, περισσότεροι από μετάφραση, λιγότεροι από το πρωτότυπο) που, καθώς δεν επιτρέπει τη συνολική προσέγγιση ενός έργου, εκτρέπεται σε λεπτομερειακούς και εν πολλοίς άχρηστους βυζαντινισμούς. Η συνολική προσέγγιση αφήνεται για το τέλος, αφού ολοκληρωθεί η διδασκαλία, και γι’ αυτή το αναλυτικό πρόγραμμα προβλέπει ελάχιστες ώρες, με αποτέλεσμα να χάνεται ο χαρακτήρας της «θεατρικότητας», άρα και η ουσία του διδασκομένου έργου.

   Το μεγαλύτερο πρόβλημα όπως είπαμε υπάρχει στα κείμενα της νεοελληνικής και της παγκόσμιας γραμματείας, που μόνο αποσπάσματά τους υπάρχουν στα σχετικά εγχειρίδια.

  Και εδώ δημιουργείται ένα πρόσθετο πρόβλημα. Η επιλογή των αποσπασμάτων συχνά δεν είναι η πιο αντιπροσωπευτική, όχι τόσο γιατί αυτά που επιλέγονται δεν είναι τα καλύτερα από την άποψη της «λογοτεχνικότητας», όσο γιατί δεν προσφέρονται για μια αρτιότερη προσωπογράφηση των ηρώων ή γιατί δεν περιέχουν σημαντικά σημεία της δράσης. Οι περιλήψεις που δίνονται των τμημάτων που έχουν παραλειφθεί δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη γνώση του συνολικού έργου. Η εντύπωση που απεκόμισα διαβάζοντας ολόκληρα τα έργα που ανθολογούνται στα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» ήταν αρκετά διαφορετική απ’ αυτή που μου έδωσε η ανάγνωση των αποσπασμάτων τους με τις σχετικές περιλήψεις σ’ αυτά τα εγχειρίδια. Έτσι δημιουργείται αναπόφευκτα πρόβλημα στην αναλυτική προσέγγιση των έργων. Το να διαβάσει ο εκπαιδευτικός το συνολικά κείμενα πριν τα διδάξει θα λύσει μόνο εν μέρει το πρόβλημα, εφόσον η ανάγνωσή του είναι ασύμπτωτη μ’ αυτή των μαθητών, οι οποίοι θα περιοριστούν μόνο σε ό,τι περιέχεται στο σχολικό εγχειρίδιο.¹

   Ακόμη δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πραγμάτωση ενός δραματικού κειμένου συντελείται μόνο με το ανέβασμά του πάνω στη σκηνή. Σε αντίθετη περίπτωση δεν είναι παρά είναι λογοτεχνικό κείμενο, και η ανάγνωσή του μπορεί να προσφέρει μια σημαντική αισθητική απόλαυση, ιδιαίτερα όσον αφορά έργα «της πολυθρόνας», που γράφηκαν με στόχο να διαβαστούν και όχι να παιχτούν, αδικεί όμως άλλα έργα, όπως π.χ. του θεάτρου του παράλογου, που μόνο στη σκηνική τους παρουσίαση καταφέρνουν να εκπέμψουν πλήρως το μήνυμά τους.

  Τι γίνεται για παράδειγμα με τη χρήση των σιωπών; Μπορεί να υπάρχει στο «παρακείμενο» η ένδειξη «παύση», όμως δεν δείχνεται η διάρκειά της, και η σημειολογική επινόηση π.χ. του Γιώργου Μανιώτη στα θεατρικά έργα του με τη χρήση στιγμών σε δυο ή και περισσότερες γραμμές μόνο ενδεικτική μπορεί να είναι ως προς τη διάρκεια της σιωπής. Και φυσικά στα περισσότερα δραματικά κείμενα η ένδειξη «παύση» δεν υπάρχει. Γενικά το «παρακείμενο» περιορίζεται, καθώς ο δραματουργός έχει στο νου του όχι τον αναγνώστη αλλά τον σκηνοθέτη, του οποίου θέλει να διευρύνει τις επιλογές κατά το ανέβασμα του έργου.

  Το πρώτο πράγμα που προτείνουμε για τη διδασκαλία των θεατρικών κειμένων είναι η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασής τους πριν τη διδασκαλία τους. Θεωρείται απαραίτητη πριν από οποιαδήποτε προσέγγιση η συνολική γνώση τους, και όχι η τμηματική, όπως γίνεται μέχρι τώρα.

  Εδώ θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς: και πού θα βρεθεί αυτή η παράσταση; Αν το έργο δεν περιλαμβάνεται στο χειμερινό ρεπερτόριο των θιάσων, τότε τι γίνεται;

  Η λύση είναι να καταργηθεί το φετίχ του εγχειριδίου. Να έχει την άνεση ο εκπαιδευτικός να επιλέξει ένα έργο που υπάρχει στο ρεπερτόριο των θιάσων, και δόξα τω θεώ οι περισσότεροι θίασοι προτιμούν τον ασφαλή δρόμο των καταξιωμένων έργων της ελληνικής και παγκόσμιας δραματουργίας, όπου υπάρχει μια ευρεία γκάμα επιλεκτικών δυνατοτήτων.

  Και οι μαθητές της επαρχίας;

  Υπάρχουν πάντα οι μαγνητοσκοπήσεις ως υποκατάστατο, οι οποίες διατίθενται από το Υπουργείο Παιδείας. Εδώ βέβαια, με ευθύνη του Υπουργείου, πρέπει να αποφευχθεί ο σκόπελος της γραφειοκρατίας και να στηθεί ένας μηχανισμός αναπαραγωγής ώστε οι κόπιες να δίνονται δωρεάν για να πλουτίσουν τη βιντεοθήκη του σχολείου, η οποία προβλέπεται (και πρέπει) στο μέλλον να ανταγωνιστεί σοβαρά τη σχολική βιβλιοθήκη.

  Υπάρχει μια ακόμη προϋπόθεση γι’ αυτό: ο εξοπλισμός του σχολείου σε βίντεο και τηλεόραση. Η οθόνη θα πρέπει να εί (σελ. 28) ναι όσο το δυνατό πιο μεγάλη, ώστε να είναι άνετη η παρακολούθηση από ένα σύνολο τριάντα περίπου μαθητών, πολλοί από τους οποίους θα είναι αρκετά απομακρυσμένοι απ’ αυτήν. Εκείνοι που δεν παρακολουθούν άνετα, το πιο πιθανόν είναι να αποτελέσουν πηγή όχλησης για τους άλλους.

  Υπάρχει και μια άλλη λύση: η παρουσίαση σε «θεατρικό αναλόγιο» του έργου, όπως είναι οι «κοντσερτάντε» παραστάσεις της όπερας, όπου οι τραγουδιστές τραγουδούν χωρίς να παίζουν. Για αυθεντική παράσταση δεν μιλάμε, αυτή το πολύ να γίνει για ένα μόνο έργο στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Ο εκπαιδευτικός έχει την άνεση να επιλέξει μαθητές που κάνουν καλή απαγγελία, να μοιράσει τους ρόλους και να διαβαστεί το έργο στην τάξη, χωρίς τα έξοδα μιας παράστασης. Το αποτέλεσμα θα είναι περίπου ανάλογο με εκείνο των «ραδιοδραμάτων» ή του «ραδιοφωνικού θεάτρου». Ελλείψει ανάλογης προσαρμογής, ένας μαθητής θα αναλάβει να διαβάζει το παρακείμενο. Έτσι η ανάλυση που θα γίνει μετά θα είναι πιο αποδοτική. Οι μαθητές, και μεγαλύτερη συμμετοχή θα έχουν και καλύτερα θα το αφομοιώσουν.

  Μετά την παρακολούθηση της παράστασης, ζωντανής ή βιντεοσκοπημένης, ή της σε «θεατρικό αναλόγιο» ανάγνωσης, οι μαθητές θα πρέπει να διαβάσουν το ίδιο το κείμενο κατά μόνας. Η ανάγνωση θα ανακαλεί συνειρμικά σκηνές της παράστασης, και έτσι θα εντυπωθεί το έργο καλύτερα στη μνήμη τους, πράγμα που θα διευκολύνει και θα αξιοποιήσει περισσότερο της αναλυτική προσέγγιση στο έργο. Και για να μην ξοδεύονται οι μαθητές, ένα φωτοτυπικό μηχάνημα, το οποίο διαθέτουν σήμερα όλα τα σχολεία, θα μπορούσε να προσφέρει ισάριθμα με τους μαθητές αντίγραφα μιας επιμελημένης έκδοσης.

  Υπάρχει μια ακόμη λύση: Η αξιοποίηση των multimedia. Προς την κατεύθυνση αυτή εργάζεται εξάλλου ερευνητική ομάδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου με υπεύθυνο τον καθηγητή Θεατρολογίας κ. Θόδωρο Γραμματά.

  Αυτή τη στιγμή σχεδόν κάθε μαθητής διαθέτει το δικό του P.C. με dvd-rom, που μπορεί να το χρησιμοποιεί κυρίως για να παίζει με τις ώρες παιχνίδια, αλλά και για να περιπλανηθεί στον κόσμο μιας ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας, να ασχοληθεί με εκπαιδευτικά προγράμματα ξένων γλωσσών, κ.λπ. Αυτό το P.C. μπορεί να αξιοποιηθεί και για την θεατρική αγωγή του μαθητή.

  Τι μπορεί να γίνει.

  Το κείμενο του προς διδασκαλία έργου μπορεί να γραφεί σε dvd-rom με τη μορφή hypertext ή hypermedia. Σε καίρια σημεία του κειμένου θα υπάρχουν σύνδεσμοι (links) φωτισμένων λέξεων, που πατώντας τους με το ποντίκι μεταφέρεσαι σε ένα άλλο κείμενο ή μια εικόνα (κινούμενη ή μη). Το κείμενο μπορεί να είναι ερμηνευτικό, συγκριτολογικό, σχόλιο ή οποιαδήποτε άλλη πληροφορία, ή εικόνα μιας από τις κορυφαίες σκηνές του έργου.

  Παράδειγμα:

  Στη σκηνή που ο Ορέστης σκοτώνει τη μητέρα του στις «Χοηφόρες» του Αισχύλου, μπορεί να υπάρχει σύνδεσμος που να δείχνει απόσπασμα από δόκιμη παράσταση σε κινούμενη εικόνα, ή να παραπέμπει στο ανάλογο απόσπασμα από την «Ηλέκτρα» του Ευρυπίδη. Βέβαια, το απόσπασμα αυτό μπορεί να δοθεί και σε υποσημείωση. Όμως ο μαθητής εδώ έχει τη δυνατότητα ενός αρκετά εκτεταμένου αποσπάσματος, πράγμα δύσκολο σε μια απλή υποσημείωση. Τέλος, το απόσπασμα αυτό θα έχει συνδέσμους για άλλες «υποσημειώσεις», κ.ο.κ. Ακόμη θα μπορούσε να υπάρχει και μια συγκριτολογική προσέγγιση με τις κινηματογραφικές μεταφορές ενός έργου. Στην ρωσική κινηματογραφική μεταφορά  του «Άμλετ», με τον Ινοκέντι Σμοκτουνόφσκι στον επώνυμο ρόλο, η σκηνή όπου ο Άμλετ επιτίθεται με προτεταμένο το σπαθί και σκοτώνει τον Κλαύδιο, δολοφόνο του πατέρα του και εραστή της μητέρας του, αποδίδεται εξαίρετα.

  Όλες αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν να περιέχονται σε ένα dvd-rom το οποίο να αντιγράφεται από τον εκπαιδευτικό με ένα dvd-writer σε τόσα αντίγραφα, όσοι είναι και οι μαθητές, ώστε να μπορούν να το μελετούν μόνοι τους στο σπίτι τους.

  Και επειδή οι πληροφορίες που θα ήθελε να αναζητήσει κανείς θεωρητικά είναι άπειρες και δεν χωράνε σε ένα dvd-rom, θα μπορούσε να υπάρχει μια τράπεζα πληροφοριών σε κάποια υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας στην οποία θα οδηγούσαν ορισμένοι σύνδεσμοι μέσω Internet, όπως γίνεται με τις multimedia εγκυκλοπαίδειες, ή σε άλλες τράπεζες που διαθέτουν σχετικές πληροφορίες, ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες άλλων ιδρυμάτων, κ.λπ. Σίγουρα όλοι οι μαθητές δεν θα αξιοποιούσαν όλες αυτές τις δυνατότητες. Όμως αξίζει να δοθεί αυτή η ευκαιρία στους πιο προικισμένους και επιμελείς απ’ αυτούς. (σελ. 29)

   Μια τράπεζα θεατρικών πληροφοριών δεν έχει στηθεί ακόμη, όμως οι συγγραφείς και οι εκδότες, και ειδικά οι εκδότες περιοδικών, θα πρέπει να ενεργούν με την προοπτική ότι αυτή η τράπεζα θα δημιουργηθεί κάποια μέρα.

  Τι θέλω να πω μ’ αυτό.

  Είναι γνωστό ότι τα περισσότερα κείμενα σήμερα, βιβλία ή άρθρα, δίνονται στους εκδότες με ηλεκτρονική μορφή, για να μην πληκτρολογούνται δυο φορές, όπως συνέβαινε παλιά με τις γραφομηχανές. Το κείμενο αυτό, όπως και πολλά άλλα του παρόντος αφιερώματος, θα δοθούν σε δισκέτες. Το περιοδικό καλό θα ήταν να τις κρατήσει, ώστε να κατατεθούν αργότερα στην αναμενόμενη να δημιουργηθεί τράπεζα πληροφοριών, ώστε να μπορέσει μελλοντικά να ανατρέξει κανείς εύκολα σ’ αυτά. Αναγκαία είναι φυσικά και η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων, σύμφωνα με το περιεχόμενο των άρθρων, για να διευκολύνεται η θεματική αναζήτησή τους.

  Το «εγχειρίδιο» dvd-rom στο οποίο αναφερθήκαμε δεν το εννοούμε μόνο ως μια απλή τράπεζα πληροφοριών με τις ειδικές δυνατότητες που αναφέραμε. Πιστεύουμε ότι μπορούν να ενσωματωθούν σε αυτό προγράμματα διδασκαλίας, παρόμοια με αυτά που χρησιμοποιούνται σε dvd-rom για τη διδασκαλία ξένων γλωσσών. Ένα απλό πρόγραμμα θα ήταν ένα τεστ ελέγχου του τύπου πολλαπλών επιλογών (multiple choice).

  Ακόμη θεωρούμε απαραίτητη τη δημιουργία μιας θεατρικής εγκυκλοπαίδειας σε dvd-rom. Κάνουμε την πρόταση, με την ελπίδα ότι θα την βρει δελεαστική η ιδιωτική πρωτοβουλία, που συνήθως προπορεύεται από τις κυβερνητικές. Ήδη κυκλοφορεί σε cd-rom η εγκυκλοπαίδεια της «Κρητικής Αναγέννησης», με ένα θαυμάσιο εικαστικό και ηχητικό υλικό, που αναφέρεται σε αρκετή έκταση στην κρητική δραματουργία εκείνης της εποχής. Διαθέτω την προσωπική εμπειρία της θερμής ανταπόκρισης που βρήκε από τους φοιτητές μου, χρησιμοποιώντας την κατά τη διδασκαλία του μαθήματος «Ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου» στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά το εαρινό εξάμηνο 1996-97.

  Επίσης θεωρούμε αναγκαία την εκπόνηση ενός προγράμματος για την νεοελληνική δραματουργία αντίστοιχου με το Gutenberg project. To πρόγραμμα αυτό αφορά την ηλεκτρονική μεταγραφή των αριστουργημάτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα έργα αυτά διατίθενται σε cd-rom, αλλά μπορεί να τα κατεβάσει κανείς (download) στον υπολογιστή του με FTP από την διεύθυνση: uiarchive.cso.uiuc.edu στο directory: pub/etext/gutenberg.

  Διάβασα σε σχετικό περιοδικό τη δήλωση ενός αρθρογράφου που περιέγραφε το σχέδιο ότι παρ’ όλα αυτά θεωρεί την ανάγνωση μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή εντελώς άβολη, και ότι προτιμά την ανάγνωση από βιβλίο. Και ασφαλώς δεν έχει άδικο.

  Αν το Gutenberg project κρίνεται αναγκαίο για έργα που μπορεί στο κάτω κάτω να τα βρει κανείς έντυπα, γίνεται αντιληπτό πόσο πιο αναγκαίο είναι αυτό για δραματουργικά κείμενα περασμένων εποχών που δεν έχουν εκδοθεί. Αλλά και αν έχουν εκδοθεί, είτε είναι δυσπρόσιτα, είτε το κόστος της φωτοτυπικής τους αναπαραγωγής είναι εξαιρετικά υψηλό.

  Θα φέρω ένα προσωπικό παράδειγμα.

  Μελετούσα ένα έργο με κείμενα για την ψυχαναλυτική κριτική, ανάμεσα στα οποία γινόταν εκτενής αναφορά και στην ανάλυση που έκανε ο Λακάν του διηγήματος «The purloined letter» του Ε.Α.Poe. Η εύρεση αυτού του διηγήματος, το οποίο θα με διευκόλυνε στην παρακολούθηση της ανάλυσης του Λακάν, σε κάποια βιβλιοθήκη, ίσως δεν ήταν αδύνατη, θα μου έπαιρνε όμως σίγουρα ένα πρωινό. Σε πέντε λεπτά το είχα κατεβάσει από τη διεύθυνση του Gutenberg project.

  Υπάρχει και ένας βασικότερος λόγος συνηγορίας των ηλεκτρονικών κειμένων. Το κείμενο, στην ηλεκτρονική του μορφή, διευκολύνει αφάνταστα μια κειμενογλωσσολογική και υφολογική ανάλυση. Έτσι τόσο για τον εκπαιδευτικό όσο και για τον ερευνητή αποτελεί ένα πρώτης τάξεως εργαλείο. Για παράδειγμα, με μόνο το εργαλείο find του κειμενογράφου word, μπορεί κανείς να βρει μια λέξη-κλειδί πόσες φορές και πού απαντάται σε ένα κείμενο.

  Άλλο παράδειγμα, πάλι προσωπικό.

  Αυτή την εποχή με απασχολεί μια συγκριτολογική μελέτη για το πως περιγράφουν διάφοροι συγγραφείς την ερωτική πράξη. Από ένα περιορισμένο corpus έχω διαπιστώσει ορισμένες διαφορές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες συγγραφείς. Έχω βέβαια κάποια έργα υπόψη μου, όμως υπάρχουν πολύ περισσότερα που θα ήθελα μια ολόκληρη ζωή να τα διαβάσω. Δίνοντας στο find λέξεις-κλειδιά όπως kiss, love, κ.λπ. μεταβαίνω αστραπιαία σε αποσπάσματα έργων που μπορούν να με ενδιαφέρουν.

  Αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν σε cd-rom τα άπαντα του Σαίξπηρ. Για ένα μελετητή του έργου του αποτελεί θησαυρό, όπως και ο «Ίβικος», πρόγραμμα που περιέχει όλα τα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, και φυσικά των τριών τραγικών και του Αριστοφάνη.

  Και εδώ χρειάζεται η διακλαδική συνεργασία θεατρολόγων και προγραμματιστών, ώστε αυτές οι στοιχειακές δυνατότητες να διευρυνθούν. Ο θεατρολόγος θα λέει τι θέλει, και ο προγραμματιστής θα δημιουργεί το αντίστοιχο πρόγραμμα. Αντίστροφα, ο προγραμματιστής εκθέτοντας τις δυνατότητες, θα γεμίζει ιδέες τον θεατρολόγο για το τι άλλο θα μπορούσε να δημιουργηθεί. Ένα σχετικό πρόγραμμα που ανακάλυψα, αφορά ένα βασικό λεξιλόγιο της αγγλικής πεντακοσίων τόσων λέξεων, και με μια απλή εντολή μπορεί κανείς να βρει ένα αγγλικό κείμενο σε τι ποσοστό περιέχει αυτές τις βασικές λέξεις.

  Οι διακλαδικές συνεργασίες είναι λίγο δύσκολες. Με την εισαγωγή όμως της πληροφορικής στη δημοτική και στη μέση εκπαίδευση, δεν είναι ουτοπικό να προσδοκούμε μια μελλοντική γενιά δασκάλων και καθηγητών με γνώσεις και ικανότητες προγραμματισμού που θα τις χρησιμοποιούν για την παραπέρα προώθηση τόσο των ερευνητικών εργασιών τους, όσο και της διδασκαλίας τους.

  Αυτή τη στιγμή στο χώρο της θεατρικής παιδείας γίνεται μια επανάσταση. Και μια επανάσταση (ας θυμηθούμε τον ρώσικο κινηματογράφο μετά το ’17) δεν μπορεί παρά να αξιοποιήσει τα πιο προωθημένα τεχνολογικά μέσα.² (σελ. 30)

Σημειώσεις

1. Παρεμπιπτόντως, το ίδιο πρόβλημα υπάρχει και με τη διδασκαλία του μυθιστορήματος. Μια λύση που μπορούμε να σκεφτούμε γι’ αυτό είναι η ανάγνωση κατ’ οίκον από τους μαθητές δυο μυθιστορημάτων κατά τις διακοπές των Χριστουγέννων και του Πάσχα, τα οποία θα καλούνται να σχολιάσουν με την επάνοδό τους στο σχολείο. Για τα κείμενα της δραματουργίας  τα πράγματα είναι ακόμη ευκολότερα, γιατί δεν είναι εκτενή, και η ανάγνωσή τους σπάνια υπερβαίνει το δίωρο που απαιτεί η παράστασή τους.

2. Μετά από 20 τόσα χρόνια από τότε που γράφηκε αυτό το κείμενο το cd-rom έχει σχεδόν ολοκληρωτικά αντικατασταθεί από το dvd-rom. Έτσι το αντικατέστησα κι εγώ στο κείμενο.