Κωστή Παπαγιώργη, Κέντρο δηλητηριάσεων

Κωστή Παπαγιώργη, Κέντρο δηλητηριάσεων, Καστανιώτης 2006, σελ. 355

  Έχουμε ξαναγράψει για τον μεγάλο δοκιμιογράφο, τον Κωστή Παπαγιώργη που μας έφυγε πέρυσι, και συγκεκριμένα για το βιβλίο του «Ντοστογιέφσκι».

Το «Κέντρο δηλητηριάσεων» το είχα αγοράσει πριν χρόνια, και μάλιστα είχα διαβάσει τις πρώτες σελίδες, όπως μαντεύω από το τσάκισμα μιας σελίδας, εν είδει σελιδοδείκτη. Κάτι άλλο επείγον πρέπει να σταμάτησε το διάβασμά του, πιθανόν το βιβλίο κάποιου φίλου που έπρεπε να παρουσιάσω, και έτσι χάθηκε στο χάος που επικρατεί στα βιβλία μου. Το ανακάλυψα τυχαία και το έβαλα σε άμεση προτεραιότητα.

Το βιβλίο, όπως γράφει στο οπισθόφυλλο ο Παπαγιώργης, αποτελεί μια επιλογή από άρθρα της τελευταίας δεκαετίας. Τα ταξινομεί κατά θεματικές ενότητες. Στην «Τηλε-πολιτική αναφέρεται στην πολιτική, όπως λέει και ο τίτλος, και τα συμπαρομαρτούντα. Στο «Άγρυπνο πεζοδρόμιο» αναφέρεται στη νεολαία και το περιθώριο. Όχι, δεν την εξιδανικεύει όπως κάνουν πολλοί, και με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο. Το bullying συμβαίνει στη νεολαία και όχι στους μεγάλους. Ο Παπαγιώργης γράφει χαρακτηριστικά: «Μπορεί να φαίνεται οξύμωρο, αλλά η τρυφερή εφηβική ηλικία είναι η πιο επιρρεπής στην εξαχρείωση» (σελ. 187). 

«Τα πρόσωπα» μου άρεσαν πολύ, καθώς είμαι λάτρης της βιογραφίας. Εκεί διάβασα (και έμαθα) πράγματα για τον Σεφέρη, τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, τον Ηλία Πετρόπουλο, τον Μπόρχες, τον Εμίλ Σιοράν και άλλους.

Το «Εωράκαμεν τους ληστάς» αναφέρεται στην Ελλάδα, σαν ιστορία και σαν ιδεολόγημα. Εδώ προτάσσει το σπαρταριστό απόσπασμα από όπου και ο τίτλος, το οποίο κυκλοφορεί στο διαδίκτυο. Για όσους δεν το έχουν διαβάσει το αντιγράφω.

«Λαμπυριζούσης και σελαγούσης της σελήνης παρά λίμνης Δοϊράνης, εωράκαμεν τους ληστάς. Κράζων δε “σταθήτε, ρε πούστηδες, γ… τον σ… σας” και απαντησάντων “κλάστε μας τ’ αρ…” απέδρασαν». Αναφορά του υπαστυνόμου Ιωάννη Πετράκη, Κιλκίς, 7 Απριλίου 1923.

Και θυμήθηκα.

Το 1982 διορίστηκα στην Κάσο φιλόλογος. Με τους άλλους συναδέλφους ξεφυλλίζαμε μια μέρα το ποινολόγιο. Εκεί διαβάσαμε ένα ανάλογο ευτράπελο, που ήταν περίπου το εξής: «Ο μαθητής Χ… ετιμωρήθη με μονοήμερον αποβολήν διότι ερωτήσας συμμαθητήν του πόσα θρανία πρέπει να μεταφερθούν ακόμη εις την τάξιν, εις την απάντησιν αυτού “τρία” εσχολίασεν: -Να τη φας και να ’ναι κρύα».

Είχαν χιούμορ οι συνάδελφοι.

Η τελευταία ενότητα έχει τίτλο «Στα κάγκελα».

Κανονικά έπρεπε να έχει τίτλο «Στις κερκίδες».

Ο Παπαγιώργης καλά έκανε και την έβαλε τελευταία. Ίσως είχε υπόψη του το ανέκδοτο με τον Αϊνστάιν. Επίσης έβαλε τα άρθρα με καλή σειρά. Στην αρχή έβαλε εκείνα που αφορούσαν τον αθλητισμό και το ποδόσφαιρο σαν κοινωνικό φαινόμενο. Παρόλο που δεν συμπαθώ καθόλου το ποδόσφαιρο είπα ότι θα τη διαβάσω και αυτή την ενότητα, όπως βλέπω και θρίλερ, είδος που δεν συμπαθώ, όταν παρουσιάζω πακέτο ένα μεγάλο σκηνοθέτη.

Όμως δεν άντεξα να διαβάσω τις τελευταίες είκοσι σελίδες. Ξεπερνούσε τις αντοχές μου να διαβάσω για συγκεκριμένους ποδοσφαιρικούς αγώνες.

Στους μαθητές μου συνιστούσα σαν βοηθητικά reader για την έκθεση δυο βιβλία: τα «Επτά θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού» του Κόνραντ Λόρεντς και τη «Σημειολογία στην καθημερινή ζωή» του Ουμπέρτο Έκο. Αν δεν ήμουν συνταξιούχος θα συνιστούσα στους μαθητές μου και αυτό το βιβλίο του Παπαγιώργη. Μπορώ όμως να το συστήσω σε συναδέλφους που τυχόν θα διαβάσουν αυτή την ανάρτηση.

Να μην ξεχάσουμε το χούι μας, να σχολιάσουμε κάποια αποσπάσματα.

«Το ιδεολόγημα της διεθνούς τρομοκρατίας, το οποίο χωρίζει τον κόσμο σε επιθετικό ισλάμ και αμυντική Δύση, ουσιαστικά αντιδιαστέλλει δύο φονταμενταλισμούς: του ισλάμ από τη μία και της δημοκρατίας από την άλλη» (σελ. 74-75).

Εδώ διαφωνώ.

Όσοι ξέρουν ιστορία, όσοι έχουν ακούσει για τζιχάντ, ξέρουν ότι το Ισλάμ, καταστατικά, είναι επιθετικό. Όσο για φονταμενταλιστές της δημοκρατίας (φονταμενταλιστές, όχι υπερασπιστές), δείξτε μου ένα. Ξέρω ότι το ισλάμ έχει το κοράνι, η δημοκρατία όμως; Το μόνο που μου έρχεται στο μυαλό είναι ο «Επιτάφιος» του Περικλή.

«Ο λογοτέχνης, ως ψυχισμός, είναι ο πλέον ευεπίφορος στο σύνδρομο της μανίας καταδιώξεως» (σελ. 140).

Δεν ξέρω αν αυτό ισχύει όντως, αλλά άκουσα κάποτε αυτόν τον χαρακτηρισμό για συγκεκριμένο λογοτέχνη.

«Σκοτώνει κανείς όπως η γάτα καταβροχθίζει ένα ποντίκι» (σελ. 178).

Ή μήπως όπως ο λύκος καταβροχθίζει το πρόβατο;

Όχι, για αυτά τα πράγματα έχει μιλήσει εκτενώς ο Κόνραντ Λόρεντς στο βιβλίο του «Επιθετικότητα». Η επιθετικότητα είναι πάντα «ενδοειδική». Το πρόβατο και το ποντίκι είναι όπως η πέρδικα και ο λαγός για τον κυνηγό.

«…η αργία και η σχόλη δεν είναι μόνο μητέρες πάσης κακίας αλλά και πάσης απελπισίας. Διαφορετικά πώς θα πλάθονταν οι λαϊκότροπες εκφράσεις “σκοτώνω την ώρα”, “βρίσκω κάτι να κάνω”, “περνάω τον καιρό μου” και τα λοιπά;» (σελ. 182).

Την έχω ξαναγράψει, μια παράφραση που μου ήλθε στο μυαλό πριν χρόνια γιατί με αφορούσε προσωπικά. Στο horror vacui πρόσθεσα το temporis: ο φόβος του κενού χρόνου.

«Έφυγα και άφησα την Ελλάδα μόνη της» γράφει ο Σεφέρης στο ημερολόγιό του, για να σχολιάσει ο Παπαγιώργης «φράση που δύσκολα θα έλεγε ο οιουδήποτε μεγέθους ξένος συγγραφέας» (σελ. 201).

Ο Τόμας Μαν είχε πει κάτι χειρότερο: Η Γερμανία είμαι εγώ.

 «Διατηρούσε απομεινάρια ομορφιάς που αρκούσαν για έναν ακόμη έρωτα» (σελ. 334). Αυτό δεν είναι του Παπαγιώργη, είναι του Μπαλζάκ.

Και μου θύμισε το σχόλιο που έκανε ο φίλος μου ο Σταύρος για κάποια γυναίκα: το καλό παπούτσι κάνει και καλό χλαμπούτσι. Μια όμορφη γυναίκα διατηρεί τα ίχνη της νεανικής της ομορφιάς όταν γεράσει.

Πέρα από την απόλαυση του ύφους έμαθα αρκετά πράγματα απ’ αυτό το βιβλίο, όπως για παράδειγμα ότι η λέξη «αλαζόνας» προέρχεται από μια θρακική φυλή, τους Αλαζώνες. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα.