Μιχάλης Ν. Πιτυκάκης, Η Καλαμαύκα των ωραίων ορέων

Μιχάλης Ν. Πιτυκάκης, Η Καλαμαύκα των ωραίων ορέων, Ιεράπετρα 21^ος αιών, σελ. 195

  Ο Μιχάλης Πιτυκάκης, εκπαιδευτικός, έχει μια πλούσια συγγραφική και εκπαιδευτική δραστηριότητα. Μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, «ανακάλυψε» τις βραχομορφές στην ιδιαίτερη πατρίδα του, θέμα που καλύπτει ένα σημαντικό μέρος αυτού του βιβλίου και ώθησε την Ελένη Βλάσση να γυρίσει σχετικό ντοκιμαντέρ.

  Ας ξεκινήσουμε με τον τίτλο: εντυπωσιακός, με το εφέ της ομωνυμίας (ομόηχες λέξεις).

  Και πάμε στο φωτογραφικό υλικό: δεν έχω δει βιβλίο με πλουσιότερο φωτογραφικό υλικό, με εξαίρεση τα βιβλία ζωγραφικής. Αυτό βέβαια ανέβασε σημαντικά το κόστος της έκδοσης, όμως το βιβλίο είναι τόσο σημαντικό ώστε προσφέρθηκαν πολλοί χορηγοί να τη χρηματοδοτήσουν.  Ο Τρύφων Καλαϊτζάκης είναι ο μέγας χορηγός, ενώ ακολουθεί ένας κατάλογος με εννιά άλλους.

  Το βιβλίο είναι προϊόν μακροχρόνιας έρευνας. Το πλούσιο πληροφοριακό του υλικό όμως δεν παρατίθεται με ξηρό, ακαδημαϊκό ύφος, αλλά με λογοτεχνικό, πράγμα που κάνει ευχάριστη την ανάγνωση.  Και βέβαια ο Πιτυκάκης αφηγείται και διάφορες ιστορίες, όλες ενδιαφέρουσες και συναρπαστικές, που έχουν σχέση με την Καλαμαύκα.

  Τα περιεχόμενα είναι ενδεικτικά του εύρους της μελέτης του. Η γεωμορφολογία της περιοχής. Ιστορική αναδρομή. Περιοχές ιστορικού και άλλου ενδιαφέροντος. Υπόγειες διαδρομές, ιστορία και παραδόσεις για τα σπήλαια. Τοπωνύμια. Η Καλαμαύκα την περίοδο των πολέμων. Διακριθέντες καλαμαυκιανοί. Οι πρόεδροι της τελευταίας εκατονταετίας. Η ιστορία του δημοτικού σχολείου. Ήθη και έθιμα, εορταστική και παραδοσιακή κουζίνα. Συνήθειες που εκλείπουν, διατροφικές και κοινωνικές. Λαϊκά παραδοσιακά επαγγέλματα και οι τελευταίοι εκπρόσωποί τους. Παραδοσιακές φυσιολατρικές διαδρομές.

  Όμως να το ξεφυλλίσουμε θαυμάζοντας για άλλη μια φορά το φωτογραφικό υλικό ψάχνοντας για τις υπογραμμίσεις μας.

  Βλέπω την εικόνα ενός πεύκου μπονσάι, κρεμασμένο κυριολεκτικά σε έναν βράχο.

  Τη λέξη «μπονσάι» τη συνάντησα στη λογοτεχνία. Την εισήγαγε ο Γιάννης Πατίλης για να χαρακτηρίσει το πάρα πολύ μικρό διήγημα ή αφήγημα. Είναι η δεύτερη φορά που τη συναντώ και έψαξα στη google. Στη βικιπαίδεια διαβάζω: «Ο ιαπωνικός όρος μπονσάι κατά λέξη σημαίνει “δένδρο σε δοχείο/ γλάστρα” και περιγράφει γενικότερα την τέχνη που αφορά στην καλλιέργεια δένδρων σε γλάστρες».

  Και εδώ επίσης η χρήση του είναι μεταφορική, αφού βέβαια δεν πρόκειται για πεύκο σε γλάστρα αλλά για πάρα πολύ μικρό πεύκο σε σχέση με τα γνωστά.

  Διαβάζω:

  «Πλήθος μικροτοπωνυμίων στην παραπάνω λεκάνη του Αοριού…» (σελ. 45).

  Έχουμε και οι κατωχωρίτες Αόρι, που όμως τελευταία την ονομασία αυτή τείνει να την εκτοπίσει η ονομασία Θριπτή, για την ετυμολογία της οποίας έχουμε μια διαφωνία με το φίλο μου το Γιώργη το Μανιαδάκη. Για το Αόρι όμως δεν νομίζω να υπάρχει διαφωνία. Ο κόσμος στην αρχαιότητα έλεγε «πάμε στα Όρη». Όταν το όρος έγινε βουνό, με τη φράση «πάμε στα Όρη» καταλάβαιναν «πάμε στ’ Αόρι», και έτσι προέκυψε το Αόρι.

  Διαβάζω για τις θαυματουργές δυνάμεις του Αγίου Γεωργίου που προστάτευε τους χριστιανούς από τους τούρκους. Και η σύμπτωση: άκουσα προχθές μια τέτοια ιστορία από την ξαδέλφη μου τη Μαρίκα, που όμως συνέβη στο Ορεινό από όπου κατάγεται ο πατέρας της. Και όταν ήμουν μικρός άκουγα από τη μητέρα μου την ιστορία του Αγίου Γεωργίου που σκότωσε το δράκο που ήταν σε μια σπηλιά στην Καλαμαύκα και έσωσε την κοπέλα. Εδώ διαβάζω ότι το σπήλαιο αυτό έχει το όνομα «Θεριού Κουφάλα».

  Διαβάζω για το Φαράγγι του Χαυγά. Δεν θεωρώ πιθανή την ετυμολόγηση, αλλά ίσως το δικό μας φαράγγι του Χα να είναι μια συντόμευση του Χαυγά.

  Για τα τοπωνύμια διαβάζω:

  «Μελετώντας τα παραπάνω τοπωνύμια και κάνοντας χρήση του πίνακα που έχει δώσει γι’ αυτά ο γλωσσολόγος Χριστόφορος Χαραλαμπάκης ανακαλύπτουμε ότι τα εδαφωνύμια καλύπτουν το 1/3 περίπου όλων των παραπάνω, γεγονός που αναμενόταν λόγω της πλούσιας γεωμορφολογίας του τόπου και ακολουθούν κατά σειρά τα κυριωνύμια, τα φυτωνύμια, τα υδρωνύμια, τα αγιωνύμια και στη συνέχεια σε αρκετά μικρό αριθμό όλα τα υπόλοιπα (από αιτία, ζωωνύμια, από κτίσματα, από εργασία, από επαγγέλματα, από σημεία του ορίζοντα, από παραδόσεις και προσωποποιήσεις, από μεταφορές και εθνικά)» (σελ.  99).

  Και μια παρατήρηση επιμέλειας: ο Πιτυκάκης περιγράφει το λίχνισμα που ακολουθεί το αλώνισμα αλλά δεν το ονοματίζει. Το ονοματίζει όμως πιο κάτω, περιγράφοντας το λίχνισμα των ελιών.

  Είδα ότι και αλλού υπάρχει το τοπωνύμιο «Λαγκός» που έχουμε στο χωριό μου. Αντιγράφω το σχετικό απόσπασμα.

  «Λαγκός και λαγγός. Κοίλος τόπος έξω από το χωριό καθ’ οδόν προς την Πρίνα. Αυτή άλλωστε την ερμηνεία δίνει ο Ησύχιος, ενώ ο Ξανθουδίδης τη συσχετίζει με τη λαγώνα και το λάκκο, όταν γράφεται λαγγός» (σελ. 77).

  Ο Πιτυκάκης περιγράφει αναλυτικά διάφορες δραστηριότητες όπως το μπόλιασμα των δένδρων (είχα δει τον πατέρα μου πολλές φορές να το κάνει).

  Και η σύμπτωση: την παρακάτω ιστορία, σαν τις Εύθυμες Κατωχωρίτικες, την άκουσα λίγες μέρες αφού έγραψα αυτό το κείμενο, και την προσθέτω τώρα για το blog μου. Στο καφενείο κοκορεύεται ένας ότι άλλος κεντριστής (το μπόλιασμα λέγεται και κέντρισμα) σαν αυτόν δεν υπάρχει. Εκείνη τη στιγμή περνάει απέξω μια ωραία κοπέλα. Και κάποιος του πετάει. «Αφού είσαι ετσά καλός κεντριστής, κέντρισε εκιονέ το μ@υν# να το κάμεις μουσμουλιά».

  Επίσης περιγράφει την περαμάτιση. Η μητέρα μου ήταν η περαματίστρα της περιοχής. Φυσικά είχαμε και τον αργαλειό μας. Θυμάμαι μια φορά, μικρός, που κάθισα και ύφανα λίγα εκατοστά, πράγμα που με ενθουσίασε. Όμως ντράπηκα κιόλας, γιατί ήταν καθαρά γυναικεία δουλειά. Αργότερα διάβασα ότι υπάρχουν και άνδρες υφαντές, νομίζω σε ασιατικές και αφρικανικές χώρες.

  Εξαιρετικό βιβλίο, ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο.

  Και όπως πάντα τελειώνουμε με τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που εντοπίσαμε.

Τι θα μας επιφύλασσε η εξερεύνησή του (σελ. 67)

Παίζοντας κάποια χρήματα για το καλό του χρόνου (σελ. 124)

Την έχουν πάρει σήμερα οι ξύλινες κυψέλες (σελ. 146)

Ένα κλαδί εμβόλιο με λίγα μάτια πάνω (σελ. 148)

Ξεχώριζαν και ύφαιναν κατά παραγγελία (σελ. 160)

Καθ’ όλη τη διάρκεια της περιπλάνησής του (σελ. 184)